Olimpikke yérim yil qalghan peytlerde xitay her türlük mesililerge duch kelmekte

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Ishchilar béyjing shehrining bulghan'ghan hawasi ichide qurulush qilmaqta

Xitay hökümiti 2001- yili olimpik sahibxaniliqni talishish jeryanida dunya jama'etchilikige, kishilik hoquqni ilgiri sürüsh we axbarat erkinlikni keng qoyuwétish jehetlerde wedilerni bergen hemde béyjing olimpikidin burun béyjingning hawa bulghinish derijisini töwenlitip olimpik ötküzüsh ölchimige yetküzidighanliqi heqqide meydanini ipadiligen bolsimu, mana 2008- yilliq béyjing olimpik yighinigha nechche ayla qalghan künlerde, ne béyjingning hawa süpitide , ne xitaydiki kishilik hoquqta yaxshilinish bolghini yoq.

Chégrisiz muxbirlar teshkilati: " olimpikke sahibxan bolghuchilar jim boliwélip olimpik qimmet qarishini yerge urdi"

Mushu munasiwet bilen bash shtabi parizhgha jaylashqan chégrisiz muxbirlar teshkilati peyshenbe küni bir doklat élan qilip, doklatta xitayning 2001- yili olimpik sahibxaniliqini élish aldida xitayda kishilik hoquq ehwalini yaxshilaydighanliqi we axbarat erkinlikini qoyuwétidighanliqi heqqide wede bergen bolsimu, xitayda bu jehetlerde héchqandaq ilgirileshlerning bolmighanliqini otturigha qoydi.

Doklatta, xitayning dunya jama'etchilikige bergen bu wediliride turmighanliqi körsitilip, hazir xitayda 80 neper muxbir we torda maqal élan qilghuchining türmide ikenliki bularning ichide bezilirining hetta 1980- yilliridin buyan qamalghanliqi otturigha qoyuldi.

Doklatta yene, xitay hökümitining neche ming tor béketlirini taqap, torgha chiqquchilarni közitishke intérnét saqchilirini orunlashturghanliqini we 2007- yilida 180 chet'el muxbirning xitayda her türlük hujumlargha, tehditlerge uchrighanliqi hetta solaqqa chüshüp qalghanliqi körsitilip: " mana mushu peytlerde xelq'ara olimpik komitéti we olimpikke sahibxan bolghuchilar jim boliwélip olimpik qimmet qarishini yerge urdi" dep körsitildi.

Richardson xanim :" xitay xelq'ara jem'iyetke bergen wedisini saqlimidi"

Xitay hökümiti dunya jama'etchilikige bergen wedilirini qayrip qoyup, nurghun yazghuchi , muxbirlarni türmige tashlighan bolup, bularning ichide 4 neper yazghuchi Uyghur ilidin bolghan, esqer höseyin, nurmuhemmet yasin, toxti muzat qatarliqlar.

Bu heqte toxtalghan kishilik hoquqni közitish teshkilati asiya bölümning diréktori sofiy richardson xanim birleshme agéntliqigha: " olimpik yighini ötküzüsh bedilige béyjing aqlaydighanliqini emeliyette körsitidighandek emes. Eksiche, biz hazir xitay hökümitining hökümetni kishilik hoquqini yaxshilashqa qistighan puqralarni sistémiliq halda basturuwatqanliqigha we jimiqturiwatqanliqigha shahit boluwatimiz " dédi .

Hawa bulghinishi mesilisi tenheriketchilerni endishige salmaqta

Birleshme agéntliqida körsitilishiche , bu yil xitayda ötküzülidighan olimpik yighinigha qatnishish üchün teyyarliq qiliwatqan nurghunlighan gherb dölet tenheriketchiliri xitaydiki hawa süpiti mesilisi tüpeyli yaponiye , koriye we sin'gapor qatarliq döletlerde meshiq bazisi qurup, xitaygha yéqinmu kelmigen. Hetta hazir tenheriketchiler arisida teyyarliq jeryanida maska taqap yürüsh pilanimu meydanda kelgen.

Melum bolushiche, béyjing asmini tumanlashturup turidighan hawa terkibidiki qara küye, karbon chala oksid, gunggurt töt oksid, nitrogén qatarliq ximiyilik zeherlik maddilirining éghirliq derijisi dunya sehiye teshkilatining ölchimidin 5 hesse yuqiri bolup, hawa terkibidiki bu maddilarni hazir tazilash béyjing da'irilirining aldidiki eng qiyin mesililerning biri iken.

