Җәңгиварлиқини йоқитиватқан русийә армийиси

Қуруқлуқ, һава вә деңиз күчлири җәһәттә дунядики қудрәтлик армийигә игә совет иттипақи йимирилгәндин кейин, русийә федератсийиси кишиләрниң нәзиридә йәнила қудрәтлик армийигә игә дөләт дәп қаралған болсиму, лекин йилларниң өтүши болупму, чечән тоқунуши билән русийә қораллиқ күчлириниң һәрбий түзүлмиси, һәрбий интизами вә җәңгиварлиқи қатарлиқларни өз ичигә алған түрлүк тәрәпләрдики йетәрсизликлири вә мәсилилири ашкарилинишқа башлиди.

Рус армийисиниң җәңгиварлиқи немә сәвәбтин йоқалди?

Сабиқ чар русийә өзиниң қудрәтлик армийисигә тайинип, әтраптики мәмликәтләрни бойсундуруп, өз земинини үзлүксиз түрдә кеңәйтип, чоң империйигә айланған болса, болшевикләр һакимийәтни қолға алғандин кейин, қизил армийә дәп аталған совет армийиси гражданлар уруши, иккинчи дуня уруши қатарлиқ чоң вә кәң көләмлик уруш мусапилирини баштин кәчүрүп, дунядики ғалип армийә һесабланған иди.

Шунчә қудрәтлик дәп қаралған русийә армийиси немә үчүн он нәччә йилдин буян нопуси бир милйонға йәтмигән чечән пидайилири билән урушуп, уларни йеңәлмәйду? немә сәвәбтин русийә һөкүмити бир қанчә йүзмиң әскирини, йүзлигән заманиви бомбардиманчи айропиланлири, танкилири вә топ-зәмбирәклирини ишқа селип, грозний шәһирини түзливәтсиму чечән пидайилириниң қаршилиқини йоқиталмай, бу уруш йиллардин буян давамлишиду? бу һәқиқәтән сирлиқ вә қизиқарлиқ тема болуп, һәрбий ишлар мутәхәссислири, сиясийонлар вә җәмийәт көзәткүчилириниң бу мәсилә һәққидики қарашлири һәр хил вә бир-биригә зиддийәтликтур.

Русийә мәтбуатлиридики тәнқидләргә қариғанда буниңдики сәвәбләрниң муһимлири русийә армийисидики чириклик, интизамсизлиқ, әскәрләрниң җәңгиварлиқи вә уруш қизғинлиқиниң төвәнлики һәм башқилар икән. Ундақта русийә армийисидики мәвҗут мәсилиләр қандақ?

Интизамсизлиқ көрүнәрлик тәрәптур

Америкидики инсан һоқуқини көзитиш тәшкилатиму русийә армийисиниң әһвали һәққидә доклат елан қилған болуп, бу доклатқа асасланғанда, русийә армийисидә кона әскәрләрниң йеңи әскәрләрни бозәк қилиш ишлири әвҗи алған. Қошун ичидики зағра тил билән "бова" дәп аталған кона әскәрләрниң йеңидин қошунға киргәнләрни харлаш, уруш –тиллаш вә өз хизмәтлиригә селиш қатарлиқ хусусий җазалаш қилмишлири күнсайин күчийип кәткән болуп, бу әһвал чәкләнмигән. Нәтиҗидә, йеңи әскәрләрниң өзини өлтүрүвелиш, қошундин қечиш әһвали көпәйгән. Инсан һоқуқини көзитиш тәшкилатиниң доклатида йезилишичә, мәзкур доклатниң тәйярлиниш басқучидики қисқа вақит ичидила 29 әскәр әнә шундақ кона әскәрләр йәни "бовилар" тәрипидин бозәк қилинип өлтүрилгән,109 әскәр өзини өлтүрүвалған.

Русийиниң интерфакис агентлиқиниң хәвиридин қариғанда йеқинда русийә дөләт мәҗлиси русийә армийиси һәққидә доклат елан қилған болуп, мәзкур доклатида көрситилишичә, бәш йил ичидә русийә армийисидә 10799 адәм уруш болмиған әһвал астида өлгән . Қошун ичидики әскәрләрниң өзини өлтүрүвелиш әһвалиму көпийип, өткән йилидикигә қариғанда 38٪ ашқан.

