Amérika analizchisining neziridiki rusiye-xitay herbiy manéwiri


2005.08.16

Rusiye bilen xitayning istratégiyilik hemkarliq munasiwetlirining chongqurlishishigha egiship, ularning herbiy-siyasi hemkarliqlirimu qoyuqlashmaqta. Yéqinda rusiye bilen xitay tarixta tunji qétim birleshme herbiy manéwir ötküzidu.

Bu manéwirning nishani némige qaritilghan?

Ilgiri bir- biri bilen dostlashqan hem bir- birini xeterlik reqip hésablap, her zaman özara hoshyar bolushqa adetlen'gen rusiye bilen xitayning bügünki künde birdinla birleshme herbiy manéwir ötküzüshi, ularning heqiqiy bir herbiy-siyasiy ittipaqdashlargha aylan'ghanliqidin dérek béremdu? bu herbiy manéwirning tüp meqsetlirining arqisigha némiler yoshurun'ghan?

Rusiye –xitay munasiwetliri jümlidin istratégiye mesililiri mutexessislirining alahide diqqitini jelip qilghan rusiye –xitay herbiy manéwiri amérika analizchiliriningmu diqqet neziridin xali qalmidi. "Washin'gton pochtisi " gézitining 15 –awghust künidiki sanida élan qilin'ghan herbiy-siyasi analizchi pétér fayinning bayanliri we tehlilliri muhim ehmiyetke ige.

Xitaylar özlirining amérika we teywen bilen bolghan murekkep oyunliri üchün rusiyidin paydilanmaqchi bolghan, xitay hazir özining bu rayondiki herbiy mewjutluqini kéngeytmekte. Rusiye üchün asasliq mesile özining qorallirini xitaygha sétishtin ibaret.

Pétér fayinning otturigha qoyishiche, xitay bilen rusiyining herbiy munasiwetlirining da'irisi künsayin kéngeygen bolup, buning ichide qoral –yaraq sodisimu bar. Rusiye we xitay herbiy ishlar tehlilchilirining bildürüshiche, rusiye özining yaxshi xéridari hésablan'ghan xitaygha rusiyining ilghar herbiy-sana'et we téxnika mehsulatlirini sétip béridu. Bularning ichide ilghar istratégiyilik qorallardin yadro qorallirini élip yürgüchi bombardimanchi ayroplanlar we bashqilarmu bar.

Amérika analizchisi pétér fayinning yézishiche, quruqluq, déngiz we hawa qisimlirining herbiy heriketlirige qomandanliq qilish manéwiri aldi bilen peyshenbe küni wladiwostoktin anche yiraq bolmighan jayda ötküzülidu, arqidin manéwir xitayning shendong ölkisige yötkilip, sériq déngizi rayonida élip bérilidu. Bu herbiy manwergha ikki tereptin on mingdin artuq jengchi-ofitsér qatnashturilidu.

Amérika analizchisi pétér fayin bayanlirini dawamlashturup, bu qétimqi herbiy manéwirning tüp meqsidi we uning kimlerge qaritilghanliqi heqqide toxtilidu. U, mezkur manéwirning nishani heqqidiki tehlililiri üchün rusiye, xitay qatarliq memliketlerning analizchilirining köz qarashlirini otturigha qoyidu.

Uning yézishiche, moskwaliq herbiy ishlar tehlilchisi aléksandr gols rusiyining mezkur manéwirdin közligen meqsiti heqqide toxtilip, "xitaylar özlirining amérika we teywen bilen bolghan murekkep oyunliri üchün rusiyidin paydilanmaqchi bolghan, xitay hazir özining bu rayondiki herbiy mewjutluqini kéngeytmekte. Rusiye üchün asasliq mesile özining qorallirini xitaygha sétishtin ibaret." Dégen köz qarashni otturigha qoyghan.

Xitay resmi axbarat sahesige tewe " yéngi xitay xewerliri"de bolsa " bu qétimliq birleshme manéwir ikki memliketning qoralliq küchlirining xelqara térrorizm, diniy esebiylik we bölgünchilikke qarshi ortaq küresh qilish hemkarliqini kücheytidu" dep baha bérilgen.

Xitay teywen mesilisini bashqilar bilen baghlashqa urunmaqta. Biraq, rusiyining xitay bilen bolidighan birleshme herbiy manéwirni bu mesile bilen baghlash meqsiti yoq. Uningdin bashqa yene ottura asiyada rusiye bilen xitayning menpe'etliri bir-birige bek yéqin. Bu özlirining ottura asiyadiki salahiyitini saqlap qélish we amérikining nahayiti aktip yürgüzüwatqan singip kirishige qarshiliq körsitishtin ibaret.

Amérika analizchisi pétér fayin xitayning bu yerde közde tutiwatqan "bölgünchilik" mesilisi teywen'ge qaritilghanliqi, démek xitayning rusiyining küchidin paydilinish arqiliq teywen musteqilliqini cheklimekchi bolghanliqi, lékin emeliyette rusiyining teywen'ge tutqan pozitsiyisi bashqiche bolup, chünki, rusiye mudapi'e ministirliqining xitayning teywen boghuzi etrapida manéwir ötküzüsh teklipini ret qilghanliqini körsitidu.

U bu heqte yene bir moskwaliq analizchi dimitriy kormilséwning köz qarishini neqil keltürüp mundaq deydu:

" Xitay teywen mesilisini bashqilar bilen baghlashqa urunmaqta. Biraq, rusiyining xitay bilen bolidighan birleshme herbiy manéwirni bu mesile bilen baghlash meqsiti yoq. Uningdin bashqa yene ottura asiyada rusiye bilen xitayning menpe'etliri bir-birige bek yéqin. Bu özlirining ottura asiyadiki salahiyitini saqlap qélish we amérikining nahayiti aktip yürgüzüwatqan singip kirishige qarshiliq körsitishtin ibaret".

Rusiye bilen xitayning közligen meqsetliride perqler mewjut

Amérika analizchisi köpligen tehlillerni we uchurlarni neqil keltürüsh arqiliq bu qétimqi rusiye –xitay herbiy manéwiridin xitay bilen rusiyining közligen meqsetliride hem ortaqliq hem perqlerning mewjutluqini ilgiri süridu. Uning yeküniche, rusiye üchün muhimraq mesile manéwirdin paydilinip, özining ilghar herbiy téxnikilirini namayish qilish yeni yadroluq us asti paraxodliri we istratégiyilik bombardimanchi ayroplanliri we bashqilargha nisbeten xitayning qiziqishini qozghashqa tirishish. Chünki, xitay bu qorallarni özining amérikining tinch okyan pilotigha taqabil turushigha ishlitishi mumkin.

Aptorning bu qarashlirini xitayning nenjing uniwérsitétining bir neper proféssorimu quwetlep, "rusiyining bu qétimliq birleshme manéwir arqiliq xitay bilen herbiy hemkarliq ornitipla qalmastin belki, xitaygha rusiye qorallirini téximu köp sétishni meqset qilidighan "liqini tekitligen.

Xewerlerge qarighanda, xitay izchil türde rusiye bilen bolghan herbiy munasiwetke köngül bölgen bolup, ularning herbiy sahediki hemkarliqi térrorizmgha qarshi urush qilish tejribilirini almashturush, xitay ofitsérlirini rusiye bash qomandanliq shitabining aliy herbiy mektipige ewetip terbiyilesh, herbiy téxnika almashturush we bashqilardur. Uning üstige yene xitay rusiyining eng chong qoral sétiwalidighan xéridari bolush süpitide bilen her yili rusiyining ilghar küreshchi ayroplanliri we bashqa qorallarni köplep sétiwalmaqta. Bu jehette rusiye xitaydin ayrilip qélishni xalimaydu.

Xitay bilen rusiye qoralliq küchlirining birleshme herbiy manéwirini shangxey hemkarliq teshkilatigha eza döletlerning wekilliri közitishke qatnishidu. Amérikining tinch okyan pilotimu manéwirni közitish üchün adem ewetishi mumkin .

Buningdin bir qanche yil ilgiri rusiye bilen xitayning bashlamchiliqida shangxey hamkarliq teshkilati Uyghur élining ili wilayiti teweside hemde qazaqistanda birleshme herbiy manéwir ötküzgen bolup, u qétimliq manéwirning biwaste Uyghur musteqilchilirige qarshi turush ikenliki jakarlan'ghan idi. (Ümidwar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.