Хитай һөкүмити 1 - май һарписида әрздарларни тутқун қилмақта

Хитай һөкүмитиниң йеңи " әрзийәт бәлгилимиси" 1 - май күнидин башлап иҗра қилиниду. Хитай һөкүмити "мәзкур бәлгилимә, һөкүмәт әмәлдарлириниң әрздарларға зиянкәшлик қилишини чәкләшни һәмдә әрзләрни йәрлик даиридә бир тәрәп қилишни күчәйтишни мәқсәт қилиду" дәп билдүрмәктә.

Әмма баш штаби нйо-йорктики хитай кишилик һоқуқ тәшкилатиниң җүмә күни доклатида ашкарилишичә, хитай һөкүмити " әрздарларни қоғдайду" дәп атиған йеңи әрзийәт бәлгилимиси иҗра қилинишниң һарписида, әрздарларни кәң көләмдә бастурған.

Хитай кишилик һоқуқ тәшкилатиниң рәиси лю чиң әпәнди әрздарларни бастуруш вәқәлириниң пүтүн дөләт миқясида йүз бериватқанлиқи, бирақ өзлириниң асаслиқи бейҗиң, шаңхәй вә шәрқий шималдики бир қисим шәһәрләрдә йүз бәргән вәқәләрниң тәпсилатини игилийәлигәнликини билдүрүп мундақ деди:

"Биз бу қетимқи доклатимизда асаслиқи шаңхәйдики әрздарларниң әһвалини нуқтилиқ тонуштурдуқ. Шаңхәйдики һәр хил адаләтсизликләргә чидимиған тәхминән 200 дин артуқ киши, 24 - април күни бирликтә бейҗиңға берип әрз сунуш үчүн, пойизға чиққан. Әмма уларға әгишип пойизға чиққан 100 дин артуқ сақчи вә әрзийәт ишлири хадими, пойиз қозғилишиға әрздарларни урушқа башлиған. Чаңҗувға кәлгәндә сақчилар 70 нәччә әрздарни пойиздин тартип чүшүривалған. Бәзилирини уруп, һошидин кәткүзивәткән. Бәзилирини яриландурған. Сақчилар қалғанлирини кейинчә машиниға бесип, шәһәрдин наһайити йирақ бир юқири сүрәтлик ташйолға апирип ташлап қойған.

Униң билдүрүшичә, буниңдин сирт, 27 - април күни бейҗиң сақчилири йәнә, бейҗиңда әрзийәт идарисиға бармақчи болған нәччә он шаңхәйлик әрздарларни тутуп, уларни мәҗбурий һалда маҗялув дегән җайдики тутуп туруш орниға солиған. Бу йәргә әслидила алтә йүздин артуқ әрздарлар соланған болуп, уларниң көпинчиси йәрлик әмәлдарларниң чириклики, йәр- зимин дәваси үстидин әрз суниватқанлар икән. Бәзилири әрз сунуш җәрянида нәччә он қетим тутулуп, һәтта әмгәк билән өзгәртиш мәйданлиридиму йетип баққан икән.

Лючиңниң тәкитлишичә, пәқәт бейҗиңниң маҗялув тутуп туруш орнидики әрздарлар ичидила әмгәк билән өзгәртишкә әвәтилип баққанларниң сани 70 - 80 гә йитидикән. Лиючиң, бейҗиңда маҗялувға охшаш тутуп туруш орнидин йәнә нурғунлири болиши мумкинликини билдүрди.

Хитай дөләтлик әрзийәт идарисиниң муавин башлиқи вей җинму пәйшәнбә күни хитайниң йеңи әрзийәт бәлгилимисини тонуштуруп, һәр қандақ әрзниң аввал йәрлик орунларға сунулуп, тәкшүрилиши керәкликини билдүргән. У сөзидә " йәрлик әмәлдарлар әгәр әрзийәт хетини вә әрз ейтқучиларниң мәсилисини тоғра бир тәрәп қилмиса, у һалда мәсилиниң җавабкарлиқини шу әмәлдарлар үстигә алиду һәмдә җазалиниду" дегән иди.

Бирақ лю чиңниң қаришичә, хитайниң йеңи " әрзийәт бәлгилимиси" дики нурғун мәзмунлар хитай әмәлдарлириниң әрздарлар һоқуқини техиму дәпсәндә қилишиға йочуқ қалдурған:

" Йеңи әрзийәт бәлгилимисидә, әрздарларға интайин пайдисиз бәзи мәзмунлар бар. Мәсилән, әрздарларниң топлишиши, өз- ара алақә орнитиши рухсәт қилинмайду. Башқиларни әрз қилишқа қутрутушқа болмайду дигәндәкләр. Интайин ениқки, бундақ бәлгилимиләр, сақчилар вә һөкүмәт хадимлириниң башқиларниң һоқуқини халиғанчә дәпсәндә қилишиғайол ечип бериду".

Хитай кишилик һоқуқ тәшкилатиниң рәиси лючиңниң көрситишичә, хитай һөкүмити " җәмийәт тәртибини сақлаш" ни баһанә қилип, һәр йили бирәр чоң байрам вә йиғинларниң һарписида әрздарларни кәң көләмдә бастуридиған болуп, бу әслидила адаләтсизликкә учриған кишиләрниң техиму адаләтсиз муамилигә учришини кәлтүрүп чиқиридикән.

Лючиң нөвәттә әрздарларниң мәсилисиниң хитайда барғансири еғир бир иҗтимаий мәсилигә айлинип қеливатқанлиқини көрситип мундақ деди:

"Әрздарларниң сани барғансери көпийиватиду. Әмма хитай һөкүмити уларниң мәсилисини һәл қилиш вә яки һәл қилишқа тиришиш йолини тутмай, бәлки уларни техиму бастуриватиду. Мениңчә, хитай һөкүмити әгәр бу тоқунушларни һәл қилмай, һәқиқәткә йүзләнмәй, пәқәт бастуруш, зиянкәшлик қилиш билән наразилиқларни бесишқа урунса, у һалда, хитай җәмийитидә кәң көләмдә қозғилаң яки топилаңлар йүз бериши мумкин, һәтта һөкүмәтни ағдуриветишиму мумкин".

Лючиңниң билдүрүшичә, хитай һөкүмитиму80 ٪тин артуқ әрздарларниң әрзиниң һәқлиқлиқини етирап қилған. Бирақ бу һәққаний әрзини ақтуралмайватқан әрздарлар хитай һөкүмитиниң йәниму илгирилигән һалдики зиянкәшликигә учримақта.

У ахирида, хитай һөкүмитиниң бу хил кишилик һоқуқни очуқ- ашкара дәпсәндә қилиш қилмишлирини қаттиқ әйиплиди һәмдә хәлқара җәмийәтниң хитайдики әрздарларниң азаблириға көңүл бөлүп, хитай һөкүмитини пуқралириниң кишилик һоқуқини һөрмәт қилиш һәққидә бесим ишлитишкә чақирди. (Арзу)