Rusiye-xitay munasiwetliri heqqidiki qarashlar

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki melumati
• Download story audio

2005-Yili 1-iyun küni rusiye tashqi ishlar ministiri sérgey lawrow xitay tashqi ishlar ministiri li jawshing bilen wladiwostokta. Rusiye, xitay we hindistan tashqi ishlar ministirliri bu yerde uchriship, rayon xaraktérliq hemkarliq we soda heqqide söhbet ötküzgen idi. AFP

Xitay tashqi ishlar ministirliqining seyshenbe küni ashkarilishiche, rusiye prézidénti wladimir putin kéler ayda xitayni ziyaret qilip, xitay - rusiye siyasi we soda - iqtisadi munasiwitini kéngeytish mesililiri boyiche söhbet élip baridu.

Xitay da'iriliri 2006 - yilni xitay boyiche "rusiye yili" qilip békitken. Xitay hökümiti wladimir putinning ziyaritining ikki memliket hemkarliqi üchün muhim ehmiyetlik ikenlikini körsetmekte. Biraq, gherb mutexessisliri rusiye -xitay munasiwetliri heqqide her xil qarashlarda bolmaqta.

Yéqinqi bir qanche yillar ichide rusiye bilen xitayning her tereplimilik hemkarliq munasiwetliri téximu kücheydi. Ular ilgiridin tartip toqunushlar nuqtisi bolup kelgen chégra mesililirini hel qilghandin sirt yene tunji qétim keng kölemlik birleshme herbiy manéwir ötküzdi. Hetta ötken yili xitay re'isi xu jintaw rusiyini ziyaret qilghanda ikki memliket rehbiri " 21-esirdiki dunya tertipi heqqide birleshme bayanat " élan qilip, rusiye bilen xitayning dunya weziyitini tengpunglashturushta ortaq heriket qilidighanliqini ipade qildi. Qisqisi xitay we rusiye rehberliri özlirining hemkarliq munasiwetlirige yuqiri baha bérip, uning hazir tarixtiki eng yaxshi basquchqa kirgenlikini medhiyileshti.

Xitay-rusiye munasiwetlirining bu xil tereqqiyati shuningdek uning istiqbali közetküchilerni özige jelip qilghan mesililerning biri bolup, mezkur mesililer heqqide her xil köz qarashlar mewjut.

Amérikigha taqabil turush

Amérika awazi radi'osining intérnet sehipiside élan qilin'ghan rusiye-xitay munasiwetlirige a'it maqalide otturigha qoyulishiche, rusiye -xitay munasiwetliri tarixidiki yéqinqi eng zor netije ikki döletning birleshme herbiy manéwiridur. Amérikidiki john hopkins uniwérsitétining rusiye-xitay munasiwetliri tetqiqatchisi dawid sattéra mezkur nuqtini tekitlesh bilen birge keng kölemlik birleshme herbiy manéwirning amérikining ittipaqchiliri hésablinidighan yaponiye, jenubiy koréye bolupmu teywenning naraziliqini qozghighanliqi, biraq, rusiye bilen xitayning bu manéwirning héch qaysi döletke tehdid salmaydighanliqini bildürgenlikini körsetken. Uning otturigha qoyushiche, köpinche analizchilar, birleshme herbiy manéwirining meqsitining xitay bilen rusiyining amérikigha özlirining asiya-tinch okyan rayonigha nisbeten kontrolluq ornitiwatqanliqini körsitishtin ibaret dep qarimaqta.

Dawid sattéraning qarishiche, rusiye we xitay rehberliri qol qoyghan " 21-esirdiki dunya tertipi heqqidiki birleshme bayanat"mu emeliyette, bu ikki memliketning amérikigha qarshi ortaq menpe'etliri barliqini körsitidu hemde ikki terepning özara bir-birining igilik hoquqini hörmet qilish hemde bir-birining ichki ishlirigha arilashmasliq heqqidiki ortaq xulasige kelgenlikini bildüridu. Chünki, rusiye bilen xitayning her ikkilisila ottura asiyadiki islam fundamétalizimidin endishe qilidu, ular yene gherbning ottura asiyada démokratiyini kéngeytishimu oxshashla rayonning weziyitini muqimsizlashturidu dep qarap, öz chégrilirining yénida amérikining tesirining bolushini xalimaydu.

Rusiyining meqsiti sh a o e t gha taqabil turush, xitayning meqsiti énérgiye

Rusiye bilen xitayning özara munasiwetlirini mundaq qoyuqlashturishida ularning ortaq menpe'etliridin bashqa yene her ikkilisining öz aldigha közligen meqsiti mewjuttur. Amérikidiki katon inistitutining tashqi siyaset mutexessisi jastin loganning qarishiche, rusiye sh a o e t ( shimaliy atlantik okyan ehdi teshkilati) ning sherqqe kéngiyishidin dawamliq narazi bolup kelmekte. Rusiye ukra'iniye we gruziyining sh a o e t gha kirishke tirishchanliq körsitiwatqanliqidin bi'aram bolmaqta. Démek, rusiye gherbke xitay bilen hemkarlishish arqiliq özining yene bashqa tallishining mewjutluqini körsetmekchi bolghan.

Xitayning rusiye bilen bolghan munasiwettin közligen meqsiti bashqiche bolup, xitay özining iqtisadining téz ösüshini nezerge élip, rusiyining néfit we tebi'iy gazlirigha érishishni meqset qilghan. Herbiy manéwir ötküzüsh arqiliq öz herbiy qudritini namayish qilip, teywen we xitaydiki Uyghur musulmanlirining barliq musteqilliq heriketlirige zerbe bermekchi bolghan.

Jastin logan ependining qarishiche, xitay bilen rusiye yene ötken yili iyuldiki shangxey hemkarliq teshkilatining yighinida hindistan, pakistan, iran we mongghuliyige mezkur teshkilatning közetküchilik salahiyitini berdi. Shundaq qilip, dunya nopusining yérimini teshkil qilidighan mezkur töt chong yadro döliti bir yerge jem boldi. Emma, xitay bilen rusiye qanchilik tirishsun beribir shangxey hemkarliq teshkilatining istiqbali yoq.

Rusiye -xitay hemkarliqining istiqbali yoq

Rusiye bilen xitayning munasiwet tarixigha nezer salghanda, ularning héchqachan uzun'gha sozulghan, muqim dostluq we heqiqiy hemkarliqi bolghan emes. Ularning munasiwetliri bashtin axiri melum menpe'et üstigila qurulghan.

Amérika awazi radi'osining intérnet sehipiside élan qilin'ghan mezkur maqalide körsitilishiche, amérika tashqi siyaset komitétining analizchisi ilan bérman ependining tehlillirige asaslan'ghanda rusiye bilen xitayning munasiwetliri her qachanla unchilik siliq-sipaye bolghan emes, ular arisida haman bir düshmenlishish qayta meydan'gha kélidu.

Ilan bérman ependi özining bu köz qarishini mundaq sherhleydu ؛ birinchidin, xitayning iqtisadi nahayiti téz ösüwatidu we xitayning énérgiye éhtiyajimu kündin -kün'ge köpeymekte. Ular peqet bu éhtiyajni béyjingning shimali terepliridin hel qilishni pilanlighan bolup, démek, xitayning ottura asiya we kawkaziye rayonidiki memliketler bilen bolghan munasiwetlirini kéngeytishi xitaygha paydiliq bolupla qalmastin belki, oxshashla bu rayonlarda öz tesirini kéngeytish rusiye üchünmu paydiliqtur. Shunga, bularning her ikkilisila özlirining artuqchiliqlirini namayen qilidu, siyasiy tesirini kéngeytidu we énérgiye menbelirige érishishke intilidu. Mana bu aldi bilen ular arisidiki hemkarliqni emes belki riqabetni peyda qilidu.

Ilan bérmanning qarishiche, her xil menpe'etlerni könglige pükken döletlerdin bashqilargha tehdid salalighidek küchlük we uzun muddetlik bir ittipaq qurush mumkin emes. Shunga, rusiye bilen xitayning bashlamchiliqidiki shangxey hemkarliq teshkilatiningmu istiqbali yoq.

Rusiye mulahizichilirimu rusiye bilen xitay arisida heqiqiy hemkarliq bolmaydighanliqlirini köp qétim körsetken bolup, rusiye alimi kumachéwning qarishiche, xitay rusiyini özining amérikigha taqabil turush taktikisi üchün xizmet qildurushni meqset qilghan bolup, rusiye xitayning bu siyasiti üchün özining amérika qatarliq gherb döletliri bilen munasiwetlirige ziyanliq éléméntlarni élip kelgen. (Ümidwar)