នៅក្នុងឆ្នាំនេះ ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យអុំទូកនឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលមានរយៈពេលបីថ្ងៃ គឺចាប់ពីថ្ងៃទី ១៤កើត ខែកត្តិក រហូតដល់ថ្ងៃ ១រោច ខែកត្តិក ឆ្នាំខាល ទោស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៥៥៤ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី២០ ២១ និង ២២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១០។
តើពិធីបុណ្យនេះមានសារសំខាន់យ៉ាងណាខ្លះសម្រាប់ជាតិខ្មែរ ហើយថា តើមានប្រវត្តិរឿងហេតុដូចម្ដេចដែរ ទើបគេនាំគ្នាប្រារព្ធធ្វើពិធីនេះ?
ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យតាមប្រពៃណីជាតិ និងទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ គេឃើញមានច្រើន និងយ៉ាងសម្បូរបែប ដែលជាមរតកវប្បធម៌ដូនតាបានបន្សល់ទុកតាំងពីពីសម័យមុនៗ ដូចជាពិធីបុណ្យអុំទូក លយប្រទីប អកអំបុក និងសំពះព្រះខែជាដើម ហើយសព្វថ្ងៃពិធីបុណ្យនោះក៏នៅតែត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាបុណ្យប្រពៃណីវប្បធម៌ជាតិខ្មែរដ៏ធំមួយដូចកាលពីសម័យបុរាណដែរ។
ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យអុំទូក អកអំបុក លយប្រទីប និងសំពះព្រះខែ ភាគច្រើនគេច្រើនតែធ្វើនូវរៀងរាល់រដូវទឹកសម្រកក្នុងខែកត្តិក ឬខែវិច្ឆិកា ដែលជាខែមានព្រះចន្ទរះពេញវង់ល្អ គឺចាប់ពីថ្ងៃ ១៤កើត ១៥កើត និងថ្ងៃ ១រោច។
ពិធីនេះត្រូវបានគេប្រារព្ធធ្វើនៅតាមដងទន្លេសាប និងខាងមុខព្រះបរមរាជវាំងរាជធានីភ្នំពេញ ដោយមានការចូលរួមពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរប្រុសស្រី ចាស់ក្មេងមកពីទីជិតទីឆ្ងាយយ៉ាងកុះករណែនណាន់តាន់តាប់ ហើយពេលនោះក៏មានវត្តមានព្រះមហាក្សត្រ ព្រមទាំងមន្ត្រីថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់របស់រាជរដ្ឋាភិបាលក៏បានយាង និងអញ្ជើញទៅចូលរួមដែរ។
ប្រការដែលនាំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ក៏ដូចជាថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជា បាននាំគ្នាប្រារព្ធធ្វើពិធីបុណ្យអុំទូក លយប្រទីប អកអំបុក និងសំពះព្រះខែនោះ ក៏ដោយសារគេមានជំនឿទៅលើទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីជាតិ ដែលរំឭកនឹកទៅដល់ថ្ងៃដែលកងទ័ពជើងទឹកពីជំនាន់បុរាណបានធ្វើសឹកសង្គ្រាមជាមួយបច្ចាមិត្ត ហើយទទួលបាននូវជ័យជម្នះ។
ឯកសារក្នុងគេហទំព័ររបស់វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតក្រុងភ្នំពេញ បានឲ្យដឹងថា ការធ្វើសឹកសង្គ្រាមនៅពេលនោះ គឺនៅក្នុងគ.ស ១១៧៧ ដល់ ១១៨១ ដែលដឹកនាំកងទ័ពប្រយុទ្ធដោយព្រះរាជាខ្មែរមួយអង្គ គឺព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។
