ទុក្ខវេទនានៃជនភៀសខ្លួនខ្មែរដែលរត់គេចទៅព្រំដែនថៃ នៅឆ្នាំ ១៩៧៩ បន្ទាប់ពីកងទ័ពវៀតណាមផ្ដួលរំលំរបបខ្មែរក្រហម
2019.01.08
ការដួលរលំនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យខ្មែរក្រហម បានឆ្លងផុតអស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំមកហើយ ចាប់តាំងពីថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៩។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជំនាន់មុននៅតែចងចាំថ្ងៃនេះ ព្រោះជាថ្ងៃអន្តរកាលមួយ ដែលពួកគាត់បានបញ្ចប់ដំណាក់កាលទុក្ខវេទនាមួយ ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ ថ្ងៃនោះ ក៏ជាថ្ងៃឆ្លងចូលដំណាក់កាលរងទុក្ខវេទនាបែកបាក់គ្រួសារថ្មីមួយទៀត ដោយសារតែសង្គ្រាមរវាងខ្មែរ និងវៀតណាមបានចាប់ផ្ដើមជាថ្មី និងបង្កើតបានជនភៀសខ្លួនខ្មែរជាច្រើនសែននាក់នៅតាមព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ។
ថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ គឺជាថ្ងៃបញ្ចប់អំណាចរបស់ពួកខ្មែរក្រហម ដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាអស់រយៈពេលជិត ៤ឆ្នាំ ក្រោយពេលដែលពួកគេបានឈ្នះសង្គ្រាមប្រឆាំងរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ របស់លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។
ថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ គឺជាថ្ងៃដែលកងទ័ពវៀតណាមជាង ១២ម៉ឺននាក់ រួមនឹងកងទ័ពមួយចំនួនតូចនៃកម្លាំងអ្នកតស៊ូខ្មែរមួយក្រុម បានចាប់ផ្តើមវាយលុកចូលប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីផ្ដួលរំលំរបបខ្មែរក្រហម។ ទោះជាពលរដ្ឋខ្មែរ បានរួចផុតពីទុក្ខវេទនា និងការកាប់សម្លាប់របស់ពួកខ្មែរក្រហម ហើយវិលទៅស្រុកកំណើតរកជួបជុំបងប្អូនក្ដី ថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ក៏ជាថ្ងៃដែលកម្ពុជាបង្កើតបានជនភៀសខ្លួនរាប់សែននាក់ដែរ ដែលនាំគ្នារត់ភៀសខ្លួនទៅនៅតាមតំបន់ព្រំដែនខ្មែរថៃ។ ជនភៀសខ្លួនខ្មែរទាំងនោះបានជួបទ្វេគ្រោះផ្ទួនៗ គ្នា