Amérika alimi shon robérts xitayning Uyghurlargha térrorluq jinayiti artishigha qoshulmaydu

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérikiliq xitay we ottura asiya mutexessisi shon robérts, xitay da'irilirining Uyghur pa'aliyetchiler ning béyjing olimpik tenheriket yighinigha qarshi térrorluq hujumi pilanlighanliqi toghrisidiki bayanatigha guman bilen qarawatqan gherb mutexessislirining béri hésablinidu. U, 11‏- mart küni öz tor bétide élan qilghan bir maqalide, xitay hökümitining térrorluq hujumi heqqidiki bayanatigha néme üchün guman bilen qaraydighanliqini sherhligen.

Amérikining tonulghan xitay ishliri we Uyghur mesilisi mutexessislirining biri bolghan shon robérts ependi, Uyghur tilini bilidu we Uyghurchini yaxshi chüshinidu.

So'al : hörmetlik ependim, bir nechche ay burun, jorj town uniwérsitétida Uyghurlar heqqide chaqirilghan chong yighinda Uyghurlarning milliy herikitining xelq'ara térrorchiliq héchqandaq munasiwiti yoqliqini tekitligen idingiz. 11‏- Mart küni öz tor bétingizge élan qilghan Uyghurlar we olimpik mawzuluq maqalingizda xitay hökümitining Uyghur pa'aliyetchiler béyjing olimpik tenheriket yighin'gha qarshi térrorluq hujumi pilanlighanliqi toghrisidiki bayanatigha guman bilen qaraydighanliqingizni eskertipsiz. Xitay hökümitining Uyghurlarni térrorluq pa'aliyetlirige chatidighan bayanatlirigha guman bilen qarishingizning sewebi néme?

Jawab: xitay hökümitining bayanatlirigha birnechchiligen sewebtin guman bilen qaraymen. Birinchidin xitay hökümiti hazirghiche Uyghur milliy we siyasiy teshkilatliri arisida teshkillik bir térrorluq guruppisi mewjut ikenliki heqqide yéterlik delil- ispat otturigha qoyalmidi. Hetta, xitay hökümiti dunyagha térrorluq teshkilati dep tonushturghan, bezi döletler teripidin térrorluq teshkilati tizimlikige kirgüzülgen sherqiy türkistan islamiy herikitining, térrorluq pa'aliyetliri bilen shughullan'ghanliqi heqqide héchqandaq pakit yoq. Xitay hökümiti teripidin térrorluq herikiti dep körsitilgen pa'aliyetlerni ya térrorluq pa'aliyiti katégoriyisige kirmeydighan pa'aliyetler yaki Uyghur teshkilatliri teripidin élip bérilghanliqi yaki élip bérilmighanliqi, éniq bolmighan heriketlerdur.

Ikkinchidin, xitay hökümiti, Uyghurlarning sherqiy türkistan yaki shinjangning milliy musteqilliqi yaki siyasiy we diniy hoquqliri üchün élip bériwatqan pa'aliyetlirini qarilash üchün jiddiy tirishchanliq körsetmekte. Hazirqi peytte, xitay hökümitining bir teshkilat yaki guruppini térrorluq hujumi pilanlighan dep eyiblep, buningdin siyasiy menpe'et élishi üchün nahayiti muwapiq bir shara'it mewjut. Xitay hökümiti, Uyghurlarning térrorluq hujumi pilanlighanliqini jakarlash we dunyagha térrorluq tehditi astida ikenlikini körsitish arqiliq, béyjing olimpik tenheriket yighini harpisida, xelq'arada kishilik hoquq mesiliside béyjinggha qaritilghan tenqidlerning aldini élishni yaxshi bir purset dep qarawatqan bolushi mumkin. Démek xitay hökümiti, Uyghurlarning kishilik hoquqni yaxshilash heqqide xelq'ara teshkilatlar teripidin otturigha qoyulidighan teleplerni, Uyghurlar térrorchi dep ret qilishini pilanlighan bolushi mumkin.

So'al: ependim, nurghunlighan mutexessisler we siyasiy mulahizichiler, amérika hökümitining sherqiy türkistan islamiy herikitini xitay hökümitining bésimi bilen térrorluq teshkilati tizimlikige kirgüzgen dep körsetmekte. Siz bu mesilige qandaq qaraysiz?

Jawab: amérikining néme üchün sherqiy türkistan islamiy herikitini térrorluq teshkilatliri tizimlikige kirgüzgenliki heqqide nurghun perezler mewjut. Eng köp otturigha qoyuluwatqan perez, amérika xelq'ara térrorluqqa qarshi urushta hemde iraq mesiliside xitay hökümitining yardimini qolgha keltürüsh üchün, sherqiy türkistan islamiy herikitini térrorluq teshkilatlar tizimlikige kirgüzgen dégen perez dur. Lékin, men Uyghurlar we xitay mesiliside bir amérikiliq mutexessis bolush süpitim bilen hazirghiche, sherqiy türkistan islamiy herikitining térrorluq pa'aliyetliri élip barghanliqini yaki bu teshkilatning xelq'ara térrorluq teshkilatliri bilen chétishliqi barliqini ispatlaydighan héchqandaq delil-ispat körmidim.

Lékin shu mesilisini eskertip ötüshni zörür körimen. Kichik bir guruppa Uyghurlar xitay hakimiyitige qarshi qoralliq küresh élip bérish hetta xitay hakimiyitige qarshi térrorluq heriketliri qozghash üchün afghanistan'gha barghan bolushi mumkin. Emma bir ikki kichik guruppa pütün Uyghurlarning milliy herikitige wekillik qilalmaydu. Hetta afghanistan'gha barghan kichik guruppiningmu térrorluq pa'aliyetliri élip barghanliqi heqqide héchqandaq pakit mewjut emes. Qandaq bolushidin qet'iynezer amérikining sherqiy türkistan islamiy herikitini térrorluq teshkilatliri tizimlikige kirgüzgenliki epsuslinarliq bir heriket.

Köp rexmet sizge shon robérts ependim. (Ömer qanat)