Üch neper tibetlik musteqilliqni terghip qilish gumani bilen türmige tashlandi

Erkin asiya radi'osi tibet bölümining igiligen xewirige qarighanda, sichüen ölkisining karidzi tibet aptunum oblasti dirakgo nahiyisidiki chogri butxanisining ikki neper rahibi topdin we dizokar, shundaqla tibetlik lobsang séring bu yil 8 - ayda üch yilliq qamaq jazasigha höküm qilindi. Xitay hökümiti bu üch kishini 7 - ayda hökümet binasigha tibetning musteqilliqini terghip qilidighan bir yürüsh teshwiq waraqlirini chaplighan dep eyipligen. Emma bu ehwallardin xewerdar bir qisim kishilerning tibet bölümige ashkarilishiche, bu üch kishi 7 - ayning 27 - küni chogri butxanisining shiwitsiyidin kelgen tibetlik rahib diraksiy rinpochini kütiwélish murasimigha qatnashqan. Xitay hökümet da'iriliri murasimgha qatnashqan 60 nechche kishini neq meydanda tutup ketken bolup, bu üch kishimu tutulghanlar arisida iken.

Chettin kelgen rahipni kütiwélish murasimigha qatnishishmu gunah

Mezkür kütiwélish murasimigha qatnashqan, nöwette nipalda turushluq bir tibetlik eyni waqittiki ehwallarni mundaq dep bildürdi:

- U qétimqi kütiwélish murasimigha qatnashqan méhmanlar diniy bayraqlarni kütergenti. Bezi bayraqlargha qarliq choqqidiki shirning étilip turghan söriti chüshürülgen. Bu söret xitay hökümiti teripidin cheklen'gen tibet dölitining bayriqigha intayin oxshap kétidu.

Yuquri jerimane qoyulghan

Erkin asiya radi'oyimiz igiligen melumatlargha qarighanda, kütiwélish murasimida tutulghan köp qisim kishiler bir nechche kündin kiyin qoyup bérilgen. Xitay saqchi da'iriliri bezilerge 6000 yüen jerimane qoyghan. Yene beziliri tutup turulghan mezgilde qattiq tayaq yep, mangalmay qalghan. Shiwitsiyidin yurtigha kelgen rahib diraksiy rinpochi eslide xitayda ikki ay turushni pilanlighan bolup, qolgha élish weqesidin kiyin pilanini özgertip, uzun ötmeyla shiwitsiyige qaytqan.

Topdin qatarliq üch neper rahibning dilosi heqqide radi'oyimiz tibet bölimining muxbiri sichüenning dirakgo nahiyisidiki dölet bixeterlik idarisigha télifon qilghinida, télifonni alghan hökümet emeldari bu dilo heqqide melumat bérishni ret qilip, bu diloning "mexpiyetlik" ikenlikini bildürdi.

Diniy erkinlik we söz erkinlikini qattiq cheklen'gen

Tibetning diniy dahisi dalay lamaning sürgündiki hökümitining jenwede turushluq kishilik hoqoq emeldari sambdin ependi erkin asiya radi'oyimizning ziyaritini qubul qilghanda, xitayda kishilerning diniy étiqati üchün basturilidighan, hetta türmige tashlinighan ehwallirining intayin omomiylashqanliqini bildürüp, mundaq didi:

- Xitay hökümiti diniy erkinlik we söz erkinlikini qattiq cheklesh siyasitini yürgüziwatidu. Tibettimu shundaq. Yéqinda qamaq jazasigha höküm qilin'ghan bu üch tibetlik peqet özlirining diniy erkinlikini qoghlashqan. Tibetning musteqilliqini terghip qilghan emes. Chünki dalay lama alliburun xitay hökümitige tibetning musteqilliqini istimeydighanliqini ochuq ipadiligen. Dalay lamaning bu gepliri intayin jiddi tüs alghan. Biraq xitay hökümiti bu nuqtini chüshenmeywatidu. Nurghun kishiler peqet özliri turmushta uchrawatqan ijtima'iy mesililernila otturigha qoymaqchi bolsimu, biraq xitay hökümiti buni qubul qilmay, puqralarning derdige yetmeydu.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi yéqinda élan qilghan 2003 - yilliq dunya kishilik hoqoq doklatida, xitay hökümitining tibette siyasiy mehbuslarni tutush we qamash ehwalliri 1996 - yili ewj élip yuqiri pellige chiqqandin kiyin nöwette biraz aziyishqa qarap kétiwatqanliqini, biraq sichüen ölkisining bezi jayliri , bolupmu ilgiri tibetning térritoriyisidiki kardzi tibet aptunum oblastida, siyasiy mehbuslar sanining barghansiri éshiwatqanliqini körsetken. Mezkür doklatta körsitilishiche, tibetler olturaqlashqan rayunlarda kishilik hoqoq weziyiti yenila nachar iken. (Arzu)