Йилиға 40 миң адәм әскәрдин қачиду

Русийидики "әскәрләр аниси" дәп аталған аммиви тәшкилатниң испатлишичә, русийә армийисиниң түрлүк саһәлиридә йеңидин һәрбий хизмәткә қобул қилинған җәңчиләрниң қечиш әһвалиму еғирлашқан болуп, мәзкур җәмийәтниң ашкарилишичә, йилиға 40 миң җәңчи қошундин қечип кетидикән. Буниңдики сәвәбләр асаслиқи қошундики интизамсизлиқ вә қанунсизлиқ қилмишлири болуп һесаблинидикән.

Русийиниң www.newsru.com Агентлиқиниң учуриға қариғанда, русийидә һәр йили, 350 миңдин артуқ йеши 18дин 27 яшқичә болған яшлар икки йиллиқ мөһләт билән мәҗбури һәрбий хизмәткә қобул қилинидикән. Әмма, 90٪ адәм һәрбий хизмәт өтәштин баш тартидикән. Бу сәвәбтин пәқәт кәмбәғәлләрниң пәрзәнтлирила һәрбий хизмәткә елинидикән. Әнә шундақ яхши һәрбий тәлим тәрбийә көрмигән йеңидин қобул қилинған әскәрләр мәҗбури түрдә чечән җәң мәйданиға елип берилип, җәңгә селинидикән. Бу яш әскәрләр бир тәрәптин чечән җәңчилириниң һуҗумлири , йәнә бир тәрәптин өз комадирлириниң буйруқи вә қошундики "бова" дәп аталған кона әскәрләрниң бозәк қилиштәк бесимлири арисида қелип, түркүмләп қирилидикән.

Йәнә шу агентлиқиниң мәлуматиға асасланғанда "анилар һоқуқи" дәп аталған бир җәмийәт башқурушидики фондниң ашкарилишичә, русийә армийисидә һәр йили тәхминән 3000 адәм өлүдикән. Мәзкур җәмийәтниң ениқлишичә, әң көп әскәр өлидиған һәрбий тәркибләр москва һәрбий райони вә ленинград һәрбий райони болуп, униң оттуриға қойишичә, русийә қошунлиридики бу хил өлүм-йетим асаслиқи уруш вә һәрбий қисим ичидики интизамсизлиқ ишлиридин келип чиққан. Түрлүк еғир роһи зәрбиләргә учриған әскәрләрниң өзлирини өлтүрүвелиши яки башқилар тәрипидин өлтүрилиши нормал әһвалға айлинип қалған. Лекин, русийә һәрбий даирилири бу хил тәнқидләрни һәм учурларни инкар қилған болуп ,улар русийә армийисидики мәсилиниң унчивала еғир әмәсликини билдүрмәктә.

Қошунниң тәминатидиму мәсилә мәвҗут

Русийә мәтбуатлиридики учурларға қариғанда русийә армийисидә чириклик әвҗи алған болуп, юқири дәриҗиликтин төвән дәриҗиликкичә болған қоманданларда чириклишиш еғирлишип кәткән. Улар әскири тәминатларни қисип, хиянәт қилидикән. Буниң билән әскәрләрниң йимәк-ичмәк вә башқа тәминатлири начарлишип кәткән болуп, һәтта әскәрләрниң нормал озуқлинишидиму қийинчилиқ пәйда болған. Йимәк –ичмәк җәһәттики қисилиш түпәйлидин әскәрләрниң саламәтлики вә җәңгиварлиқи чүшүп кәткән. Бу амилларму уларниң һәрбий хизмәттин қечиш, интизамсизлиқ қилиш һәтта уруш мәйданида чечән пидайилириға ихтияри йосунда өзликидин әсиргә чүшүш әһваллириға сәвәб болған.

Хәвәрләргә қариғанда русийә һөкүмити дөләт хамчотиниң хели көп қисимини чечән урушиға ишлитип кәлгән болуп, бу иқтисадий җәһәттин русийигә хораш елип кәлгән. Бу бир қатар сәвәбләр түпәйлидин москва һөкүмити русийидә худди ғәрбтикигә охшаш тохтам түзүш усули билән һәрбий хизмәт өтәш һәмдә мәвҗут әскәр санини қисқартиш қатарлиқ ислаһат чарилирини әмәлгә ашурушқа тиришмақта. (Үмидвар)