Wén jyabaw yéngi yéza ni nede quridu?

Xongkong uniwérsitéti axbarat pakoltétining proféssori we xongkongda chiqidighan 'sherq géziti', 'mingpaw géziti' qatarliq bir nechche gézitning ston yazghuchisi tawjé ependining "wén jyabaw 'yéngi yéza'ni nede quridu?" serlewhilik mulahizisi 'közitish zhurnili'da élan qilindi.

Taw jé ependining tehlil qilishiche, xitay kommunistik partiyisi 1949 ‏- yilidila 'yéngi junggo' qurulghanliqini élan qilghan idi. Buningdin 50 nechche yil ötkende emdi téxi 'yéngi yéza' qurushni otturigha qoyghanliqidin qarighanda, 'yéngi junggo'da kona yéza mewjut, 50 nechche yildin buyan yézilar téxiche yéngilanmighan. Buningdin kéyin uning némisi yéngi bolidu? u nede qurulidu? bu yenila pütün dunya köriwatqan 'yéngi junggo' dégendek 'yéngi yéza'mu? buni éniq biliwélish kérek.

'Yéngi yéza qurush' dégenning tebiri

Taw jé ependi maqaliside, aldi bilen wén jyawbaw otturigha qoyghan 'yéngi yéza qurush' dégen siyasetning tebiri heqqide toxtalghan. Uning éytishiche, xitay hökümiti dewatqan 'yéngi yéza qurush' dégenning tebiri, xitay hökümitining tili bilen éytqanda "ishlepchiqirish tereqqi qilghan, turmush bayashat, yézilar medeniyetlik we pakize, bashqurush démokratik bolush" dégendin ibaret. Bu gepler merkezning höjjitide nahayiti asan we rawan éytilghan bolsimu, emma gepni qilip qoysila kupaye qilmaydu, uni her qaysi ölkilerdiki yézilarda emeliy ijra qilsa hésab. Taw jé ependi mulahiziside 'yéngi yéza qurush' dégenning tebiri bilen yézilarda emeliyette yüz biriwatqan weqelerni tepsiliy sélishturghan.

Taw jé ependining bayan qilishiche, adette yéza emeldarliri 'ishlepchiqirishni tereqqi qildurush' dégenni bahane qilip, déhqanlarning yer -zéminlirini igilep, déhqanlarni özi turghan yer-zémnidin mejburiy köchürüp özini béyitish bilen shughullanmaqta. Ular he désila déhqanlarni 'déng shawping ishlepchiqirishni tereqqi qildurush hemmidin muhim' dégen, 'bir qisim ademler aldi bilen bay bolsun' dégen dep qorqutup, hoquqidin paydilinip özlirini béyitmaqta. Merkez "turmush bayashat, yézilar medeniyetlik bolush'dégenni ijra qilishningmu héchqandaq ilmiy tedbirini otturigha qoymighan. Yéza emeldarliri déhqanlargha 'hazir turmush yaxshi, yapun ishghaliyitidiki dewrdikidin yaxshi, manju sulalisining jaching yiliridikidin yaxshi, mawzédong dewridiki xelq kommunisi dewridikidin yaxshi' dep hökireydu. Chünki hökümet bu heqte héchqandaq ölchem otturigha qoymighan. Merkez otturigha qoyghan 'yézilar pakize bolush' dégen gep téximu chong pen -téxnikini telep qilidighan ish. Yerlerni mejburiy sétiwélip, ispaniyiche bina salsila 'yéngi yéza' qurghanliq bolmaydu. Eger bu jehette ölchem we tedbir bolmisa, xuddi gu'angdungning sentu shehiridikidek mejburiy yer igilep, bina sélip sheher qurup, buninggha naraziliq bildürgen déhqanlarni azadliq armiye miltiq bilen atidighan mustemlikichilik shekli bilen 'yngi yéza qurush' yüz biridu. Merkezning 'yéngi yéza'qurush' dégini ‏‏- merkez 'yéngi yéza qurush' dégen bir rohni birip qoyup, uni jaylardiki zomiger, tepriqichilerning özliri xalighanche ijra qilishigha tashlap biridighan shundaq yéngi yéza qurushmu? döletning bir tutash muhitni qoghdash pilani da'iriside bolmighan bundaq 'yéngi yéza qurush' herikiti arqiliq muhit bulghansa, yer -zémin sodisi iqtisadiy mazghapqa aylansa, yézilarda medeniyetlik tiyatirxanilar bolghanning néme paydisi bar. Bundaq 'yéngi'liqtin peqet tragédiye chiqidu, xalas.

Wén jyabaw 'yéngi yéza'ni nede quridu?

Taw jé ependining bayan qilishiche, xitay kommunistik partiyisining 80 yildin buyanqi 'kommunizm qurush' ghayisi, emeliyette wén jyabaw hazir dewatqan 'yéngi yéza qurush' dégenni öz ichige alatti. Bu ghayide 'hemme adem teng - barawer' , "hemme ademning qosiqi toq" dégen otopiye terghip qilin'ghan idi. Bu ghayini ijra qilish jeryanida xelq köp azap-oqubet chekti, xelqning qéni aqti. Emma "uluq dahi" dégen kishi sadir qilghan bu jinayettin hésab élinmidi, hazirqi rehberler belki shu jinayetlerni yépip, pedezlewatidu. Qéni éytip baqsunchu, xitay kommunistik partiyisi markiszm neziriyisi bilen qurghan 'yéngi junggo' dégenning némisi 'yéngi' bolup chiqti? mawzédongning 'üch qizil bayriqi' astidiki 'yéngi yéza' qurulushi alliqachan meghlup bolmidimu? yézilardin ibaret shu xarabiliqta hazir kommunistik partiyining jaylardiki tepriqichiliri yolgha qoyuwatqan yer igilesh herikiti nahayiti tiz ewj éliwatidu. Xitay hökümiti hazir ju sulalisi dewridiki hoquqsiz padishaliqqa oxshap qaldi. Wén jyabaw dewatqan 'yéngi yéza'ni quridighan jaylar alliqachan talan -taraj qilinishqa uchrap boldi. Buni hökümet tosimidi, gerche hökümet tosighan teqdirdimu, buyruqni yerlik tepriqichiler anglimaydu. Emdi wén jyabaw 'yéngi yéza'ni nede quridu? (weli)