ពិធីចូលឆ្នាំថ្មីនេះ ត្រូវអ្នកស្រាវជ្រាវឲ្យដឹងថា បានចាប់កំណើតតាំងពីយូរលង់ណាស់មកហើយ ប៉ុន្តែមិនអាចកំណត់ថា តាំងពីពេលណាមកបាននោះទេ។
អ្នកស្រាវជ្រាវអំពីការកកើត ការវិវត្ត និងប្រព័ន្ធជំនឿរបស់មនុស្ស លោក អាំង ជូលាន បណ្ឌិតផ្នែកនរវិទ្យាមានប្រសាសន៍ថា ពិធីចូលថ្មីនេះ គឺមានការទាក់ទងទៅនឹងការវិលជុំរបស់រដូវនៅក្នុងធម្មជាតិ។
លោក អាំង ជូលាន មានប្រសាសន៍ដូច្នេះ ៖ «ជាតិសាសន៍ណាក៏មានចូលឆ្នាំដែរ ដោយសារមនុស្សមើលរដូវ ម្ល៉ោះហើយពេលវេលាធម្មជាតិហ្នឹង ជាភាសាបាលី ភាសាសំស្ក្រឹតគេថា "វឌ្ឍ" ម្ល៉ោះហើយបានជាមនុស្សមានចូលឆ្នាំ»។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកសិលាចារឹកនៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ អនុបណ្ឌិត យាង វីរបុត្រ បន្ថែម ៖ «ក្នុងកំណត់ត្រានៃសាលាចារឹកគឺគ្មានទាល់តែសោះ ប៉ុន្តែតាមខ្ញុំស្មានថា ខ្មែរយើងអាចនឹងធ្វើពិធីចូលឆ្នាំហ្នឹងដែរ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែមិនមានការកត់ត្រាឲ្យបានពិតប្រាកដនៅក្នុងសិលាចារឹកហ្នឹងថា មានធ្វើ ឬរបៀបធ្វើ ឬការធ្វើអ្វីៗហ្នឹងអត់មានបង្ហាញទាល់តែសោះ ទាំងសិលាចារឹកនៅសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ»។
រឿងនិទានមួយដែលទាក់ទងទៅនឹងពិធីចូលឆ្នាំខ្មែរ គឺកបិលមហាព្រហ្ម។
ឯកសារអរិយធម៌ខ្មែររបស់អ្នកស្រី ត្រឹង ងា បានកត់ត្រាថា បុព្វហេតុដែលនាំឲ្យមានការបញ្ចប់ឆ្នាំចាស់ ហើយចូលឆ្នាំថ្មីនេះ ដោយអ្នកខ្លះមានជំនឿ តាមរឿងព្រេងមួយដែលមានសេចក្ដីថា កបិលមហាព្រហ្ម បានចោទប្រស្នាបីខដល់ធម្មបាលកុមារ។ ធម្មបាលកុមារជាកូនសេដ្ឋីម្នាក់ដែលរៀនចេះចប់ត្រៃវេទ និងចេះភាសាបក្សីទាំងពួង។ នៅក្នុងការចោទប្រស្នានេះ កបិលមហាព្រហ្មបានសន្យាថា បើធម្មបាលកុមារដោះស្រាយមិនរួចទេនោះ ធម្មបាលកុមារនឹងកាត់ក្បាលខ្លួន ដើម្បីបូជាដល់កបិលមហាព្រហ្ម។ ផ្ទុយទៅវិញ បើដោះស្រាយប្រស្នានោះរួច កបិលមហាព្រហ្មនឹងត្រូវកាត់ក្បាលខ្លួនបូជាធម្មបាលកុមារវិញ។
