Xitay déngiz armiyisining tereqqiyati amérikigha tehditmu?

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xitay azadliq armiyisi déngiz armiye paraxodi. AFP

Hemmimizge melum bolghinidek, amérika déngiz armiyisini dunyadiki tengdashsiz eng küchlük déngiz armiyisi dep qarashqa bolidu. Emma amérikidiki bir qisim mutexessisler nöwette, xitay déngiz armiyisining amérika déngiz armiyisi üchün bir riqabet bolup qélish mesiliside türlük mulahizilerni yürgüzüp, herxil qarashlarni otturigha qoyiwatidu.

Yéqinda amérika karxana tetqiqat merkizi bu témida mexsus muhakime yighini ötküzüp, herbiy ishliri mutexessislirining bu heqtiki qarashlirini aldi. Bu muhakime yighinida bir qisim mutexessisler xitay déngiz armiyisining amérika déngiz armiyisi üchün bir riqabet bolidighanliqini otturigha qoysa, yene beziliri emma buning yenila amérikigha tehdit élip kélelmeydighanliqini ilgiri sürmekte.

Amérika jon xopkins uniwérsitétining ziyaret tetqiqatchisi tomas menkén, qudretlik déngiz armiyisining eng tüp iqtidarining, ittipaqdashliri we düshmenlirining herikitige tesir körsitish ikenlikini, bolupmu ittipaqdashlirini raziliq bilen hemkarlishishqa köndürüsh we düshminini yéniklik bilen heriket qilishqa pétindurmasliq ikenlikini bildürdi. U sözide yene "méningche, bir qudretlik déngiz armiyisi bir parche oqmu chiqarmay turup, düshminini jeng élan qilishqa pétinalmaydighan qilalaydu" dep bildürdi.

Yéqinqi yillarda xitay, déngiz armiyisige köp xirajet ajratti

Mezkur muhakime yighinigha qatnashqan bezi mutexessisler yene, iqtisadiy téz sür'ette tereqqiy qiliwatqan xitayning hazir déngiz armiye tereqqiyatigha zor xirajet ajritiwatqanliqini, shunga buning amérika déngiz armiyisi üchün bir chong riqabet bolidighanliqini otturigha qoydi.

Néme üchün amérika xitay déngiz armiyisining bash kötürüshini amérika üchün riqabet we tehdit dep qaraydu? bash shitabi washin'gtondiki ammiwiy istratégiye tetqiqat orni bolghan "istratégiye we xamchot bahalash merkizi" diki dölet mudapi'e ishliri mutexessisi robért wolk bu mesilini tarixiy nuqtidin chiqish qilip chüshendürdi.

Robért wok ependi sözide mundaq deydu: "biz tarixtin buyanqi her qaysi döletler arisidiki déngiz armiye küchi riqabitige qaraydighan bolsaq, biz shuni bayqaymizki, déngiz armiye küchi ilghar bir dölet aldi bilen töt etrapni közitip bolghandin kéyin, andin özidin 'méning kéyinki hujum qilish nishanim kimu?' dep soraydu. Amérika déngiz armiyisi taki 1924 - yilighiche en'gliye xan jemeti déngiz armiyisi bilen urush qilishni pilanlap kelgen. Mushuninggha oxshash adette déngiz armiyisining pa'aliyiti dawamliq bashqa döletlerning déngiz armiye küchini közitidu hemde könglide 'urush bolmaydu dégen teqdirdimu, nawada urush qilmay amal yoq bolup qalghanda qarshi terep bilen qandaq urush qilish kérek' dégenni oylap turidu. Shunga bu nuqtidin chiqish qilghanda, amérika déngiz armiyisi, xitay armiyisining tereqqiyatigha bolupmu déngiz armiye tereqqiyatining tehditige aldin'ala teyyarliq körüshi muqerrer".

Xitay uzun musapiliq urush qilish iqtidarini östürüshke küchimekte

Xitayning herbiy ishlirini yéqindin közitip kéliwatqan mutexessisler xitay armiyisining ötkenki 10 yildin buyan uzun musapiliq urush qilish iqtidarini ashurushqa alahide küch chiqiriwatqanliqi bayqighan. Xitay déngiz we hawa armiyisi bashqurulidighan bomba qismining tereqqiyati üchün ajritiwatqan xirajitini barghanséri ashurmaqta. Elwette bu, amérika herbiy da'irilirining diqqitini tartidu.

Emma mezkur muhakime yighinigha qatnashqan amérika déngiz armiye mutexessislirining köpinchisi, xitayning yéqin kelgüside awi'amatkiliq urush qilish istratégiyisini tallimaydighanliqini bildürdi. Ularning qarishiche, sowét ittipaqi eng küchlük chéghida awi'amatkiliq hujum qilishni pilanlighan bolsimu, emma iqtisadiy we téxnikiliq shara'itining cheklimisi tüpeylidin, gerche awi'amatkini yasighan bolsimu, emma axiri awyamatkiliq hujum qilish iqtidarigha érishish tirishchanliqi yenila meghlub bolghan. Mushu seweptin analizchilar, xitayningmu oxshash cheklimige uchraydighanliqini tekitlidi.

Xitay hazirche awi'amatkiliq urush qilish istratégiyisini talliyalmaydu

Amérika déngiz armiye yadroluq su asti paraxoti qismining sabiq qomandani karil xalsin'g, eger xitay heqiqeten awi'amatka yasash istratégiyisini tallisa, u chaghda amérika déngiz armiyisining buningdin nahayiti xushal bolidighanliqini bildürdi. U sözide yene, "shexsen men özüm xitayni bu yolni tallashqa righbetlendürüshüm mumkin. Chünki bu nahayiti qimmet bahaliq bedel töleydighan bir istratégiye. Biz sowét ittipaqiningmu bu yolni tallashqa urun'ghanliqini körduq. Emma netijide ular izchil ghelibe qilalmay keldi" dédi.

Gerche mutexessisler nöwette, xitay déngiz armiyisining amérikigha tehdit bolushi mumkinlikini otturigha qoyuwatqan bolsimu, emma amérika hökümiti resmiy yosunda téxi xitayni tehdit dep élan qilghini yoq.

Amérika déngiz armiye urush qilish qismining bashliqi wéyn klark "men shuni körsitimenki, xitay bizning düshminimiz emes. Lékin xitay hazir nahayiti iqtidarliq bir déngiz yüzi küchini berpa qiliwatidu. Shunga biz bu nuqtigha sel qarisaq bolmaydu. Uning üstige xitayning dölet mudapi'esi asasliqi quruqluqta bolsimu, emma u quruqluq armiyisige küch chiqarmastin eksiche, déngiz we hawa armiyisining tereqqiyatigha alahide étibar bériwatidu. Shunga bular biz nezerdin saqit qilsaq bolmaydighan mesililer" dep körsetti.

Xitayning emeliy herbiy xirajiti élan qilin'ghandin 10 nechche hesse köp

Xitay hökümiti 2005 - yilliq herbiy xamchotini ilgirikige qarighanda yene östürüp, 30 milyard amérika dollirigha yetküzgenlikini élan qildi. Emma chet'eldiki herbiy ishlar mutexessisliri xitayning emeliy herbiy xirajitining buningdin on nechche hesse köp bolushi mumkinlikini ilgiri sürmekte. (Peride)