ព្រោះនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម គេបានរងទុក្ខវេទនាមួយលើកដោយការអត់អាហារ ធ្វើការធ្ងន់បាក់កម្លាំង គ្មានសិទ្ធិសេរីភាព និងការសម្លាប់រង្គាល ពួកគាត់ត្រូវមករងទុក្ខវេទនាមួយលើកទៀត ក្នុងពេលដែលគេរត់ភៀសខ្លួនគេចពីការវាយប្រហាររបស់កងទ័ពវៀតណាមទៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរថៃ។
លោក តោង សារឿន នៅចាំបានថា នៅពេលនោះ ជាពេលវេលាដែលលំបាកបំផុតសម្រាប់រូបលោក និងគ្រួសារ៖ «ដើរយូរពិបាកអស់កម្លាំង ឃ្លានបាយផង ព្រោះអត់មានអីញ៉ាំទេ មានតែបបរអង្ករដែលម៉ែឪខ្ញុំខំសន្សំទុកហ្នឹង។ ដើរមកដល់កន្លែងថតហ្នឹង ខ្ញុំនឹកឃើញពុកខ្ញុំ និងបងប្រុសអាល័យតែទៅរកស្អីទេ ហើយខ្ញុំឈរចាំជាមួយខ្ញុំ ហើយប្អូនស្រីខ្ញុំទាំងអស់ហ្នឹង មានអ្នកកាសែតបារាំងហ្នឹង ឃើញគេមកសុំថត ចង់ថត។ ដូចមើលក្នុងរូបថតហ្នឹង ខ្ញុំអត់មានខោអាវទេ មើលទៅខោអាវហ្នឹង សុទ្ធតែទទឹកទាំងអស់ ដើរក្រោមភ្លៀង។ កាលហ្នឹងមានជនជាតិខ្មែរច្រើនណាស់ ដើរទៅព្រំដែនថៃហ្នឹង គេមានកន្លែងជំរំគេជួយ មានម្ហូបមានអី។ ខ្ញុំនឹកឃើញកន្លែងដើរឆ្លងមានមីន។ មានមីនច្រើន ខ្ញុំឃើញគេដាក់ប៉ាណូមួយ ដាក់ថា មីន ក្បាលខ្មោចក្រហម។ ពេលនោះ ពុកខ្ញុំប្រាប់ថា "ដើរតាមពុកមក" តាមដានជើងគាត់។ គាត់ធ្លាប់ធ្វើទាហានវាយខ្មែរក្រហម»។
លោក តោង សារឿន ប្អូនៗ និងម្ដាយ ត្រូវបានអ្នកកាសែតថតរូបបាន នៅពេលពួកគេរត់ភៀសខ្លួនទៅដល់ព្រំដែនខ្មែរថៃ។ រូបនោះ គឺជារូបល្បីរន្ទឺ ដែលបង្ហាញអំពីទុក្ខវេទនារបស់ជនភៀសខ្លួនខ្មែរ។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរខ្លះ ភៀសខ្លួនចូលព្រៃទៅតំបន់ព្រំដែន ព្រោះតែខ្លាចកងទ័ពវៀតណាមធ្វើបាប ដោយសារពួកគេសមាជិក គ្រួសារ កម្មាភិបាល និងកងទ័ពខ្មែរក្រហម ដែលមិនចូលចិត្តវៀតណាមចូលឈ្លានពានកម្ពុជា។ ឯអ្នកខ្លះទៀត ជាពលរដ្ឋស៊ីវិលធម្មតា ដែលត្រូវពួកខ្មែរក្រហមកៀរបង្ខំឲ្យទៅជាមួយ។
