Trà Mi, phóng viên đài RFA
Có những vết trầy sướt nhẹ ngoài da như đạp dằm, sướt gai, giẫm đinh..v…v, tuy không gây thương tích nặng nề, nhưng lại có khả năng cướp đi sinh mạng con người chỉ trong một thời gian ngắn. Đó là đặc điểm tiêu biểu và đáng sợ của căn bệnh uốn ván, mà trong dân gian còn gọi là phong "đòn gánh."
Để giúp quý vị hiểu rõ hơn về loại bệnh nguy hiểm mà một khi đã vướng phải thì tỷ lệ tử vong và tai biến rất cao này, chúng tôi đã mời bác sĩ Trần Thị Hoa, nhiều năm kinh nghiệm về nhi khoa trong nước, tham gia chương trình hôm nay.
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Bệnh uốn ván là một bệnh về rối loạn thần kinh gây ra do vi trùng Clostridium tetani. Vi trùng này tiết ra một loại độc tố tên là tetanospasmin ảnh hưởng lên sự vận động của thần kinh, đưa tới rối loạn hệ cơ bắp mà thần kinh đó có tác dụng.
Trà Mi : Thưa Bác Sĩ, với căn bệnh uốn ván này thì các yếu tố nguy cơ cần lưu ý là gì?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Vi trùng Clostridium tetani có mặt ở khắp mọi nơi và thường hiện diện trong phân súc vật mình nuôi trong nhà và có thể có cả ở phân người nữa. Do những vấn đề như vậy cho nên nó có nhiều ở tại những vùng đất trồng trọt, tức là những vùng nông thôn.
Có sự ghi nhận là số bệnh nhân có nhiều trong mùa hè và có ghi nhận nữa là ở nam giới nhiều hơn nữ giới. Đây là loại vi trùng ở khắp mọi nơi cho nên không cách nào diệt được hết. Vi trùng này xâm nhâp cơ thể người do vết thương ngoài da hay là qua niêm mạc, cho nên có nhiều khi mình chỉ bị một gai hồng đâm vào tay mà mình có môi trường thuận lợi cho vi trùng đó phát triển, mình cũng không ngờ là mình bị bệnh.
Hoặc có nhiều khi một cái kim đâm, hay là nhiều khi một cái vết thương làm nhiễm độc và vi trùng sinh sôi phát triển. Hay là các em bé khi cắt rún không được vệ sinh thì nó tạo ra một nhiễm trùng rốn và vi trùng sinh sôi ở đó gây ra uốn ván sơ sinh. Nhiều khi vết thương rất là nhỏ mà người ta không biết cái này có thể gây ra một biến chứng nặng cho nên không để ý tới.
Bệnh uốn ván là một bệnh về rối loạn thần kinh gây ra do vi trùng Clostridium tetani. Vi trùng này tiết ra một loại độc tố tên là tetanospasmin ảnh hưởng lên sự vận động của thần kinh, đưa tới rối loạn hệ cơ bắp mà thần kinh đó có tác dụng.
Trong dân gian người ta gọi phong đòn gánh là tại vì khi bệnh nhân bị uốn ván thì lưng bị co lại làm cho người bị uốn cong như đòn gánh nên người ta gọi phong đòn gánh là vì thế.
Trà Mi : Thưa, khi va chạm phải những kim loại rỉ rét thì người ta sợ bị mắc phong đòn gánh.
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Cái vấn đề phong đòn gánh hay uốn ván thì vi trùng sống trong rác rưới dưới dạng bào tử thì là một thể không hoạt động, nhưng khi xâm nhập được vào cơ thể tạo ra viêm nhiễm, làm mủ, làm độc tức là tạo ra môi trường cho vi trùng đó từ thể không hoạt dộng sang thể hoạt động và tiết ra độc tố. Khi bị vật rỉ sét đâm vào thì mắc bệnh là đúng, bởi vì đó là môi trường làm cho vi trùng phát triển.
Trà Mi : Tuy nhiên, không chỉ vật dụng bằng kim loại rỉ sét mà tất cả những vật dụng nào khác - như Bác Sĩ vừa nói đó là có thể một cái gai thôi - thì cũng có thể là nguy cơ gây ra bệnh uốn ván, phải không ạ?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Khi mình bị bất cứ gì đâm vào thì cũng có thể bị. Nhưng mà vì dân gian người ta thấy khi bị kim loại rỉ sét đâm vào thì gây bệnh, đó là do nhận xét như vậy, nhưng thực tế là vì họ không thấy được những trường hợp khác.
Những triệu chứng
Trà Mi : Xin hỏi thăm Bác Sĩ về những triệu chứng của bệnh uốn ván.