ធម្មបាលកុមារទាល់ប្រាជ្ញារកចម្លើយមិនឃើញសោះ។ ប៉ុន្តែទីបំផុតបានស្ដាប់សត្វឥន្ទ្រីញីឈ្មោល និយាយគ្នាអំពីប្រស្នានោះ ទើបបានដឹងចម្លើយទាំងអស់។ ដល់ថ្ងៃកំណត់ធម្មបាលកុមារក៏ឆ្លើយប្រាប់កបិលមហាព្រហ្មអំពីសិរីសួស្ដីរបស់មនុស្សដែលមានចម្លើយដូចតទៅ ៖ ខទី១ វេលាព្រឹក សិរីរបស់មនុស្សស្ថិតនៅមុខ ទើបមនុស្សត្រូវយកទឹកលុបលាងមុខ។ ខទី២ វេលាថ្ងៃត្រង់ សិរីស្ថិតនៅទ្រូង ទើបមនុស្សត្រូវយកទឹកមកលាងទ្រូង។ ខទី៣ វេលាល្ងាច សិរីស្ថិតនៅជើង ទើបមនុស្សត្រូវយកទឹកលាងជើង។
នៅពេលដឹងចម្លើយរួច ហើយនឹងត្រូវគោរពតាមកិច្ចសន្យាផងនោះ កបិលមហាព្រហ្មបានកាត់ក្បាលបូជាដល់ធម្មបាលកុមារ ហើយឲ្យកូនស្រីទាំង៧នាក់ យកពានមកទទួលក្បាល រួចឲ្យកូនច្បងហែប្រទក្សិណភ្នំព្រះសុមេរុ ៦០នាទី ទើបយកទៅទុកក្នុងមណ្ឌលនៅក្នុងគុហា ជារូងធំក្នុងភ្នំកៃលាស។ លុះគម្រប់ឆ្នាំសង្ក្រាន្ត ទេពធីតាទាំង៧ ក៏ផ្លាស់វេនគ្នាហែក្បាលកបិលមហាព្រហ្មប្រទក្សិណភ្នំព្រះសុមេរុ រាល់ៗឆ្នាំរហូតមក។ ហេតុនេះហើយ បានជាមានសង្ក្រាន្ត ឬទំនៀមដាច់ឆ្នាំចាស់ផ្លាស់ចូលឆ្នាំថ្មីនេះ។
តើខ្មែរចាប់កំណត់ពិធីចូលឆ្នាំថ្មីតាំងពីពេលណាមក?
បណ្ឌិតផ្នែកនរវិទ្យា លោក អាំង ជូលាន ឲ្យដឹងថា ការចូលឆ្នាំថ្មីខ្មែរមានតាំងពីមុនការចូលមកដល់របស់ពួកឥណ្ឌាទៅទៀត។ ប៉ុន្តែការរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំសម្រាប់ពិធីចូលឆ្នាំថ្មី គឺខ្មែរប្រហែលបានទទួលឥទ្ធិពលខ្លះៗពីឥណ្ឌា។
លោក អាំង ជូលាន មានប្រសាសន៍ឲ្យដឹងដូច្នេះ ៖ «នៅប្រទេសឥណ្ឌាមួយផ្នែកធំ នៅប៉ែកខាងត្បូងអី ចូលឆ្នាំដូចយើងអ៊ីចឹង។ យើងដឹងហើយ បើយើងកុំនិយាយទៅដល់ឥណ្ឌា ក៏យើងដឹងហើយ ប្រទេសជិតខាងយើង ដូចជាប្រទេសថៃ ប្រទេសលាវ ប្រទេសភូមា គេចូលឆ្នាំដូចយើងអ៊ីចឹង ដូច្នេះយើងដឹងថា ប្រភពមកពីហ្នឹង។ យើងរឿងខែណាអីៗហ្នឹងយើងទទួលពីឥណ្ឌា ប៉ុន្តែគំនិតរឿងចូលឆ្នាំហ្នឹង ជាតិណា សាសនាណាក៏មានដែរ»។
អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ និងឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រមួយចំនួនឲ្យដឹងថា ឥណ្ឌាបានមកដល់ស្រុកខ្មែរប្រហែលនៅក្នុងអំឡុងសតវត្សរ៍ទី១ នៃគ្រិស្តសករាជ។