អតីតជនភៀសខ្លួនពីខេត្តកំពង់ឆ្នាំងមួយរូប គឺលោក ជា ណន មានប្រសាសន៍ថា នៅដែលរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនោះ លោកបានភៀសខ្លួនកាត់តាមស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់ ឆ្ពោះទៅព្រំដែនថៃ។ លោកបន្តថា ទាំងលោក និងពួកខ្មែរក្រហម បានជួបការលំបាកច្រើនក្នុងពេលភៀសខ្លួន ហើយពួកលោកភៀសខ្លួនចូលពួនសម្ងំនៅក្នុងព្រៃរាប់ខែ មុននឹងទៅដល់ព្រំដែនថៃ៖ «ចាប់ផ្ដើមចូលព្រៃ យួនដេញពីក្រោយរហូត។ អត់បានដេកទេ ដើរទាំងយប់ទាំងងងុយដេក ដើរបុកដើមឈើបែកអំពិលអំពែកហើយ គេដើរតែយប់ទេ។ មួយយប់ៗ ដើរទល់ភ្លឺ។ ដល់ស្ទឹងយៀកណាម ជិតដល់ថៃហ្នឹង វេទនា យួនបាញ់ស្លាប់ឡើងគរជើង បណ្ដែតទឹកស្ទឹង។ ទឹកស្ទឹងកំពុងតែជន់ពេលហ្នឹង។ មានពួរផ្ដៅយក្សមួយ ចេះតែឆ្លងទៅ។ ខ្ញុំតោងពួរហ្នឹងចេះទៅរួច។ មិត្តនារីៗ គ្នាតោងអត់រួច យួនបាញពីក្រោយងាប់គរជើង។ គ្រាន់តែខោអាវកាបូបលិចក្បាល។ ស្ទឹងនោះចូល ៦០ម៉ែត្រ ទឹកជន់ទៀត។ បាញ់ពីក្រោយយើង គឺបាញ់សម្លាប់តែម្ដង។ នារីៗ ងាប់ស្អុយពេញតែហ្នឹង។ ខ្លះនៅកន្លៀតថ្ម ហើយរបួសងាប់ ឈាមដាប គឺបាញ់ចោលតែម្ដង»។
លោកថាក្នុងពេលនោះ ម្នាក់ៗ រត់យករួចខ្លួនរៀងៗ ខ្លួន មិនអាចជួយគ្នាបានឡើយ៖ «សុទ្ធតែកងនារី ខ្លះពោះធំ វេទនាណាស់។ យោងអាត្មាម្នាក់ៗ យោងអត់រួចទេ។ រត់គ្មាននរណាជួយនរណាបានទេ។ (មនុស្ស) រាប់ម៉ឺននាក់ ចេះតែឲ្យទៅលិចៗ។ យួនពីក្រោយ ពេលដែលយើងទីនេះ ស្អែកឡើង វាមកដល់យើងហ្នឹងទៀតហើយ រត់ទៅទៀតហើយ។ វាតាមពីក្រោយយើងរហូត ទាល់តែទៅផុតអាស្ទឹងវៀតណាមហ្នឹងបានវាឈប់តាម។ កៀរប្រជាជនត្រឡប់ក្រោយក៏ច្រើនដែរ។ អ្នកទៅមុខចេះតែទៅហើយ ព្រោះថយក្រោយក៏ងាប់ ទៅមុខក៏ងាប់ យកមួយណា? គឺយកទៅមុខ។ និយាយពីរឿងអត់បាយ គឺលែងនិយាយហើយ អត់បាយងាប់តាមផ្លូវ ងាប់តាមកន្លៀតថ្មហ្នឹង។ ចោលកូន កូនហ្នឹង នៅរស់ទេ តែរុយបែងភ្នែកបែងអីអស់ហើយ។ ចោលកូន ព្រោះតែយោងអាត្មាមិនរួច អត់បាយរៀងៗ ខ្លួន ។ វេទនាណាស់ ទម្រាំដល់ថៃ។ អ្នកមានកូនមានអី គេអត់ឲ្យកូនទៅតាមទេ។ មេខ្មែរក្រហមនោះថា អាណាយកកូនមក បាញ់ចោល អត់ឲ្យដើរតាមទេ ខ្លាចយួនកៀរ សម័យហ្នឹងនោះ»។
