“Di'alog fondi jem'iyiti” xitaydiki bir qisim siyasiy jinayetchilerning ehwalini ashkarilidi

Di'alog fondi jem'iyiti chiqarghan doklatta, xitay hökümitining 1980‏- yili jinayi ishlar qanunini yolgha qoyghandin buyan, 2000 gha yéqin siyasiy déloni bir terep qilip, buninggha chétilghan 4200 din köp kishini qolgha alghanliqi körsitilgen. Shundaqla mezkur teshkilat nöwette türmide yétiwatqan 250 neper siyasiy mehbusning isim tizimlikini qolgha chüshürgen. Ular hazir xitay hökümitidin bu kishilerning hazirqi ehwaligha a'it uchurlarni élishqa tirishmaqta.

Di'alog fondi jem'iyitining bildürüshiche, ilgiri bu teshkilat köp hallarda xitay tashqi ishlar ministirliqi we edliye orunliri arqiliq siyasiy mehbuslarning ehwalini igileydikentuq. Emma yéqinqi yillardin buyan bu orunlar mezkur teshkilatqa uchur bérishtin özini qachurghandin kéyin, ular nishanini ölke we ölkidin töwen derijilik orunlargha yötkigen. Dégendek bu orunlar siyasiy mehbuslargha a'it uchurlarni teminleshtin özini anche tartip ketmigen. Di'alog fondi jem'iyitining bayanatchisi joshu'a rosénzwég bu heqte mundaq dédi:

" Ötkenki bir yilda, edliye ministirliqi we ilgiri biz di'alog munasiwiti ornatqan merkiziy hökümet orunliridin uchur igilesh aldinqi yillarningkige qarighanda téximu tesliship ketti. Ular ötken yili biz bilen di'alog qilishni anche xalimidi. Shunga biz bashqa yol arqiliq uchur igileshke tirishtuq. U bolsimu biz xitaydiki yerlik hökümet emeldarliri bilen munasiwiti bir qeder yaxshi bolghan hökümetsiz teshkilatlar bilen alaqilashtuq. Netijide buningdin ghelibe qilip, siyasiy mehbuslargha a'it bir qatar etrapliq uchurlargha ige bolduq" .

Joshu'a sözide , buningdin tolimu xushal ikenlikini we buningdin kéyinmu yéngi yollar bilen téximu köp uchur alalaydighanliqigha ishinidighanliqini bildürdi.Kishilik hoquq teshkilatliridin biri bolghan xitay kishilik hoquq teshkilatining bayanatchisi féng songda bu heqte toxtilip, xitay hökümitining ezeldin siyasiy sewebtin qolgha élin'ghan kishilerni " siyasiy jinayetchi" dep atashni xalimaydighanliqini, ularni amal bar jinayi ishlar boyiche eyibleydighanliqini éytti.

"Burun 'eksilinqilabchi' dégen nam bar idi.Kéyin bumu emeldin qalduruldi. Heqiqeten eksil'inqilabchiliqqa chétilghan délolar bolsimu, hökümet uni jinayi ishlar qanunigha kirgüzdi. Xitayning jinayi ishlar qanunida dölet hakimiyitini aghdurushqa qutratquluq qilghan yaki urun'ghan, dölet mexpiyetlikini ashkarilighan hetta ishpyonluq qilghan dégenlermu bar. Uningdin bashqa xitay téxi siyasiy mehbuslarni lükcheklik, zeherlik chékimlik we pahishiwazliqqa oxshash bimene böhtanlar bilenmu eyibleydu".

Féng songdé xitayning kishilik hoquq weziyitide körünüshte azraq ilgirileshler bolghandek qilsimu, emma omumyüzlük qilip éytqanda nacharlap kétiwatqanliqini éytti.

" Xitayning hazirqi kishilik hoquq weziyitining bezi terepliride azraq yaxshilinish körülsimu, mesilen: söz erkinliki körünüshte burunqidin azraq keng qoyup bérilgendek qilsimu, lékin heqiqeten xitay kompartiyisining menpe'etige yaki siyasetke chétilghanda, hökümetning buninggha qaratqan basturushi 80‏- yillarningkidinmu éghir boluwatidu. Omumyüzlük qilip éytqanda, xitayning kishilik hoquq weziyiti nachar we intayin éghir. Uning üstige türmilerde siyasiy öktichiler we kishilik hoquq pa'aliyetchiliri nahayiti nachar pozitsiyige uchrawatidu. Ular dawamliq éghir qiyin-qistaq we ten jazasigha uchrap turidu".

Di'alog fondi jem'iyiti yene, ularning jyang sündé qatarliq 7 neper siyasiy mehbusning hazirqi ehwaligha a'it eng yéngi uchurlargha érishkenlikini bildürdi. "Düyxu'a" dep atalghan di'alog fondi jem'iyiti 1999‏- yili amérikida qurulghan bolup, bu orun asasliqi amérika bilen xitay otturisidiki di'alogni kücheytish arqiliq kishilik hoquqni ilgiri sürüshni meqset qilidu.