Jenggiwarliqini yoqitiwatqan rusiye armiyisi


2005.07.28

Quruqluq, hawa we déngiz küchliri jehette dunyadiki qudretlik armiyige ige sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin, rusiye fédératsiyisi kishilerning neziride yenila qudretlik armiyige ige dölet dep qaralghan bolsimu, lékin yillarning ötüshi bolupmu, chéchen toqunushi bilen rusiye qoralliq küchlirining herbiy tüzülmisi, herbiy intizami we jenggiwarliqi qatarliqlarni öz ichige alghan türlük tereplerdiki yétersizlikliri we mesililiri ashkarilinishqa bashlidi.

Rus armiyisining jenggiwarliqi néme sewebtin yoqaldi?

Sabiq char rusiye özining qudretlik armiyisige tayinip, etraptiki memliketlerni boysundurup, öz zéminini üzlüksiz türde kéngeytip, chong impériyige aylan'ghan bolsa, bolshéwikler hakimiyetni qolgha alghandin kéyin, qizil armiye dep atalghan sowét armiyisi grazhdanlar urushi, ikkinchi dunya urushi qatarliq chong we keng kölemlik urush musapilirini bashtin kechürüp, dunyadiki ghalip armiye hésablan'ghan idi.

Shunche qudretlik dep qaralghan rusiye armiyisi néme üchün on nechche yildin buyan nopusi bir milyon'gha yetmigen chéchen pidayiliri bilen urushup, ularni yéngelmeydu? néme sewebtin rusiye hökümiti bir qanche yüzming eskirini, yüzligen zamaniwi bombardimanchi ayropilanliri, tankiliri we top-zembireklirini ishqa sélip, grozniy shehirini tüzliwetsimu chéchen pidayilirining qarshiliqini yoqitalmay, bu urush yillardin buyan dawamlishidu? bu heqiqeten sirliq we qiziqarliq téma bolup, herbiy ishlar mutexessisliri, siyasiyonlar we jemiyet közetküchilirining bu mesile heqqidiki qarashliri her xil we bir-birige ziddiyetliktur.

Rusiye metbu'atliridiki tenqidlerge qarighanda buningdiki seweblerning muhimliri rusiye armiyisidiki chiriklik, intizamsizliq, eskerlerning jenggiwarliqi we urush qizghinliqining töwenliki hem bashqilar iken. Undaqta rusiye armiyisidiki mewjut mesililer qandaq?

Intizamsizliq körünerlik tereptur

Amérikidiki insan hoquqini közitish teshkilatimu rusiye armiyisining ehwali heqqide doklat élan qilghan bolup, bu doklatqa asaslan'ghanda, rusiye armiyiside kona eskerlerning yéngi eskerlerni bozek qilish ishliri ewji alghan. Qoshun ichidiki zaghra til bilen "bowa" dep atalghan kona eskerlerning yéngidin qoshun'gha kirgenlerni xarlash, urush –tillash we öz xizmetlirige sélish qatarliq xususiy jazalash qilmishliri künsayin küchiyip ketken bolup, bu ehwal cheklenmigen. Netijide, yéngi eskerlerning özini öltürüwélish, qoshundin qéchish ehwali köpeygen. Insan hoquqini közitish teshkilatining doklatida yézilishiche, mezkur doklatning teyyarlinish basquchidiki qisqa waqit ichidila 29 esker ene shundaq kona eskerler yeni "bowilar" teripidin bozek qilinip öltürilgen,109 esker özini öltürüwalghan.

Rusiyining intérfakis agéntliqining xewiridin qarighanda yéqinda rusiye dölet mejlisi rusiye armiyisi heqqide doklat élan qilghan bolup, mezkur doklatida körsitilishiche, besh yil ichide rusiye armiyiside 10799 adem urush bolmighan ehwal astida ölgen . Qoshun ichidiki eskerlerning özini öltürüwélish ehwalimu köpiyip, ötken yilidikige qarighanda 38٪ ashqan.

Yiligha 40 ming adem eskerdin qachidu

Rusiyidiki "eskerler anisi" dep atalghan ammiwi teshkilatning ispatlishiche, rusiye armiyisining türlük saheliride yéngidin herbiy xizmetke qobul qilin'ghan jengchilerning qéchish ehwalimu éghirlashqan bolup, mezkur jemiyetning ashkarilishiche, yiligha 40 ming jengchi qoshundin qéchip kétidiken. Buningdiki sewebler asasliqi qoshundiki intizamsizliq we qanunsizliq qilmishliri bolup hésablinidiken.

Rusiyining www.newsru.com Agéntliqining uchurigha qarighanda, rusiyide her yili, 350 mingdin artuq yéshi 18din 27 yashqiche bolghan yashlar ikki yilliq möhlet bilen mejburi herbiy xizmetke qobul qilinidiken. Emma, 90٪ adem herbiy xizmet öteshtin bash tartidiken. Bu sewebtin peqet kembeghellerning perzentlirila herbiy xizmetke élinidiken. Ene shundaq yaxshi herbiy telim terbiye körmigen yéngidin qobul qilin'ghan eskerler mejburi türde chéchen jeng meydanigha élip bérilip, jengge sélinidiken. Bu yash eskerler bir tereptin chéchen jengchilirining hujumliri , yene bir tereptin öz komadirlirining buyruqi we qoshundiki "bowa" dep atalghan kona eskerlerning bozek qilishtek bésimliri arisida qélip, türkümlep qirilidiken.

Yene shu agéntliqining melumatigha asaslan'ghanda "anilar hoquqi" dep atalghan bir jemiyet bashqurushidiki fondning ashkarilishiche, rusiye armiyiside her yili texminen 3000 adem ölüdiken. Mezkur jemiyetning éniqlishiche, eng köp esker ölidighan herbiy terkibler moskwa herbiy rayoni we lénin'grad herbiy rayoni bolup, uning otturigha qoyishiche, rusiye qoshunliridiki bu xil ölüm-yétim asasliqi urush we herbiy qisim ichidiki intizamsizliq ishliridin kélip chiqqan. Türlük éghir rohi zerbilerge uchrighan eskerlerning özlirini öltürüwélishi yaki bashqilar teripidin öltürilishi normal ehwalgha aylinip qalghan. Lékin, rusiye herbiy da'iriliri bu xil tenqidlerni hem uchurlarni inkar qilghan bolup ,ular rusiye armiyisidiki mesilining unchiwala éghir emeslikini bildürmekte.

Qoshunning teminatidimu mesile mewjut

Rusiye metbu'atliridiki uchurlargha qarighanda rusiye armiyiside chiriklik ewji alghan bolup, yuqiri derijiliktin töwen derijilikkiche bolghan qomandanlarda chiriklishish éghirliship ketken. Ular eskiri teminatlarni qisip, xiyanet qilidiken. Buning bilen eskerlerning yimek-ichmek we bashqa teminatliri nacharliship ketken bolup, hetta eskerlerning normal ozuqlinishidimu qiyinchiliq peyda bolghan. Yimek –ichmek jehettiki qisilish tüpeylidin eskerlerning salametliki we jenggiwarliqi chüshüp ketken. Bu amillarmu ularning herbiy xizmettin qéchish, intizamsizliq qilish hetta urush meydanida chéchen pidayilirigha ixtiyari yosunda özlikidin esirge chüshüsh ehwallirigha seweb bolghan.

Xewerlerge qarighanda rusiye hökümiti dölet xamchotining xéli köp qisimini chéchen urushigha ishlitip kelgen bolup, bu iqtisadiy jehettin rusiyige xorash élip kelgen. Bu bir qatar sewebler tüpeylidin moskwa hökümiti rusiyide xuddi gherbtikige oxshash toxtam tüzüsh usuli bilen herbiy xizmet ötesh hemde mewjut esker sanini qisqartish qatarliq islahat charilirini emelge ashurushqa tirishmaqta. (Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.