អតីតជនភៀសខ្លួនមួយរូបទៀត ដែលរត់ភៀសខ្លួនពីខេត្តបាត់ដំបង លោក វឿន សម្បត្តិ អះអាងថា ក្នុងពេលភៀសខ្លួននៅក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ នោះ គឺជាការរងទុក្ខលំបាកវេទនាខ្លាំងបំផុត៖ «វៀតណាមចេះតែមកតាមក្រោយយើង ប៉ុន្តែខ្មែរក្រហមវាចេះតែកៀរយើងរត់ដល់ជាយដែន។ ជុំគ្នានៅជាយដែនទាំងអស់ នៅឡែម មកខាងចក្រី បឹងបេងយើងហ្នឹង បារាំងធ្លាក់ហ្នឹង ចាប់ផ្ដើមដាច់បាយហើយហ្នឹង ហើយអ្នកដែលងាប់តាមផ្លូវ ងាប់ច្រើនហើយហ្នឹង ព្រោះម្នាក់ៗ យកតែអាត្មាអត់រួចទៀត។ រាប់ពាន់នាក់សម័យហ្នុង»។
លោកបន្តថា នៅក្នុងព្រៃដែលលោកបានឆ្លងកាត់ មានមនុស្សស្លាប់ជាហូរហែ៖ «គឺដោយសារអត់បាយហ្នឹងតែម្ដង។ អត់បាយហើយ ថ្នាំសង្កូវក៏អត់មាន គ្មាននរណាជួយនរណាបានទេ។ អ្នកខ្លះចោលប្រពន្ធចោលកូនក៏មានដែរ សូម្បីតែកូនខ្លួនឯងបង្កើត។ បើចាស់ជរាមិនបាច់និយាយតែម្ដង ព្រោះក្បាលជង្គង់វាធំជាងខ្លួន។ អត់បាយ មានស្អី? តាមព្រៃ មានតែស្លឹក ហើយអង្ករក៏អត់អីក៏អត់។ ជួនកាល ទឹកក៏អត់មានដែរ។ អ្នកខ្លះដេកក្នុងអង្រឹងងាប់ទៅ អ្នកខ្លះអង្គុយផ្អែកនឹងគល់ឈើងាប់ទៅ ស្អុយពេញតែព្រៃហ្នឹង។ ដើរកន្លងខ្មោចក៏មានស្អីក៏មាន។ ម្ដុំគ្រោះថ្នាក់ សុទ្ធតែចម្ការមីន ចម្រូងទាំងអស់។ យើងដើរតែខុសផ្លូវបន្តិច អត់បានតែម្ដងសម័យហ្នុង។ ជីដូនមួយខ្ញុំស្លាប់គឺស្រីមួយ ប្រុសមួយ ដែលត្រូវគ្រាប់មីនហ្នុង។ បងស្រីខ្ញុំត្រូវគ្រាប់មីនដែរ។ ឥឡូវនៅក្នុងខ្លួនគាត់រាល់ថ្ងៃហ្នឹង អំបែងគ្រាប់»។
បងស្រីរបស់លោក វឿន សម្បត្តិ គឺលោកស្រី វឿន អ៊ីម រៀបរាប់បញ្ជាក់អំពីព្រឹត្តិការណ៍ផ្ទុះមីន ត្រូវរងរបួសនៅពេលនោះថា គឺដោយសារតែសត្វគោជាន់ចំគ្រាប់មីន នៅម្ដុំស្រុកអូរជ្រៅ ច្រកប៉ោយប៉ែតជាប់ព្រំដែនថៃ៖ «ពេលយើងរត់គេចពីគេបាញ់គ្នាមក វាមានទាហានខ្មែរក្រហមមួយក្រុម ហើយនិងយួន ឬវៀតណាមមួយក្រុម ហើយគេបាញ់គ្នាទៅពួកខ្ញុំនៅកណ្ដាល ពួកខ្ញុំអត់ដឹងទេ ជាប្រជាជននោះ ពួកខ្ញុំកំពុងបររទេះ។ រទេះម្នាក់មួយបរមក ស្រាប់តែកន្លែងហ្នឹងមានទឹក ទឹកស្ទឹងហ្នឹង ហើយដោះគោឲ្យផឹកទឹក ព្រោះយើងបរវារហូត មនុស្សក៏អត់បាយ គោក៏អត់ស្មៅ។ ឈប់ឲ្យផឹកទឹក ពួកខ្ញុំដាំបាយ កំពុងដាំបាយនឹងគុម្ពឫស្សី ហើយគេដាក់មីននៅនឹងគុម្ពឫស្សីហ្នឹង ដល់រួចហើយគោនោះវាសប្បាយបានផឹកទឹកនុះ វាអរ វាលោតទៅជាន់ (មីនផ្ទុះ)។ មេវាអត់អីទេ អាកូនវាលោតទៅជាន់។ អត់មានឃើញសល់ពោះវៀនទេ ពោះវៀននៅចុងឫស្សីឯណោះគោនោះ ហើយមនុស្សស្លាប់នោះ ក៏ពោះវៀនចុងឫស្សីដែរ។ អត់ឃើញសាច់ទេ សាច់ខ្ទេចអស់រលីង។ ពួកខ្ញុំហ្នឹងខ្លះកំពុងឱនផឹកទឹក ខ្លះត្រូវភ្លៅ ត្រូវដើមទ្រូង អ្នកខ្លះស្លាប់ភ្លាមៗ ៦ ទៅ ៧នាក់ងាប់ពេលនោះ ហើយខ្ញុំឯណេះ ត្រូវចិញ្ចើម នៅស្លាកស្នាមនេះ។ ដល់ត្រូវកន្លែងហ្នឹងវាហូរឈាមមកពេញភ្នែកពេញមុខអ៊ីចឹង ហើយងងឹតមុខដួលទៅ គេថាខ្ញុំស្លាប់ហើយ។ គេអត់ដឹងថាខ្ញុំសន្លប់ទេ គេថាស្លាប់ រួចគេថា បើស្លាប់ហើយមិនបាច់យកទេ យកតែអ្នកណាអត់ស្លាប់ទៅកន្លេងទៅ។ ខ្ញុំនៅម្នាក់ឯង នៅជាមួយខ្មោចហ្នឹង រួចហើយខ្ញុំងើបពីសន្លប់ ខ្ញុំដើរទៅខ្លួនឯង។ ឈឺផងដើរផងទម្រាំមកដល់កន្លែងវិញបួនប្រាំគីឡូ (ម៉ែត្រ) ដែរ»។
លោកស្រី វឿន អ៊ីម ថ្លែងបន្តថា ក្រៅពីការស្លាប់ដោយសារគ្រាប់មីនផ្ទុះនេះ ក៏មានមនុស្សខ្លះទៀត ស្លាប់ដោយមូលហេតុផ្សេងៗ ដែរ៖ «ខ្មោចនៅជុំវិញខ្លួន ខ្មោច។ មនុស្សងាប់ហើមពេញអង្រឹង ឡើងប្រេះអាវ។ មិនមាននរណាសម្លាប់ទេ ដេកងាប់ គឺវាអត់អីហូប ដាច់បាយដាច់ទឹក។ មានអ្នកខ្លះកើតកូនហើយស្លាប់ អ្នកហើម មិនដឹងជាងាប់តាំងពីថ្ងៃណាទេ។ ខ្ញុំស្មានតែមនុស្សនៅរស់ ឃើញគេចងអង្រឹងស្ទលអ៊ីចឹង ខ្ញុំនៅជិតហ្នឹងដែរ អត់ទាន់ធំក្លិនទេ។ ដល់ពេល (មាន) ចេះតែច្រើនៗ ពេក ក៏ទៅអើតមើល (ឃើញ) ប្រេះឡេវប្រេះអាវអស់ហើយ មនុស្សស្លាប់ហើយហ្នឹង។ ខ្ញុំមិនដឹងថាគេស្លាប់ផងទេ។ ដើមឈើជិតៗ គ្នាអ៊ីចឹង ចងអង្រឹងហើយដេកទៅស្លាប់នៅហ្នឹង។ អ្នកខ្លះអង្គុយស្លាប់ អ្នកខ្លះដេកស្លាប់ អ្នកខ្លះរួញដៃរួញជើងអង្កុញអ៊ីចឹង អ្នកខ្លះត្រង់ (មាន) ច្រើនប្រភេទណាស់»។
ទន្ទឹមនឹងការលំបាកវេទនាពេលរត់គេចពីការវាយប្រហាររបស់កងទ័ពវៀតណាម ទាំងលោក វឿន សម្បត្តិ និងលោកស្រី វឿន អ៊ីម មានប្រសាសន៍ថា នៅឯព្រំដែន ពួកគាត់ក៏ប្រឈមការភ័យខ្លាចនឹងការរស់នៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកខ្មែរក្រហមដែរ៖ «កាលហ្នុងពួកថៃមក យកថ្នាំ យកសាប៊ូ យកបាយអីមកឲ្យហូប។ គ្រាន់តែថៃចេញបាត់ ខ្មែរក្រហមមកសួរថា អម្បាញ់មិញគេឲ្យអីខ្លះ? ខ្ញុំមានកន្លែងអីលាក់ នៅកណ្ដាលវាល។ គេមក សាប៊ូក៏គេយក ខោអាវក៏គេយក។ អាវយឺត ដែលគេឲ្យមក សារុង ថ្នាំពេទ្យអីក៏គេយក