លោក ញាន ភឿន សាស្ត្រាចារ្យនៃពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហមុនីរាជា នៅទីក្រុងភ្នំពេញ និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ បានមានប្រសាសន៍ប្រាប់ផងដែរអំពីដំណើររឿងជ័យជម្នះនេះបន្ថែម ៖ «យើងមើលឃើញនៅក្នុងប្រាសាទបាយ័ន និងប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ ព្រះអង្គគង់ប្រថាប់យ៉ាងសង្ហាបំផុតនៅលើនាវាចម្បាំង ដែលមានកងទ័ពយ៉ាងច្រើនស្អេកស្កះ ហើយយើងរំដោះប្រទេសបាន យើងមានការរីកចម្រើនក្នុងសម័យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧»។
ឯកសារល្បែងប្រណាំងទូករបស់ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់និពន្ធដោយលោក ថាច់ ប៉ែន ហៅ ប៉ាង អាចារ្យនៅពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតរងខេត្តឃ្លាំង កម្ពុជាក្រោម ហើយដែលបានចេញផ្សាយនៅលើគេហទំព័ររបស់វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតក្រុងភ្នំពេញ បានបញ្ជាក់ប្រាប់ពីទំនៀមមួយទៀត ដែលនាំឲ្យមានការប្រារព្ធធ្វើពិធីបុណ្យអុំទូក គឺសំដៅរំឭកដល់ការសមយុទ្ធរវាងទាហានជើងទឹក និងជើងគោកក្នុងសម័យលង្វែក នាព.ស២០៧១ ត្រូវនិងគ.ស១៥២៨ ដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទទី១។
ឯកសារដដែលបានបញ្ជាក់ទៀតថា ព្រះមហាក្សត្របានត្រាស់បង្គាប់តាំងពញាតាតងារជាសិទ្ធិភូ បាលធ្វើជាស្ដេចត្រាញ់នៅកម្ពុជាក្រោម ស្រុកបាសាក់ ហើយស្ដេចត្រាញ់នេះបានរៀបចំការពារស្រុកទេសដោយបែងចែកកងទាហានជើងទឹកចេញជា ៣ក្រុមគឺ ក្រុមទី១ ហៅថា ទ័ពស្រួច ដើម្បីហាត់ច្បាំងជាមួយនឹងទូកដែលមានទ្រង់ទ្រាយដូចជាទូកប្រណាំងសព្វថ្ងៃ។ ក្រុមទី២ ហៅទ័ពជំនួយសម្រាប់ហាត់ច្បាំងជាមួយនឹងទូកចែវពីរជួរ ហើយក្រុមទី៣ ហៅថា ទ័ពបាសាក់ ដែលមានទូកធំប្រក់ដំបូល និងមានដងចែវ ព្រមទាំងក្ដោងដូចគ្នានឹងទូកបាសាក់ ឬទូកប៉ុកចាយ។ ទូកនេះគឺដើម្បីដាក់ស្បៀងអាហារសម្រាប់កងទ័ពជើងទឹកទាំងអស់។
ទាក់ទងទៅនឹងពិធីលយប្រទីប ឬបណ្ដែតប្រទីបដែលគេធ្វើដំណាលគ្នាជាមួយនឹងការប្រណាំងទូកនោះវិញ គឺធ្វើឡើងដោយផ្អែកទៅលើដំណើររឿងមួយ ដែលមានប្រវត្តិទាក់ទងទៅនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយលោកសំដៅគោរពបូជារំឭកដល់សារីរិកធាតុ ឬព្រះចង្កូមកែវទាំង៤ របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែលបានប្រតិស្ឋានទុកនៅក្នុងទីទាំងឡាយ ៤កន្លែង គឺនៅឋានត្រៃត្រិង្ស (ពិភពសួគ៌) នៅសីហឡទ្វីប នៅពិភពនាគ និងនៅដែនគន្ធារៈ ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា សព្វថ្ងៃ។
ព្រះតេជគុណ ព្រះភិក្ខុកាមោ ស៊ិន សោភ័ណ ចៅអធិការវត្តជីនិតារាម និងជាព្រះបារមីធម្មបាល ព្រះបាឡាត់គុណខេត្តកំពង់ធំ បានមានព្រះថេរដីកាបញ្ជាក់ប្រាប់ផងដែរពីប្រវត្តិបណ្ដែតប្រទីប ឫលយប្រទីបនោះថា គឺបុព្វបុរសខ្មែរលោកធ្វើឡើងគោរពរំឭកទៅដល់ស្នាមព្រះបាទរបស់ព្រះពុទ្ធ ដែលទ្រង់បានប្រតិស្ឋានទុកនៅទីទាំង ៥កន្លែង ដើម្បីផ្ដល់នូវសេចក្ដីសុខចម្រើន រុងរឿងនៅក្នុងប្រទេសជាតិ ។
ព្រះតេជគុណ ព្រះភិក្ខុកាមោ ស៊ិន សោភ័ណ មានថេរដីកាបន្តថា ៖ «ស្នាមព្រះបាទដែលព្រះអង្គប្រតិស្ឋានគឺនៅលើភ្នំសុវណ្ណមាលិកមួយ លើភ្នំសុវណ្ណបព៌តមួយ នៅលើភ្នំសុមនកូដមួយ នៅដែនយោនកបុរីមួយ ហើយនិងនៅឆ្នេរស្ទឹងនម្មទា ប្រពៃណីខ្មែរយើងដែលផ្សារភ្ជាប់នឹងព្រះពុទ្ធសាសនា»។
សម្រាប់ប្រវត្តិពិធីសំពះព្រះខែ និងអកអំបុក នៅក្នុងឯកសារដែលផ្សាយលើគេហទំព័ររបស់វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតបានបញ្ជាក់ថា គឺធ្វើឡើងសំដៅគោរពទៅដល់ការសាងបារមីរបស់ព្រះពុទ្ធ កាលដែលព្រះអង្គនៅជាព្រះពោធិសត្វនៅឡើយ ដែលកាលនៅក្នុងជាតិមួយនោះ ទ្រង់យោងយកកំណើតកើតជា ជាសត្វទន្សាយ ឈ្មោះថា «សសបណ្ឌិត»។
នៅថ្ងៃមួយដែលមានព្រះចន្ទពេញបូរមី ឬពេញវង់ ទន្សាយសសបណ្ឌិត បានធ្វើការអធិដ្ឋានឧបោសថសីលរបស់ខ្លួន ដោយបំណងធ្វើទានបរមត្ថបារមី ឬជីវិតបរិច្ចាគដើម្បីបំពេញនូវពោធិសម្ភារឱ្យបានត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធ។
លោក ញឿន ភឿន អ្នកស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ខ្មែរ និងជាសាស្ត្រាចារ្យនៃពុទ្ធិកសកលវិទ្យាល័យព្រះសីហមុនីរាជា បានមានប្រសាសន៍ប្រាប់អំពីដំណើររឿងនេះបន្ថែម ៖ «ជីវិតរបស់ព្រះអង្គ លោកធ្វើជាទាន ហើយបានក្ដៅដល់ព្រះឥន្ទក៏ចុះមកបានក្លែងខ្លួនព្រាហ្មណ៍ចាស់ម្នាក់ មកសុំសាច់ទន្សាយសសបណ្ឌិតជាអាហារ។ សសបណ្ឌិតពោធិសត្វបានយល់ព្រម ហើយក៏ឱ្យព្រាហ្មណ៍ចាស់នោះបង្កាត់ភ្លើង ហើយពេលដែលភ្លើងកំពុងឆេះសន្ធោសន្ធៅឡើង សសបណ្ឌិតក៏រលាស់ខ្លួនបីដង ដើម្បីឱ្យសត្វល្អិតដែលជាប់នឹងរោមជ្រុះចេញពីខ្លួន រួចក៏លោតចូលទៅក្នុងភ្នក់ភ្លើង ប៉ុន្តែភ្លើងនោះរលត់អស់ ឥន្ទព្រាហ្មណ៍ក៏ស្ទុះទៅបីពរសត្វទន្សាយឡើងទៅដល់មណ្ឌលព្រះចន្ទ ហើយទ្រង់យកថ្មម្នាងសិលា គូររូបទន្សាយ។ អ៊ីចឹងហើយទើបយើងឃើញព្រះចន្ទមានរូបសត្វទន្សាយ ទើបយើងធ្វើបុណ្យសំពះព្រះខែ អកអំបុក ដើម្បីរំឭកហេតុដ៏អស្ចារ្យរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។ ទ្រង់យោងយកកំណើតកើតជាជាសត្វទន្សាយឈ្មោះថា «សសបណ្ឌិត» ហ្នឹង»។
ទាក់ទងនឹងដំណើររឿងនៃប្រវត្តិសំពះព្រះខែអកអំបុកដូចបានបញ្ជាក់មកនេះ លោក សួន ឱសថ ទីប្រឹក្សានៃវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត និងជាសាស្ត្រាចារ្យនៃសកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជា នៅទីក្រុងភ្នំពេញ បានមានប្រសាសន៍ថា គឺភាគច្រើនជារឿងមានចែងនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ចំណែកព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ឬហីនយាន ពុំឃើញមានចែងយ៉ាងដូច្នោះទេ។ លោកបានបន្តថា ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជំនឿរបស់ខ្មែរទៅលើការធ្វើអំពើល្អក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ទាំងហីនយានក្ដី មហាយានក្ដី គឺបានកុសលផលបុណ្យដូចគ្នា។
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីខ្មែរបានប្រាប់ឲ្យដឹងដែរថា នូវរាល់ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យប្រពៃណីជាតិ គឺបុព្វបុរសខ្មែរលោកតែងផ្សាភ្ជាប់ទៅនឹងការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជាពិធីបុណ្យអុំទូក លយប្រទីប អកអំបុក និងសំពះព្រះខែនោះជាដើម។ ការធ្វើដូច្នេះ ពីព្រោះលោកចង់ជួយដាស់តឿនក្រើនរំឭក ឬជួយអប់រំដល់កូនចៅខ្មែរតៗជំនាន់ ឲ្យចេះធ្វើបុណ្យសន្សំកុសលផង និងបាននាំគ្នាកម្សាន្តសប្បាយនៅពេលនោះផង៕