Ha'ilé gébrsélassié:" eger u yerde mesile éghir bolsa, elwette barmighan yaxshi"

Halbuki xitay hökümiti bu yil awghustta bu mesilini qandaq hel qilidighanliqini éniq bildürgen bolsimu, xitaylar olimpik jeryanida zawutlarni taqap, qurulush orunlirini ishtin toxtitip, bir milyondek mashinini qatnashtin toxtitidighanliqi toghrisida wede bergen bolsimu, emma xitayning bu wediliri yenila bezi tenheriketchilerning endishilirini peskoygha chüshürelmidi.

Birleshme agéntliqida neqil keltürüp körsitilishiche, dunya uzun'gha yügürüsh chémpiyoni ha'ilé gébrsélassié öz salametlikining hemmidin muhim ikenlikini körsitip: " eger u yerde mesile éghir bolsa, elwette barmighan yaxshi. Méning birinchi orun'gha qoyidighinim yashash we salametlikimni asrash" dégen we belkim bu yilliq olimpikke barmasliqi mumkinlikini körsetken.

Xewerde körsitilishiche yene, besh ay ilgiri béyjingda ténnis top musabiqisige qatnishish jeryanida ziqqa késili edep ketken chémpiyon justin héninmu bu yilliq olimpik musabiqisige barmasliqi mumkinlikini bildürgen.

Xelq'ara olimpik komitétimu, xitayni bu jehetlerde tézrek chare qilishqa heydekchilik qiliwatqan bolup, ilgiri olimpik komitétining re'isi jekus roggé hawa süpiti mesilisi tüpeyli bezi uzun'gha sozulidighan musabiqe türlirining keynige sürülüshi mumkinlikini ilgiri sürgen idi.

Béyjing ahalisi yenila sapasiz

Xitay olimpik yétip kélishtin yoluqidighan yene bir mesile béyjing sheher ahalisining sapasizliqi mesilisi bolup, gerche xitay hökümiti xizmet ishligechke béyjingliqlarda kelgen yerlerge tükürüsh aditi azayghan, öchiret we tertiplerni cheklik da'iride saqlaydighan ehwal shekillen'gen bolsimu, shinxu'a agéntliqining bu heqte élip bérilghan tekshürüsh netijisidin neqil élip körsitishiche, béyjing xelqi olimpik ölchimige yétish üchün öz qiliqlirini yene köp jehetlerde yaxshilimisa bolmaydiken.

Xewerdin melum bolushiche, hazir béyjing da'iriliri her ayning 11- küni " aktip halda öchirette turush küni " qilip belgilep, kishilerge yürüsh ‏- turush ölchemlirini ögitidighan nechche milyon parche oqushluq tarqatqan.

Yéqinda xitay xelq uniwérsitéti élip barghan tekshürüshte béyjingliqlarning ammiwi sorunlarda tükürüsh aditi burunqi 4.9 Pirsenttin 2.5 Pirsentke chüshken bolsimu, béyjingliqlarning medeniylik derijisi 73.4 Po'int bolup, 80 po'intliq olimpik ölchimige toshmighan.

Xitay öz dölet küchini olimpik közniki arqiliq dunya jama'etchilikige namayan qilmaqchi

Gerche xitay oz dölet küchini namayan qilish üchün 2008- yilliq olimpik yighini üchün 40 milyard dollar pul serp qilghan, öz xelqining nachar turmush aditini özgertip, " ésil süpetlik hem sapaliq" xitay puqralirini yaritip chiqip, xitayning neqeder medeniyetlik we tereqqiy qilghan dölet ikenlikini olimpik közniki arqiliq dunya jama'etchilikige namayan qilish istikini emelge ashurush üchün tirishiwatqan bolsimu , béyjing da'irilirining öz wedisige wapa qilmay, kishilik hoquqni téximu sistémiliq yosunda depsende qilishi, béyjingning bulghan'ghan hawasi we xitay hökümitining darfurda irqiy qirghinchiliq élip bériwatqan sudan hökümitini diplomatiye jehette qoghdap, herbiy jehette izchil yardem bérip kéliwatqanliqi 2008- yilliq béyjing olimpikige qara kölengge tashlap turuwatqan terepler bolup, bularmu bu yil awghustta xitaygha baridighan 30 mingdin artuq muxbir, nechche minglighan tenheriketchi we sayahetchiler bekrek diqqet qilidighan mesililerdur.