គ្មានបានលេបមួយគ្រាប់ទេ។ ស្អែកឡើងគេមកសួរទៀតថា លេបអស់ ឬនៅ? ស្រាប់តែគេមកមើលថ្នាំ អត់មាន។ បើខ្ញុំប្រាប់ថាគេយក គេបាញ់ខ្ញុំចោលទៀត អត់អត់ឲ្យប្រាប់ថាគេយកទេ»។ សំឡេងលោក វឿន សម្បត្តិ បន្ទរ៖ «ដប់គ្រួសារចូលថៃមួយសាទៅ ខ្មែរក្រហមវាទៅតាមយកមកវិញ ហើយថា អត់អត់ឲ្យចូលទេ សុទ្ធតែប្រមាថវាយប្រឡោះស្នែងអីនោះ។ ពួកខ្ញុំនាំគ្នាយំរត់បែកបាក់គ្នាមួយសាអ៊ីចឹងទៅ»។
ភាពរងទុក្ខខ្លោចផ្សារបស់ជនភៀសខ្លួនខ្មែរនៅពេលនោះ ត្រូវបានអ្នកធ្លាប់ឆ្លងកាត់មួយរូបទៀត គឺលោក តោង សុខុន ថា ពេលគ្រួសារលោករត់កាត់ព្រៃ លោកឃើញតែមនុស្សស្លាប់៖ «ស្លាប់ដោយសារខ្លះគ្នាជាន់មីន ខ្លះមិនដឹងស្លាប់រឿងអី មិនដឹងចោរប្លន់ ឬអ្វីទេ ប៉ុន្តែក្មេងចាស់ស្លាប់ មានស្លាប់តាមផ្លូវច្រើន ហើយខ្មោចគ្នាស្លាប់នោះ គ្មាននរណាជួយគ្នាកើត ព្រោះនៅតាមព្រៃអ៊ីចឹងមិនដឹងទៅណា មានតែទុកចោលតាមផ្លូវហ្នឹងឯង»។
លោក តោង សុខុន ថ្លែងថា ពណ៌នាថា ភាពរងទុក្ខខ្លោចផ្សានៅពេលនោះ វាមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរហួសពីការថ្លែងឲ្យត្រូវ៖ «ដូចជាយើងចេញពីឋាននរកមកអ៊ីចឹង។ ខ្ញុំនិយាយរឿងហ្នឹងឡើងអួលដើមក ដោយសារខ្លោចផ្សាពេក។ មិនថាត្រូវរៀបរាប់យ៉ាងម៉េចឲ្យផុតពីវេទនាហ្នឹងទេណ៎ា»។
រឿងរ៉ាវទុក្ខវេទនារបស់ជនភៀសខ្លួនខ្មែរ នៅតាមតំបន់ព្រំដែនថៃ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ គឺជាវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរជាងគេមួយនៅតំបន់អាស៊ី ដែលត្រូវបានបង្ហាញដល់ពិភពលោក តាមរយៈអ្នកកាសែតអន្តរជាតិ ដែលចុះមកតាមតំបន់ព្រំដែនថតយករូបភាពពិតៗ នៅពេលនោះ។ ក្នុងចំណោមរូបថតឯកសាររាប់មិនអស់ ដែលអ្នកកាសែតបន្សល់ទុក ក៏មានរូបថតរបស់លោកស្រី តោង អូន ដែលជាម្ដាយរបស់លោក តោង សារឿន និងលោក តោង សុខុនដែរ។
រូបរបស់លោកស្រី តោង អូន ក្នុងសំលៀកបំពាក់ចាស់ៗ ទទឹកជោកដោយទឹកភ្លៀង ក្នុងដៃបីកូនខ្ចី និងមានក្មេងពីរនាក់ឈរពីមុខ ព្រមទាំងមានទឹកមុខស្រងូតស្រងាត់ហត់ហេវ ត្រូវបានអ្នកកាសែតថតរូបបាន ពេលរត់ភៀសខ្លួនកាត់ព្រៃមកដល់ព្រំដែនខ្មែរថៃ។