ឯកសារអរិយធម៌ខ្មែររបស់អ្នកស្រី ត្រឹង ងា ដដែលបានឲ្យដឹងទៀតថា ចាប់ពីសម័យក្រុងនគរធំឡើងទៅ ខ្មែរយើងប្រើចន្ទគតិ ឬកំណត់យកតាមដំណើរនៃព្រះចន្ទ ទើបរាប់ខែមិគសិរ ជាខែចូលឆ្នាំ ហើយជាខែទី១ ខែកត្តិក ជាខែទី១២។ លុះក្រោយមកទើបគេនិយមប្រើសុរិយគតិ ឬកំណត់យកតាមដំណើរនៃព្រះអាទិត្យវិញទើបកំណត់ចូលឆ្នាំក្នុងខែចេត្រវិញ។ ការកំណត់នេះ គឺត្រូវនឹងព្រះអាទិត្យចូលកាន់មេសរាសី ឯថ្ងៃចូលឆ្នាំរមែងត្រូវលើថ្ងៃទី១៣ នៃខែមេសា ឬខែចេត្រ រៀងរាល់ឆ្នាំ។ ប៉ុន្តែយូរៗមានភ្លាត់ម្ដងម្កាល ដោយត្រូវចូលឆ្នាំក្នុងថ្ងៃទី១៤ ខែមេសា ក៏មានខ្លះដែរ។
ក្រៅពីនេះយើងមានឯកសារខ្លះទៀតដែលបញ្ជាក់ថា ខ្មែរយើងប្រារព្ធពិធីចូលឆ្នាំនៅខែចេត្រ ដូចជាអត្ថបទរបស់លោក ជីវតាក្វាន់ ជាជនជាតិចិន ដែលបានចូលមកស្រុកខ្មែរ នៅអំឡុងសតវត្សរ៍ ទី១៣ នៃគ្រិស្តសករាជ គឺចុងសម័យអង្គរ ក៏បានកត់ត្រាដែរថា នៅខែចេត្រ ខ្មែរយើងបានធ្វើបុណ្យដោយមានលេងចោលឈូងផង ហើយមានប្រមូលព្រះពុទ្ធរូបពីគ្រប់ទិសទីមកស្រង់ទឹកទៀតផង។
ការវិវត្តនៃការកំណត់ពេលចូលឆ្នាំថ្មីពីខែមិគសិរ មកខែចេត្រវិញនេះ បណ្ឌិត អាំង ជូលាន ពន្យល់ថា ប្រហែលជាមានជាប់ទាក់ទងទៅនឹងការធ្វើស្រែចម្ការ។ ដោយខែចេត្រ កសិករខ្មែរមួយចំនួនធំច្រើនទំនេរពីការងារស្រែចម្ការ។
បណ្ឌិត អាំង ជូលាន ពន្យល់ដូច្នេះ ៖ «វាហាក់ដូចជាត្រូវនឹងកសិកម្ម ធ្វើស្រែ។ យើងដឹងហើយថា ខែចេត្រជាខែដែលក្ដៅបំផុត ដល់ពិសាខទៅយើងចាប់ផ្ដើមមានភ្លៀងធ្លាក់ ស្រែហ្នឹងវាជារឿងធំដុំជាទីបំផុតរបស់ប្រជាជនខ្មែរ ដូច្នេះចូលឆ្នាំរបៀបសព្វថ្ងៃគឺវាត្រូវរឿងកសិកម្មហ្នឹង»។
តើនៅក្នុងពិធីចូលឆ្នាំថ្មីប្រពៃណីខ្មែរឆ្នាំនេះ គេត្រូវរៀបចំគ្រឿងតង្វាយអ្វីខ្លះសម្រាប់ទទួលទេវតាឆ្នាំថ្មី?
ឯកសារមហាសង្ក្រាន្តឆ្នាំខាល ទោស័ក ព.ស២៥៥៤ គ.ស២០១០ រៀបរៀងដោយលោក អ៊ឹម បុរិន្ទ បានឲ្យដឹងថា គ្រឿងតង្វាយសម្រាប់ទទួលទេវតាឆ្នាំថ្មីនេះ ដែលគួរធ្វើតាមទំនៀមពីបុរាណមកនោះ គួររៀបរានទទួលទេវតានៅខាងមុខផ្ទះមួយ សម្រាប់តាំងគ្រឿងពលីការផ្សេងៗ។ គួររៀបក្រាលសំពត់ពណ៌ស ឬស្រគាំ ហើយរៀបបាយសី ៩ថ្នាក់មួយគូ បាយសី ៧ថ្នាក់មួយគូ បាយសី ៥ថ្នាក់មួយគូ បាយសី ៣ថ្នាក់មួយគូ បាយសីប៉ាឆាមមួយគូ ស្លាធម៌មួយគូ ទឹកអប់មួយគូ ទៀន៥ ធូប៥ លាជ៥ ផ្កា៥ ដាក់លើជើងពាន១គូ ចេកនួន ចេកណាំវ៉ា ពីរជើងពាន ផ្លែឈើ១១មុខ រៀបដាក់ជើងពាន ១១គូ ដូងឡៅមួយគូ ទឹកស្អាតពីរកែវ។ ឆ្នាំនេះគួររកទឹកដោះស្រស់ដាក់ទទួលទេវតាផង ព្រោះជាភក្សាហាររបស់ទេវធីតា៕