Sabiq rusiye prézidénti boris yéltsin we démokratiye

• Muxbirimiz ümütwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Sürette, 1991 - yili 19 – awghust küni, boris yeltsin, rusiye federatsiyesining moskiwadiki ish binasining adigha tohtitilghan bir tankaning üstide, namayishchilargha söz bermekte. AFP PHOTO FILES, August 19th, 1991

Sabiq rusiye prézidénti boris yéltsin düshenbe küni 76 yéshida wapat boldi.

Rusiyining intérfakis agéntliqining uchurigha asaslan'ghanda, boris yéltsin yürikining tuyuqsiz toxtap qélishi sewebidin wapat bolghan iken. Lékin, bir qisim metbu'atlar uning ölümining sewebi téxi éniq emes dep körsetken.

Boris yéltsin démokratiye üchün hesse qoshqan

Boris yéltsinning ölüm xewirini anglighan sabiq sowét musteqil döwletler ittipaqining birinchi we axirqi prézidénti mixa'il gorbachéf yéltsinning ayaligha teziyename yollap, öz qayghusini bildürgen.

Rusiyining itartas agéntliqining uchurigha asaslan'ghanda " arimizda köpligen ixtilaplar bar idi, bu siyasiy jeryanlar bilen munasiwetlik idi, biraq, mushu peytte men yéltsinning a'ilisige özümning eng chongqur qayghusini bildürimen" dep yazghan mixa'il gorbachéf teziyiside. Biraq, uchurda gorbachéfning yéltsin'gha qandaq baha bergenliki körsitilmigen.

"Rusiye ongchi küchler birleshmisi" dep atalghan partiyining re'isi nikita bélix yéltsinning wapatigha teziye bildürüsh bilen birge uning hayatigha baha bérip, " bu köp jehetlerde ziddiyetlik bir insan we siyasetchi bolsimu, biraq, shübhisizki, u zor artuqchiliq belgilirige ige erbabtur. Uning dewride memliket démokratik tereqqiyatqa yol aldi'i. Epsuski, bügünki künde uningda (yolimizda) bara-bara burulush yüz bériwatidu" deydu.

Amérika aq saray bayanatchisi yéltsinni tarixiy shexs dep teriplesh bilen uning a'ile-tawabatliri we rusiye xelqighe bolghan teziyisini bildürdi.

En'giliye bash weziri toniy blayir "yélitsin meshhur shexs, u démokratiye we iqtisadiy islahatning muhimliqini tonup yetken" dep baha berdi.

Uning hayati sowét ittipaqining yimirilishi bilen munasiwetliktur

Boris yéltsinning hayati sabiq sowét ittipaqida kompartiyining emeldin qélishi we sowét ittipaqining yimirilishi shuningdek rusiyining bir qatar siyasiy, iqtisadiy we démokratik özgirishliri bilen munasiwetlik bolghanliqi üchün uninggha nisbeten türlük bahalar otturigha qoyulmaqta.

Boris yéltsin 1931-yili rusiyining swérdlof oblastida déhqan a'iliside dunyagha kelgen bolup, sana'et institutini püttürgendin kéyin uzun yillar özi tughulghan oblastta sana'et saheside ishligen. U, 1968-yilidin étibaren siyasiy sahege kirip, 1976-yili swérdlof oblasti partiye komitétining birinchi sékritari bolghan.

Boris yélitsin 1981-yili sowét ittipaqi kompartiyisi merkiziy komitétining ezasi bolghandin kéyin, u sowét ittipaqining yuqiri rehberlik qatlimigha kirip, öz tesir da'irisini ashurush pursitige érishken.

Boris yéltsin 1987-yili sowét ittipaqi kompartiyisi merkizi komiteti we siyasiy biyorisini tunji qétim tenqid qilip, siyasiy biyorini istipagha chaqirghan. Netijide, mixa'il gorbachéf uni eyiblep, moskwa shehiri partiye komitétining birinchi sékritarliq wezipisidin qalduriwetken. Yéltsin bundaq tenqidiy meydanini izchil dawamlashturup kelgen bolup, 1990-yili 29-mayda rusiye sotsiyalistik fédératip jumhuriyiti aliy kéngishining re'isi bolghan.

Mezkur dewr yéltsinning sabiq sowét ittipaqi we xelq'aradiki tesiri eng yuqiri pellige chiqish mezgili bolup, u 1990-yili, 1-iyulda sowét rehberliri ichide tunji qétim kommunistlar partiyisidin chiqip ketkenlikini jakarlighan kishige aylan'ghan. U, 1991-yili awghust éyida kommunistlarning siyasiy özgirishi üstidin ghelibe qilip, moskwaliqlarni démokratiyini qoghdashqa chaqirghan, arqidinla sowét ittipaqi kommunistlar partiyisini qanunsiz partiye dep jakarlash bilen uning pa'aliyitini chekligen.

Yéltsin shu yili 7-8-dékabirlarda ukra'iniye, bélorusiye prézidéntliri bilen sowét ittipaqini yoq qilip, musteqil döletler hemdostluqini berpa qilidighan kélishim imzalighan, ene shu yéltsinning herikiti tüpeylidin sowét ittipaqi yoq qilin'ghan. Eyni waqitta mixa'il gorbachéf sowét ittipaqini yoqitishqa qoshulsimu, lékin u bu döletni bashqiche yéngi bir shekildiki "ittipaq" halitide saqlap qélishni teshebbus qilghan, emma, yéltsin her qaysi jumhuriyetlerning toluq musteqilliqini temin étishni otturigha qoyghan. 1991-Yili, 25-dékabir gorbachéf wezipisidin istipa bérip, sowét ittipaqi yimirildi hemde u wezipisini boris yéltsin'gha tapshurdi.

Shuningdin kéyin yélitsin rusiye fédératsiyining tunji prézidénti süpitide bu döletni 9 yilgha yéqin bashqurup, rusiyining démokratik tereqqiyatini ilgiri sürgen bolsimu, biraq bu dölette, iqtisadiy, siyasiy krizislar künsayin éghirliship ketkenliki, bolupmu, chéchen urushidin kéyin rusiyining téximu zor krizisqa patqanliqi sewebidin uning siyasiy tesiri ajizlighan hemde 1999-yili 31-dékabirda istipagha chiqip, ornigha hazirqi prézidént putinni dessetken. (Ümidwar)