ក្រោយមក រូបរបស់លោកស្រី តោង អូន និងកូនៗ ត្រូវបានសិល្បករខ្មែរ គឺលោក យ៉ារី លីវ៉ាន់ ឆ្លាក់ជាផ្ទាំងស៊ីម៉ង់ធំមួយ នៅសាលាក្រុងឡូវ៉ែល រដ្ឋម៉ាស្សាជូសេត (Massachusetts) សហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីរំឭកអំពីប្រវត្តិជីវិតតស៊ូពុះពាររបស់ជនភៀសខ្លួនខ្មែរ ក្រោយពេលដែលបានរួចផុតជីវិតពីការកាប់សម្លាប់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហមហើយ ក៏ត្រូវបន្តឆ្លងកាត់ការលំបាក និងឧបសគ្គជាច្រើនទៀត នៅក្នុងខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៩។ រូបចម្លាក់របស់លោកស្រី តោង អូន និងកូនៗ ដែលបង្ហាញពីភាពកម្សត់ លំបាកវេទនា ត្រូវបានដាក់សម្ពោធ នៅសាលាក្រុងឡូវ៉ែល កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៧ ទុកជាបូជនីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រនៃជនភៀសខ្លួនខ្មែរ។
លោកស្រី តោង អូន បានទទួលមរណភាពនៅប្រទេសបារាំង កាលពីថ្ងៃទី២៥ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៨ ក្នុងវ័យ ៨៦ឆ្នាំ។
លោក យ៉ារី លីវ៉ាន់ ដែលឆ្លាក់រូបចម្លាក់លោកស្រី តោង អូន ថ្លែងថា រូបចម្លាក់លោកស្រី តោង អូន នេះ គឺជាតំណាងឲ្យជនភៀសខ្លួនខ្មែរ សម្រាប់បង្ហាញដល់កូនចៅមនុស្សជំនាន់ក្រោយ ឲ្យបានយល់ដឹងអំពីការខំប្រឹងតស៊ូជម្នះភាពលំបាកតោកយ៉ាក ដើម្បីឲ្យមានជីវិតរស់រានដល់សព្វថ្ងៃនេះ៖ «រូបហ្នឹងទីមួយ គឺអ្នកថត គឺថតជាក់ស្ដែងនូវស្ថានភាពនៅពេលហ្នុង។ អ្នកថតហ្នឹងជាជនជាតិបារាំង គាត់ឈ្មោះ រ៉ូឡង់ ណឺវើ (Roland Neveu) គាត់ទៅនៅក្នុងព្រៃជាយដែនហ្នឹងកន្លះខែ ដើម្បីចាំថតទិដ្ឋភាពខ្មែររត់ចេញពីសម័យខ្មែរក្រហមភ្លាមៗ ហ្នឹង គឺរត់ឆ្លងជាយដែនទៅស្រុកថៃហ្នឹង ហើយជនជាតិបារាំងហ្នឹងគាត់ថត។ ដូច្នេះ រូបហ្នឹងមើលទៅវាស្ត្រងម៉េសសេច (Strong message) គឺវាបង្ហាញពីជីវិតពិតដែលជនភៀសខ្លួនរងទុក្ខខ្លាំងបំផុត គឺស្ត្រីព្រាត់ប្រាសប្ដីប្រពន្ធ ដែលត្រូវ ប៉ុល ពត សម្លាប់ ឬមួយក៏ធ្វើជាទាហានស្លាប់ ឬមួយអ្វីហ្នឹង ខ្មែរយើងស្លាប់ច្រើនជាងគេ គឺប្រុសៗ ជំនាន់ហ្នឹង។ គឺមានតែស្រីទេ ដែលភាគច្រើនគាត់ជាអ្នកបីបាច់ថែរក្សាកូន ពាំនាំកូន ដើម្បីឲ្យកូនហ្នឹងបានរួចផុតពីគ្រោះភ័យ។ អាហ្នឹងហើយដែលធ្វើឲ្យហ្នឹង ទាញដួងចិត្តយើងគ្រប់គ្នា ជាពិសេស គឺខ្ញុំ គឺវាសង្វេគមែនទែន បានជាខ្ញុំជ្រើសរើសយករូបហ្នឹង»។
