Xitay hökümiti 1 - may harpisida erzdarlarni tutqun qilmaqta

Xitay hökümitining yéngi " erziyet belgilimisi" 1 - may künidin bashlap ijra qilinidu. Xitay hökümiti "mezkur belgilime, hökümet emeldarlirining erzdarlargha ziyankeshlik qilishini chekleshni hemde erzlerni yerlik da'iride bir terep qilishni kücheytishni meqset qilidu" dep bildürmekte.

Emma bash shtabi nyo-yorktiki xitay kishilik hoquq teshkilatining jüme küni doklatida ashkarilishiche, xitay hökümiti " erzdarlarni qoghdaydu" dep atighan yéngi erziyet belgilimisi ijra qilinishning harpisida, erzdarlarni keng kölemde basturghan.

Xitay kishilik hoquq teshkilatining re'isi lyu ching ependi erzdarlarni basturush weqelirining pütün dölet miqyasida yüz bériwatqanliqi, biraq özlirining asasliqi béyjing, shangxey we sherqiy shimaldiki bir qisim sheherlerde yüz bergen weqelerning tepsilatini igiliyeligenlikini bildürüp mundaq dédi:

"Biz bu qétimqi doklatimizda asasliqi shangxeydiki erzdarlarning ehwalini nuqtiliq tonushturduq. Shangxeydiki her xil adaletsizliklerge chidimighan texminen 200 din artuq kishi, 24 - april küni birlikte béyjinggha bérip erz sunush üchün, poyizgha chiqqan. Emma ulargha egiship poyizgha chiqqan 100 din artuq saqchi we erziyet ishliri xadimi, poyiz qozghilishigha erzdarlarni urushqa bashlighan. Changjuwgha kelgende saqchilar 70 nechche erzdarni poyizdin tartip chüshüriwalghan. Bezilirini urup, hoshidin ketküziwetken. Bezilirini yarilandurghan. Saqchilar qalghanlirini kéyinche mashinigha bésip, sheherdin nahayiti yiraq bir yuqiri sür'etlik tashyolgha apirip tashlap qoyghan.

Uning bildürüshiche, buningdin sirt, 27 - april küni béyjing saqchiliri yene, béyjingda erziyet idarisigha barmaqchi bolghan nechche on shangxeylik erzdarlarni tutup, ularni mejburiy halda majyaluw dégen jaydiki tutup turush ornigha solighan. Bu yerge eslidila alte yüzdin artuq erzdarlar solan'ghan bolup, ularning köpinchisi yerlik emeldarlarning chirikliki, yer- zimin dewasi üstidin erz suniwatqanlar iken. Beziliri erz sunush jeryanida nechche on qétim tutulup, hetta emgek bilen özgertish meydanliridimu yétip baqqan iken.

Lyuchingning tekitlishiche, peqet béyjingning majyaluw tutup turush ornidiki erzdarlar ichidila emgek bilen özgertishke ewetilip baqqanlarning sani 70 - 80 ge yitidiken. Liyuching, béyjingda majyaluwgha oxshash tutup turush ornidin yene nurghunliri bolishi mumkinlikini bildürdi.

Xitay döletlik erziyet idarisining mu'awin bashliqi wéy jinmu peyshenbe küni xitayning yéngi erziyet belgilimisini tonushturup, her qandaq erzning awwal yerlik orunlargha sunulup, tekshürilishi kéreklikini bildürgen. U sözide " yerlik emeldarlar eger erziyet xétini we erz éytquchilarning mesilisini toghra bir terep qilmisa, u halda mesilining jawabkarliqini shu emeldarlar üstige alidu hemde jazalinidu" dégen idi.

Biraq lyu chingning qarishiche, xitayning yéngi " erziyet belgilimisi" diki nurghun mezmunlar xitay emeldarlirining erzdarlar hoquqini téximu depsende qilishigha yochuq qaldurghan:

" Yéngi erziyet belgilimiside, erzdarlargha intayin paydisiz bezi mezmunlar bar. Mesilen, erzdarlarning toplishishi, öz- ara alaqe ornitishi ruxset qilinmaydu. Bashqilarni erz qilishqa qutrutushqa bolmaydu digendekler. Intayin éniqki, bundaq belgilimiler, saqchilar we hökümet xadimlirining bashqilarning hoquqini xalighanche depsende qilishighayol échip béridu".

Xitay kishilik hoquq teshkilatining re'isi lyuchingning körsitishiche, xitay hökümiti " jem'iyet tertibini saqlash" ni bahane qilip, her yili birer chong bayram we yighinlarning harpisida erzdarlarni keng kölemde basturidighan bolup, bu eslidila adaletsizlikke uchrighan kishilerning téximu adaletsiz mu'amilige uchrishini keltürüp chiqiridiken.

Lyuching nöwette erzdarlarning mesilisining xitayda barghansiri éghir bir ijtima'iy mesilige aylinip qéliwatqanliqini körsitip mundaq dédi:

"Erzdarlarning sani barghanséri köpiyiwatidu. Emma xitay hökümiti ularning mesilisini hel qilish we yaki hel qilishqa tirishish yolini tutmay, belki ularni téximu basturiwatidu. Méningche, xitay hökümiti eger bu toqunushlarni hel qilmay, heqiqetke yüzlenmey, peqet basturush, ziyankeshlik qilish bilen naraziliqlarni bésishqa urunsa, u halda, xitay jem'iyitide keng kölemde qozghilang yaki topilanglar yüz bérishi mumkin, hetta hökümetni aghduriwétishimu mumkin".

Lyuchingning bildürüshiche, xitay hökümitimu80 ٪tin artuq erzdarlarning erzining heqliqliqini étirap qilghan. Biraq bu heqqaniy erzini aqturalmaywatqan erzdarlar xitay hökümitining yenimu ilgiriligen haldiki ziyankeshlikige uchrimaqta.

U axirida, xitay hökümitining bu xil kishilik hoquqni ochuq- ashkara depsende qilish qilmishlirini qattiq eyiplidi hemde xelq'ara jem'iyetning xitaydiki erzdarlarning azablirigha köngül bölüp, xitay hökümitini puqralirining kishilik hoquqini hörmet qilish heqqide bésim ishlitishke chaqirdi. (Arzu)