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Những triệu chứng của nó là đầu tiên thường thường bệnh nhân đến khám là vì bị cứng hàm, hoặc là nhai khó, nuốt khó, hay là đau cơ cổ, hay là sống lưng có cảm giác như là bị cong, không thẳng như bình thường. Đó là những dấu hiệu bệnh nhân hay đến khám tại phòng mạch bác sĩ.
Trà Mi : Dạ. Xin được hỏi thăm kỹ hơn là bệnh uốn ván một khi đã bị vi trùng xâm nhập vào cơ thể thì có sự diễn tiến của bệnh theo từng giai đoạn không? Có sự biểu hiện rõ rệt không ạ?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Vi trùng uốn ván lúc đầu ở tại chỗ nó xâm nhập. Từ đó nó mới sinh sôi tạo ra dộc tố và độc tố này sẽ đi theo đường máu và đường bạch huyết để vào trong những thần kinh tại vết thương đó, rồi nó tới những chỗ nối các thần kinh với nhau, gây ra một sự liệt có co thắt, rồi từ đó nó mới lan truyền ra tất cả những thần kinh khác gây bệnh toàn thân.
Những triệu chứng của nó là đầu tiên thường thường bệnh nhân đến khám là vì bị cứng hàm, hoặc là nhai khó, nuốt khó, hay là đau cơ cổ, hay là sống lưng có cảm giác như là bị cong, không thẳng như bình thường. Đó là những dấu hiệu bệnh nhân hay đến khám tại phòng mạch bác sĩ.
Người ta có ghi nhận là những thần kinh ở gần vết thương bị trước, sau đó là các thần kinh dài như thần kinh các chi thì mới bị sau. Cho nên những trường hợp bị thương ở gần mặt thì thần kinh sọ não bị nhiều, bị sớm và nó gây ra cái thể gọi là thể uốn ván đầu rất là nặng.
Trà Mi : Cũng xin đựoc hỏi thăm Bác Sĩ về những biến chứng nguy hại khác của bệnh uốn ván nếu như không đựoc phát hiện hoặc không được điều trị kịp thời.
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Giai đoạn đầu thì bệnh nhân chỉ bị co cứng bắp cơ thôi. Còn giai đoạn thứ hai thì mới là giai đoạn cứng hàm, rồi nuốt khó, rồi đau vai đau cổ hay đau sống lưng. Thường bệnh nhân đến bác sĩ là ở vào giai đoạn hai, tức là giai đoạn trung bình nặng rồi.
Về điều trị thì người ta dự trù khoảng 3 đến 4 tuần lễ nếu bệnh nhân không có biến chứng nặng thì sẽ cơ bản khỏi bệnh. Nhưng mà trong khoảng thời gian đó thì rất nhiều biến chứng có thể xảy ra, thí dụ biến chứng về tim mạch làm huyết áp cao, hay là hạ huyết áp, hay là rối loạn nhịp tim, rồi có thể ở phổi, ở bắp cơ của hô hấp bị co thắt gây cho bệnh nhân khó thở và có thể bị ngưng thở. Rồi có thể các cơ ở gần bị viêm lâu ngày làm loét, hoặc là do bệnh nhân nằm lâu bị loét.
Bệnh kéo dài có thẻ gây ra các vết loét dạ dày, tá tràng. Do nằm lâu có thể bệnh nhân có những rối loạn về điện giải nước và gây ra suy thận cấp. Ngoài ra còn rất nhiều biến chứng khác nữa có thể gây ra do sự điều trị. Những biến chứng mà mình thấy được ở điều trị uốn ván thì có thể nói rất là nặng và kẻ không hết được, vì cơ quan nào cũng có thể bị hết.
Điều trị
Trà Mi : Thưa Bác Sĩ, về khả năng chữa trị thì một khi đựoc chữa trị xong bệnh có thể dứt hẳn hay là có nguy cơ tái phát bệnh?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Vấn đề điều trị uốn ván thì tuỳ theo thể bệnh. Có 4 thể bệnh hay gặp:
(1) Thể tại chỗ thì nhẹ nhàng vì chỉ bị ở một số thần kinh gần nơi vết thương thôi. (2) Thể uốn ván đầu nó lên hệ thần kinh trung ương rất là mau. Thể bệnh này thì tiên lượng rất là xấu và tỷ lệ tử vong cao. (3) Thể uốn ván sơ sinh là thể ở mấy cháu lúc sanh không được giữ vệ sinh, hoặc là do mẹ không đựoc tiêm chủng uốn ván trước.
(4) Thể uốn ván toàn thể. Chúng tôi điều trị thể này bằng nhiều cách. Thứ nhất là chúng ta phải dùng kháng sinh. Tiếp theo, để trung hoà độc tố là chúng ta phải dùng thuốc kháng độc tố. Có hai loại, hoặc là loại của người, hoặc là của ngựa. Loại kháng độc tố của người thì đắt tiền nhưng tác dụng tốt.
Bệnh nhân đến viện sớm và dộ nhẹ thì hy vọng không di chứng và khỏi hoàn toàn. Bệnh nhân đến bác sĩ với dộ nặng thì nguy cơ tử vong cao và nguy cơ di chứng cũng có.
Nếu thời gian ủ bệnh khoảng một tuần, thòi gian phát bệnh nhiều hơn 3 ngày, bệnh nhân sốt cao, co giật liên miên, đó là những yếu tố tiên lượng nặng. Cái này khó nói được bệnh nhân nào sẽ khỏi hoàn toàn, bệnh nhân nào sẽ có di chứng.
Phòng tránh
Bệnh uốn ván là một bệnh không lây mà phải có một vết chích từ bên ngoài đưa vi trùng vào cơ thể thì mới bị bệnh.
Trà Mi : Vâng. Thưa Bác Sĩ, hồi nãy Bác Sĩ có nói bệnh uốn ván là do vi trùng trong không khí, nhưng một người đã mắc phải bệnh uốn ván thì có thể lây truyền bệnh đó cho người khác hay không?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Bệnh uốn ván là một bệnh không lây mà phải có một vết chích từ bên ngoài đưa vi trùng vào cơ thể thì mới bị bệnh.
Trà Mi : Phòng tránh bệnh uốn ván thì cần lưu ý những điều gì ạ?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Thuốc chích ngừa uốn ván bây giờ rất là rẻ, nhưng mình nên chích ngừa như thế nào? Các cháu nhỏ đã có chương trình tiêm chủng mở rộng chích tại phường xã trong năm đầu. Còn các cháu đang nằm trong bụng mẹ thì phải bảo vệ cho bé ngay từ khi mẹ đang mang thai.
Người mẹ chích hai mũi trong khi có thai là dủ bảo vệ cho con. Mũi đầu tiên chích vào tháng thứ 5 và mũi thứ hai chích vào tháng thứ 6 của thai kỳ. Nếu mang thai lần tiếp theo trong vòng 5 năm thì chích một mũi vào tháng thứ 5. Nhưng nếu mang thai sau 5 năm so với lần đầu thì chích lại hai mũi như lần đầu mới bảo vệ được cho thai nhi.
Trà Mi : Dạ, Nếu như người mẹ mang thai đã đựoc tiêm ngừa thì khi trẻ sinh ra không cần phải tiêm ngừa cho trẻ, phải không ạ?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Dạ thưa không. Vẫn chích ạ. Cháu bé ra đời vẫn chích ngừa theo chương trình mở rộng của nhà nước.
Trà Mi : Đối với trẻ em thì bắt đầu giai đoạn nào mới chích ngừa uốn ván?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Khoảng hai tháng sau khi sinh.
Trà Mi : Thưa Bác Sĩ, đối với vaccin uốn ván thì có lời khuyên nào đối với những đối tượng nào không nên tiêm hoặc hoãn tiêm, hoặc là các phản ứng phụ của vaccin cần phải lưu ý?
Bác sĩ Trần Thị Hoa : Tái chích ngừa uốn ván. Bây giờ người lớn muốn không bị măc bệnh cũng nên tiêm phòng ngừa uốn ván. Muốn chích ngừa như vậy thì phải chích 3 mũi, hai mũi đầu cách nhau từ 4 đến 8 tuần, tức là từ một tới hai tháng, và mũi thứ ba cách mũi thứ hai từ 6 tới 12 tháng.
Về chích ngừa uốn ván thì không thấy có cái nào gọi là chống chỉ định hết, chỉ trừ một số cháu đặc biệt như là (1) Cháu đã bị phản ứng về não 7 ngày khi chích mũi đầu tiên, từ đó không chích nữa. (2) Cháu có thể bị phản ứng dị ứng khi chích mũi đầu tiên. (3) Cháu đang có những cơn động kinh, đang khống chế bằng thuốc động kinh, thì không chích ngừa ngay mà phải điều trị động kinh ổn định xong mới chích ngừa bệnh này.
Trà Mi : Vâng. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn thời gian cũng như sự cộng tác của Bác sĩ Hoa đã dành cho chương trình Sức Khoẻ và Đời Sống.
Chương trình "Sức Khoẻ và Đời Sống" tuần này xin dừng lại tại đây. Hẹn tái ngộ cùng quý vị và các bạn vào sáng Thư Năm tuần sau. Trà Mi thân ái kính chào.