លោក តោង សារឿន ជាតួអង្គម្នាក់នៅក្នុងរូបថត និងរូបចម្លាក់ជាមួយលោកស្រី តោង អូន នេះដែរ។ លោកមានប្រសាសន៍ថា លោកមិនអាចបំភ្លេចទុក្ខលំបាកគ្រានោះបានទេ ហើយក៏មិនចង់បំភ្លេចដែរ អំពីការពុះពាររបស់ឪពុកម្ដាយលោក៖ «រូបអ្នកកាសែតថតហ្នឹង ម៉ែខ្ញុំគាត់ពរ គាត់បីប្អូនប្រុសខ្ញុំ គឺសំណាង។ ដាក់ឈ្មោះ សំណាង ព្រោះគ្នាកើតផុតពីរបបខ្មែរក្រហម បានជាដាក់ឈ្មោះថា សំណាង ហើយក្មេងប្រុសមួយខាងស្ដាំ គឺខ្ញុំ រូបដែលអត់ពាក់ហ្នឹង គឺខ្ញុំ។ ប្អូនស្រីខាងឆ្វេងហ្នឹង អាហ្នឹងប្អូនស្រីខ្ញុំឈ្មោះ ភាព។ ខ្ញុំប្រាប់ឯងឲ្យត្រង់ទៅ ខ្ញុំឲ្យតែឃើញរូបថតហ្នឹង ខ្ញុំយំរាល់ដង។ ពិបាកខ្លាំងមែន ព្រោះខ្ញុំពិបាក។ រូបថតហ្នឹងមិនមែនតែខ្ញុំទេ គឺរឿងរបស់ប្រទេសខ្មែរមួយ កាលពិបាក ពេលខ្មែរក្រហមពេលនោះឯង។ អ៊ីចឹងបានជាពេល ឲ្យតែខ្ញុំនឹកឃើញរូបថតហ្នឹង ខ្ញុំយំ។ ខ្ញុំអត់អាចភ្លេចបានទេ។ ម្យ៉ាងទៀត ខ្ញុំអត់ចង់ភ្លេចទេ ហើយយ៉ាងម៉េចៗ ក៏ខ្ញុំនិយាយប្រាប់កូនខ្ញុំដែរ។ កូនខ្ញុំគ្នាត្រូវដឹង។ អ៊ីចឹងបានជារូបថតហ្នឹង ទុកនៅនឹងផ្ទះខ្ញុំ ពេលកូនខ្ញុំធំបន្តិចទៀត ខ្ញុំនឹងនិយាយប្រាប់ទាំងអស់។ ប៉ុន្តែអារឿងហ្នឹង ខ្ញុំអត់អាចភ្លេចបាន ខ្ញុំអត់ចង់ភ្លេចទេ ព្រោះដូចជាសាច់ខ្ញុំ ឈាមខ្ញុំដែរ»។
ក្រៅពីរូបថត និងរូបចម្លាក់របស់លោកស្រី តោង អូន ក៏នៅមានរូបថត និងវីឌីអូឯកសារជាច្រើនទៀត ដែលអ្នកកាសែតបានបន្សល់ទុកដល់សព្វថ្ងៃ សុទ្ធតែបានបង្ហាញអំពីរឿងរ៉ាវទុក្ខលំបាកវេទនារបស់ពលរដ្ឋខ្មែរមួយចំនួន ដែលរត់ភៀសខ្លួនចេញពីការត្រួតត្រារបស់វៀតណាម ទៅកាន់តំបន់ព្រំដែន។ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៩ នេះ គឺជាខួបលើក ៤០ នៃការរំឭកឡើងវិញអំពីទុក្ខវេទនារបស់ពលរដ្ឋខ្មែរក្នុងពេលរត់ភៀសខ្លួនទៅព្រំដែនខ្មែរថៃ បន្ទាប់ពីកងទ័ពវៀតណាមវាយបណ្ដេញខ្មែរក្រហមចេញពីអំណាច នៅដើមខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩៕