Merhum tarixshunas turghun almasni esleymiz

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Turghun almas ependining yash waxtidiki süriti. Photo from Wikipedia

Uyghur xelqining qelb töridin menggülük orun alghan tarixchi, ot yürek sha'ir, jama'et erbabi turghun almas ependi wapatigha mana bügün 6 yil boldi. Turghun almas ependi öz ömrining köp qismini türmide we teqib astida ötküzgen bolsimu, emma hayatini Uyghur xelqini oyghitish, inqilabqa ündesh , azadliqqa yéteklesh yolida harmay-talmay intayin mol hosulluq ötküzgen zat.

" Tenlirim yapraq titrep toxtidi"

Bu naxshini anglap baqmighan yaki bilmeydighan birmu Uyghur ziyaliy bolmisa kérek. Mana bu xelq arisigha keng tarqilip ketken mungluq naxsha, meshhur Uyghur tarixchi, sha'ir we jama'et erbabi turghun almas ependining 1940 - yilliri qeshqer konisheher nahiyisidiki bir bashlan'ghuch mektepte ependichilik qiliwatqan mezgilde yazghan "tenlirim yapraq" namliq shé'irigha asasen ishlen'gen meshhur naxshidur.

Turghun almas Uyghur yéqinqi zaman tarixidiki meshur shexs bolup, u 1924- yili qeshqer kona sheher nahiyisi döletbay yézisining tarboghuz kentide déhqan a'iliside dunyagha köz achqan.

Merhum öz hayatida 3 qétim xitay türmisige tashlan'ghan we ömrining axiriqi qismini teqip astida ayaghlashturghan. Turghun almas öz hayatida ilgiri ‏- kéyin bolup, xelq qelbidin chongqur orun alghan, "tutqun", "ghérip momay" , "ikki tamche yash" , "ana tupraq üchün", " tenlirim yapraq", "pichaq", "jenub sadasi", "satqun'gha ölüm" qatarliq shé'ir, sehne eserliri we hékaye- powéstlarni yézip qaldurghan bolsa, 1980- yillargha kelgende xitay türmisidin yéngila qoyup bérilgen turghun almas, Uyghur milliy musteqilliq herikitining noqul halda qoralgha tayinip hel bolmaydighanliqini tonup yetken hemde Uyghurlarni öz tarixida terbiyilesh, milliy rohini urghutush arzusida, "hunlarning qisqiche tarixi", "Uyghurlar", "idiqut Uyghur xanliqi", "Uyghur klassik edebiyati" qatarliq zor hejimlik tarixiy eserlerni yazghan. Uning " hunlarning qisqiche tarixi" namliq esiri gérmaniyide némis tilida, "", "Uyghur klassik edebiyati" se'udi erebistanda erep tilida neshr qilin'ghan.

Emma, 1990- yillarning béshigha kelgende, xitay hökümiti turghun almas eserlirini cheklesh buyruqini chüshürüp, uning eserlirini keng kölemde yighish we köydürüsh ishlirini ilip barghan bolsimu, lékin el arisida turghun almasning inawiti téximu yuqiri kötürülüp ketken.

Qutluq almas ependi:"dadam bir qaytmas adem idi"

Dadisi turghun almas ependini "bir qaytmas adem idi" dep süretlep chongqur séghinish we hörmet bilen tilgha alghan oghli qutluq almas ependi, turghun almasning ezeldin bir azadliq we erkinlik jengchisi süpitide yashighanliqini eslep ötti.

Turghun almas ependi medeniyet inqilabining deslepki mezgilide Uyghur xelq inqilabiy partiyiside muhim wezipilerni ötigen bolup , hazir shwétsiyide yashawatqan eyni waqittiki xelq inqilabiy partiyisining qatnashchiliridin biri bolghan haji abduréshit kerimi turghun almasning eyni waqitta xelq inqilabiy partiyisining partiye nizamnamisini yézishqa qatnashqanliqini bildürdi.

Hazir gérmaniyide yashawatqan merhumning sabiq oqughuchisi küresh atixan merhumning ijadiy hayatini eslep, turghun almasning Uyghur ziyaliylirining meniwiy tüwrüki ikenlikini otturigha qoydi.

Uyghurlar turghun almasni menggü esleydu!

2001-Yili 11- séntebir bir amérika térrorluq hujumigha uchrap qayghugha chömgen bir qara kün bolghan bolsa, dunyaning yene bir burjikide yashawatqan Uyghur xelqi üchünmu intayin bir musbetlik kün bolghan idi. Chünki bu küni, yeni 2001-yili 11- séntebir Uyghur turghun almastin, Uyghur hazirqi zaman tarixidiki eng qeyser tarixshunas , ot yürek sha'ir , Uyghur xelqining qelb töride pexirlik orun'gha érishken zat turghun almastin ayrilghan idi. Uyghurlar turghun almasni menggü esleydu! menggü qelb töridin chüshürmeydu! (jüme)