Койзуминиң оттура асия зиярити һәққидики мәтбуат инкаслири

• Мухбиримиз үмидварниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

японийә баш министири койзуми 29 – авғуст күни ташкәнттә өзбекистан президенти ислам керимов билән биллә. AFP

японийә баш вәзири җуниширо койзуми 28-авғусттин етибарән японийидин шунчә йирақтики оттура асия дөләтлиридин қазақистан вә өзбекистан җумһурийәтлириниң пайтәхтлиригә қаратқан дөләт зияритини башлиди. Астана вә ташкәнтниң президент сарайлирида мана әмди йәнә бир дөләт рәһбириниң , болупму дунядики иқтисадий күчи әң күчлүк сәккиз санаәт дөләт тәшкилатиниң әзаси һесаблинидиған японийиниң баш вәзири койзуминиң қәдими қалди. Қисқиси оттура асия дипломатик мунасивәтлири тарихиниң йәнә бир йеңи сәһиписиниң ечилғанлиқи билдүрүлмәктә.

Җуниширо койзуминиң қазақистан вә өзбекистанға қаратқан зиярити һәққидә ғәрб , русийә вә хитай мутәххәсислири түрлүк инкасларда болди. Болупму, бу зиярәткә нисбәтән русийә билән хитайниң алаһидә диққәт қиливатқанлиқи мәлум.

Хитай анализчилири- мәсилини көпрәк иқтисадий вә сиясий нуқтидин көзәтмәктә

Хитайниң дөләтлик ахбарат васитиси һесаблинидиған шунхуа агентлиқиниң анализчиси җаң гочиң койзуминиң оттура асия зияритиниң мәқситини енергийә вә йәр асти байлиқ мәнбәлиригә еришиш билән җуңго вә русийиниң оттура асиядики тәсирини чәкләш дәп икки нуқтиға йиғинчақлиған иди. Хитай анализчиси йеқиндин буян җуңгониң қазақистан вә өзбекистан билән болған һәр тәрәплимилик мунасивити җүмлидин шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң күчийиши җүмлидин қазақистанниң хитайға нефит турубиси арқилиқ нефит маңдуруватқанлиқи һәмдә қазақистан билән хитайниң " тәңри тағ-1" намлиқ һәрбий маневир өткүзгәнлики қатарлиқ әһвалларниң японийини биарам қилип, уни оттура асияда өз аваз күчигә игә болушқа интилдүрүватқанлиқини илгири сүргән иди.

японийә оттура асиядин һинди окянға чиқидиған туруба ясимақчи

Койзуминиң зияритини көзәткән йәнә бир нәпәр шинхуа агентлиқиниң мухбири гу шөляң японийиниң оттура асия вә каспий бойи нефитигә алаһидә қизиватқанлиқини, японийиниң таҗикистанға таш йол ясашқа ярдәм қилишқа вәдә бәргәнлики шуниңдәк униң оттура асиядин афғанистан арқилиқ һинди окянға чиқидиған нефит вә тәбиий газ туруба йоли ясап, оттура асия нефит вә тәбиий газлирини японийигә тошушни мәқсәт қиливатқанлиқини оттуриға қойди.

Хитайниң иттипақчиси һесаблинидиған русийә мутәхәссислириниң мәсилини тәһлил қилиши башқичә болуп, москвалиқ анализчи андрей косироп койзуминиң оттура асия зияритини америкиниң оттуриға асияға елип баридиған буниңдин кейинки, йеңичә сиясити билән бағлайду. Апторниң қаришичә, америка оттура асия сияситини йеңидин түзгән болсиму, лекин қәдәмниң астилиқи түпәйлидин японийә оттура асия районида өз алдиға мустәқил рол ойнашни қарар қилған болуши мумкин.

Апторниң тәһлил қилишичә, японийә билән иран арисидиму иранниң азадеган районидики нефитликни бирликтә ечиш келишими бар болуп, америка-иран мунасивәтлиридики җиддийликләр түпәйлидин бу қурулуш техи башланмиған, теһран даирилири японийини агаһландуруп, 9-айғичә қурулуш башлимиса, бу нефитлик қурулушини хитай билән русийигә беридиғанлиқини билдүргән. Бундақ әһвал астида койзуми ирандин башқа енергийә мәнбәсигә игә қазақистан вә өзбекистан билән айрим мунасивәт орнитишни қарар қилған болуши мумкин.

японийә оттура асия нефитигә еришиш үчүн хитай вә русийә билән күрәш қилишқа башлиди

Русийә анализчиси александир сидороп хитай мулаһизичилири билән охшаш көз қарашни оттуриға қойған болуп, у бу һәқтики мақалисидә " японийә оттура асия нефитигә еришиш үчүн хитай вә русийә билән күрәш қилишқа башлиди" дәп һөкүм қилған. У козюминиң өзбекистан зиярити һәққидә тохтилип, японийиниң өзбекистан уранлириға әришишкә һәрикәт қиливатқанлиқини көрсәткән. Аптор мақалисида хитай билән русийиниң оттура асияда өсүватқан тәсиригә нисбәтән японийиниң иттипақчиси һесаблинидиған америкиниңму алаһидә диққәт қиливатқанлиқини, бу җәһәттә японийә билән америкиниң мәйданида ортақлиқ мәвҗутлиқини тәкитлигән.

Оттура асия хәлқи японийиниң тәрәққият моделиға қизиду

Оттура асия тәһлилчилириму бу һәқтә өз инкаслирини оттуриға қойған болуп, ташкәнтлик анализчи малик мәнсурниң америка авази радиосида елан қилған анализида көрситилишичә, койзуми әнҗан вәқәсидин кейин өзбәкистанни зиярәт қилған тунҗи демократик мәмликәтниң рәһбири болуп, демократийә вә инсан һоқуқи мәсилиси койзуми билән кәримоп арисида музакирә қилиниши мумкин.

Малик мәнсурниң оттуриға қоюшичә, иқтисадий тәрәққиятни изләватқан өзбекистанлиқлар японийиниң тәрәққият модели вә техникисиға алаһидә қизиқиду. Апторниң баян қилишичә, ислам кәримопниң койзуминиң зияритигә әһмийәт беришидики сәвәб японийиниң демократийә мәсилисидә өзбекистанни анчә әйибләп кәтмигәнликидә икән.

Оттура асия дөләтлири хәлқидә пән-техника, санаәт вә башқа җәһәтләрдин японийигә нисбәтән күчлүк қизиқиш мәвҗут болуп, оттура асия зиялийлири өз мәмликәтлирини раваҗландуруш үчүн японийиниң тәрәққият моделини өгинишни тәшәббус қилиду. Шуңа бу қетим койзуминиң райондики зиярити қарши елишларға еришкән. (Үмидвар)