Nam Nguyên Chính phủ Việt Nam quyết định thực hiện trong năm 2005 kế họach cải tổ mạnh tay, nhằm giải quyết ba phần tư số nhà máy đường quốc doanh nợ nần chồng chất từ nhiều năm qua. Khởi đi từ Chương Trình Một Triệu Tấn Mía Đường trong thập niên 1990, hiện nay Việt Nam có 44 nhà máy đường nhưng trong đó có tới 36 nhà máy đường ngập đầu vì nợ, dư nợ đến năm 2003 là hơn 5 ngàn tỷ đồng cả nợ gốc lẫn nợ tiền lời ngân hàng.
Bấm vào đây để nghe bản tin này
Rightclick to download this audio
Tình trạng vừa nói kéo dài đã lâu và nay chính phủ quyết tâm thực hiện cuộc đại giải phẩu ngành mía đường sửa sai những chính sách sai lầm, cả từ họach định cho đến việc thực hiện chạy theo phong trào. Quyết định 28 của thủ tướng Phan Văn Khải đưa ra gần đây, được giới nhà báo ví von là chấm dứt con đường đau khổ của công nghiệp mía đường Việt Nam.
Theo tinh thần quyết định vừa nói chính phủ duy trì hiện trạng 9 nhà máy và công ty đường do làm ăn tốt, trong số có Lam Sơn, La Ngà, Bình Định, Bourbon-Gia Lai. Ngoài ra trong năm 2005 có 32 nhà máy phải cổ phần hoá, phát mãi, khoán kinh doanh hoặc cho thuê doanh nghiệp hoặc công bố phá sản giải thể, trong số 32 đơn vị vừa nói có Sơn La, Cao Bằng, Hoà Bình Đắc Nông, Tây Ninh, Phan Rang, Bình Dương. 3 nhà máy phải di chuyển hoặc dừng sản xuất là công ty mía đường Quảng Nam, công ty đường Quảng Bình và công ty bia rượu Viger.
Tình trạng làm ăn thua lỗ vì sản xuất ra đường với giá thành cao hơn khu vực, bắt nguồn từ sự kiện nhiều tỉnh cố tình mua máy móc lạc hậu của Trung Quốc để ăn hoa hồng, tình trạng quản lý tồi cũng như họach định vùng mía nguyên liệu một cách sai lầm. Nhận định về vấn đề một số nhà máy đường sẽ phải di chuyển đi nơi khác nếu không muốn trở thành đống sắt vụn. Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, cố vấn cao cấp bộ kế họach và đầu tư ở Hà Nội phát biểu: (audio clip)
Trên thực tế câu chuyện dài nhiều tập mang tựa đề mía đắng đường chua như các báo ở Việt Nam ví von, chỉ là một phần nhỏ trong toàn bộ gánh nặng khu vực quốc doanh mà chính phủ Việt Nam phải cưu mang khi chập chững chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường nhưng lại theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Khu vực quốc doanh kềnh càng kém hiệu quả sẽ phải được cải tổ vì nó đè nặng lên ngân sách nhà nước, cản trở Việt Nam hội nhập kinh tế thế giới. Giáo sư kinh tế học Nguyễn Quốc Khải ở bang Maryland Hoa Kỳ, cựu chuyên gia Ngân hàng Thế Giới nhận định về điều ông gọi là cái vòng lẩn quẩn: (audio clip)
Theo lời ông Nguyễn Xuân Thảo, thứ trưởng bộ kế họach đầu tư tuyên bố trên Thời Báo Kinh Tế Việt Nam, thì sau năm 2005 các nhà máy đường nào còn tồn tại sẽ buộc phải làm ăn có lãi, vì sau khi đã cổ phần hoá, làm ăn thua lỗ thì sẽ phải chịu công bố phá sản.
Trở lại vấn đề tại sao không dứt khoát đóng cửa một số nhà máy đường qui mô nhỏ, mà lại tiến hành cổ phần hoá hoặc tìm cách di chuyển sang nơi khác, tốn kém chi phí cho mỗi nhà máy hàng chục tỷ đồng, thứ trưởng Nguyễn Xuân Thảo đưa ra câu trả lời mang tính gọi là định hướng xã hội chủ nghĩa.
Ông nói rằng, một số lớn các nhà máy đường chỉ có công suất từ 1.500 tấn trở lại, năng suất nguyên liệu thấp, khấu hao cao và chi phí sản xuất lớn làm cho giá đường của Việt Nam luôn cao hơn các nước khác, các nhà máy lọai vừa nói không thể cạnh tranh với các nhà máy công suất hàng chục ngàn tấn. Song ông Thảo cho biết chủ trương của chính phủ là không thể đóng cửa các nhà máy như vừa nói, vì hàng chục nghìn nông dân trồng mía gắn liền đời sống của họ với nhà máy. Ông thêm rằng với những hộ nông dân đó nhà máy đường là hết sức quan trọng.
Trên thực tế các nỗ lực của chính phủ qua quyết định 28, cũng chỉ là cứu vãn những gì có thể làm được đối với một nền công nghiệp phá sản. Vì dù muốn dù không, như phó thủ tướng Vũ Khoan từng nói, theo hiệp định AFTA thỏa thuận khu vực mậu dịch tự do đông nam á, tới năm 2006 là hạn chót để Việt Nam chấm dứt bảo hộ ngành sản xuất đường, đây là sản phẩm nông nghiệp nhậy cảm nên Việt Nam được phép duy trì chế độ hạn ngạch và thuế suất nhập khẩu đường cao tới 30% như hiện nay.