Америка авази радиоси мухбири әлишир сайиповниң өлтүрүлүши ғул-ғула қозғимақта

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Әлишир саипов (1981-2007), америка авази родиосиниң мухбири, 24 - өктәбир күни, қирғизистанниң ош шәһиридә етип өлтүрүлгән. VOA Photo

Әлвәттә, 26 яшлиқ әлишир сайипов шитаби вашингтондин аңлитиш беридиған " америка авази " радиосиниң шуниңдәк америка дөләт мәҗлисиниң мәбләғ аҗритишиға бағлиқ парагадин аңлитиш беридиған " азадлиқ радиоси" ниң мәркизий асиядики йетәкчи мухбири иди. Әлишир сайипов бир қанчә йиллардин буян америкиниң мәзкур радио истансилириниң өзбек шөбиси үчүн актип ишләп, уларни түрлүк йеңи учурлар билән тәминләп турғандин сирт йәнә русийидә тизимға елинған пәрғанә учур агентлиқиниң мухбири сүпитидиму хизмәт қилған иди.

Америка қирғизистандин делони ениқлашни тәләп қилди

Өз мухбири һесабланған әлиширниң қәтли қилинишиға америка тәрәпму көңүл бөлди. Америка авази радио истансиси, әркинлик сарийи, америка дөләт мәҗлисиниң радио вә телевизийини башқуруш кеңиши һәмдә явропа бихәтәрлик вә һәмкарлиқ тәшкилати шуниңдәк хәлқара жорналистларни һимайә қилиш хәлқара комитети қатарлиқ һөкүмәт органлири вә аммиви тәшкилатлар қирғизистан һөкүмитидин бу делони ениқлап чиқишни тәләп қилған.

Америкиниң қирғизистандики баш әлчиханиси пәйшәнбә күни тор бетидә баянат елан қилип, " биз , бу вәһшиянә һәрикәт үстидин дәрһал вә үзүл ‏- кесил тәкшүрүш елип берилишини үмид қилимиз " деди. Баянатта йәнә, "ахбаратчилар вә уларниң тәрәпсиз хәвәрчилики әркин вә очуқ җәмийәтниң һул тешидур. Шундақла уларға бузғунчилиқ қилиш яки уларниң авазини боғуш йолидики һәр қандақ урунушқа сүкүт қилинмайду," дәп көрситилгән. Қирғизистан президенти қурманбек бақийефму делони тәкшүрүшни өзи назарәт қилидиғанлиқини билдүрди.

"Америка авази радиоси" ниң өзбек шөбисиниң тәминлигән учурлириға асасланғанда, әлишир сайипов йеқинқи йиллардин буян "сиясәт "намлиқ әркин гезит нәшир қилип, уни пәрғанә вадисида тарқитишни башлиған һәмдә жорналистлар алақә оргини қуруп, тәшкилләш паалийәтлирини актиплаштуруш билән техи яш болушиға қаримай, кәң тонулушқа башлиған иди. Америка авази радиосиниң хәвәр қилишичә, мәзкур радио истансиниң башлиқи дан аустин әлиширниң өлүмидин ечинип, униң хизмәтлиригә баһа берип, "әлишир өз кәспи үчүн җан бәрди" дегән.

Әлишир сайиповни ким өлтүрди?

Қирғизистанниң ош вилайити билән өзбекистанниң әндиҗан вилайити қошна, һәр иккила тәрәптә өзбекләр асасий аһалә болуп һесаблиниду. Бу йәрләрдә йәнә наһайити көп санда уйғурлар, қирғизлар вә башқа милләт вәкиллириму яшайду. Лекин, қирғизистан тәвәси билән өзбекистан тәвәси мәтбуат әркинлики, сөз әркинлики вә башқа җәһәтләрдин кәскин түрдә пәрқлиниду. Қирғизистанда бу җәһәтләрдә көп әркинлик мәвҗут болуп, 2005-йилидики әндиҗан вәқәсидиму көплигән адәмләр қирғизистан тәрәпкә қечип келип панаһланған иди.

Америка авази радиосиниң хәвәр қилишичә, әлишир сайиповниң йеқинқи йиллардики паалийәтлиридә өзбекистанни тәнқид қилиш күчәйгән болуп, у өзбекистандики инсан һоқуқиниң дәхли-тәрүз қилиниш әһвалини кәң йорутқан икән.

Америка авази мухбири адил рузалийевниң йезишичә, ошлуқ журналист галима бухарбайева шу сәвәбтин әлишир сайиповниң өзбекистан мәтбуатлириниң тәнқидигә учриғанлиқини билдүрди. Әлишир һәққидә йезилған материялларға көрә, у сиясәт намлиқ гезитини өзбекистанға киргүзгән һәмдә өзбекистан һөкүмитиниң мустәбитликини сөккәнлики үчүн өзбекистан тәрәп уни "милләтниң хаини" дәп атиған икән. Һәтта, әнглийидә чиқидиған - "гуардиян" мәҗмуәсидә 28-числада елан қилинған наталийә антелева исимлик журналистниң обзорида оттуриға қоюлишичә, өзбекистан тәрәп әлиширни дүшмән қатарида көргән болуп, униң каллисиға 10 миң доллар баһа қоюлғанлиқи һәққидә хәвәрләрму тарқалған икән. Қисқиси, әлиширниң чәтәлләрдики өзбекистан өктичилири билән бағлинишлиққа игә икәнлики билдүрүлмәктә .

Нөвәттә, әлиширниң өлтүрүлүши һәққидә икки хил көз қараш мәвҗут болуп, бири адәттики җинайи гуруппиларниң қәст қилишиға учриди , дегән йәкүн болса, болса, йәнә бир өзбекистан бихәтәрлик органлириниң қоли бар дегән йәкүндур. Һәтта, пәрғанә агентлиқиниң б б с агентлиқидин нәқил кәлтүрүшичә, қирғизистанниң инсан һоқуқи ишлириға мәсул әмәлдари турсунбай бақир оғли б б с агентлиқи мухбирлириға " қирғизистан алаһидә хизмәт оргининиң учурлириға асасланғанда, бу журналистниң өлтүрүлүшини өзбекистан алаһидә хизмәт оргини заказ қилған " дәп билдүргән икән.

Хәвәрләрдин қариғанда, техи һазирғичә бу делониң йип учи һәққидә ениқ учур йоқ , оштики 200 дин артуқ журналист һөкүмәт вә бихәтәрлик органлиридин делони ениқлашни тәләп қилип намайишму өткүзгән. Әмма, бир қисим өзбәк өктичилири қирғизистан тәрәп делони ениқлап, униңда һәқиқәтән өзбекистан бихәтәрлик оргининиң қоли барлиқини билгән тәқдирдиму бу сирни паш қилмаслиқи мумкинликини пәрәз қилишмақта.

Нөвәттә, әлишир сайипов һәққидә түрлүк мақалилар , обзорлар вә башқа учурлар давамлиқ елан қилинмақта. Әмма, бу делониң мәңгүлүк сир болуп қелишиму пәрәз қилинмақта. (Үмидвар)