អ្នកច្បាប់ថា ការជំនុំជម្រះក្ដីដោយគ្មានវត្តមានរបស់ជនជាប់ចោទ ដើម្បីឲ្យពួកគាត់បានចូលខ្លួនមកតតាំងក្តី នៅក្នុងនីតិវិធីសវនាការចំពោះមុខនោះ គឺជាការបំពាន ទាំងគោលការណ៍ច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ។ ការលើកឡើងនេះ ធ្វើឡើងក្រោយអាជ្ញាធររបបក្រុងភ្នំពេញ និងតុលាការផង ខកខានមិនបានជួយសម្រួល ឲ្យជនជាប់ចោទ ដែលមានបំណងចូលរួមសវនាការ បានទៅចូលរួមសវនាការ ដែលកាត់ក្តីពួកគាត់។
ទាំងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់ជាតិ ត្រង់មាត្រា ៣៨ និងលិខិតុបករណ៍អន្តរជាតិ ដែលប្រទេសកម្ពុជាទទួលស្គាល់ និងមានកាតព្វកិច្ចអនុវត្តតាមផងនោះ គឺសុទ្ធតែមានចែងច្បាស់អំពីសិទ្ធិការពារខ្លួនតាមផ្លូវតុលាការ។
មាត្រា ៣៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ចែងថាជនជាប់ចោទណាក៏ដោយ ត្រូវចាត់ទុកជាមនុស្សឥតទោស ដរាបណាតុលាការ មិនទាន់កាត់ទោសជាស្ថាបពរ និងមាត្រា ១៤(៣)(ឃ) នៃកត្តិការសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ ចែងថា ជនគ្រប់រូបត្រូវមានសិទ្ធិស្មើគ្នានៅចំពោះមុខច្បាប់ និងត្រូវជំនុំជម្រះដោយមានវត្តរបស់ខ្លួន ដែលជាជនជាប់ចោទ។
អ្នកច្បាប់យល់ឃើញថា នៅក្នុងនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ គឺជាការចាំបាច់ណាស់ ដែលត្រូវតែមានវត្តមានជនជាប់ចោទ។ មេធាវីមកពីការិយាល័យមេធាវី Rights & Business លោក សេក សោភណ្ឌ ថាវត្តមានរបស់ជនជាប់ចោទ ក្នុងសវនាការមានភាពចាំបាច់លើសពីការណ៍ដែលគ្រាន់តែអនុវត្តសិទ្ធិទៅទៀត <<វត្តមានរបស់ជនជាប់ចោទ ឬជនសង្ស័យហ្នឹង សំខាន់ណាស់នៅក្នុងនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ បើអត់គាត់មិនដឹងកាត់ធ្វើម៉េចទេ ព្រោះកាត់ដោយគ្មានការតតាំងភ័ស្តតាង កាត់ដោយគ្មានបញ្ជាក់ថារឿងហ្នឹងពិតឬពិត ដូចអ្វីដែលគេបានចោទនោះ។ អ្នកចោទប្រកាន់ គឺតំណាងអយ្យការ គាត់តំណាងឲ្យរដ្ឋ គាត់ម្ចាស់រឿងគាត់ចោទជនជាប់ចោទហ្នឹង ក្រោយពីគាត់រកឃើញថាអំពើហ្នឹងវាហួសពីវិមតិសង្ស័យ បានគាត់ចោទ។ ដូច្នេះការតតាំងចំពោះបទចោទហ្នឹងដោយមានវត្តមានជនជាប់ចោទហ្នឹង ជាកាតព្វកិច្ចទៀត>>។
កន្លងមក មានករណីច្រើនណាស់ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងជនជាប់ចោទជាសកម្មជន និងមន្រ្តីបក្សប្រឆាំង ដែលតាមបញ្ជារបស់លោក ហ៊ុន សែន តុលាការចេញដីកាបង្ខំឲ្យចាប់ខ្លួនភ្លាមៗ រួចយកទៅឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្ន ទោះករណីខ្លះ ឃុំខ្លួនបណ្ដោះអាសន្នលើសនីតិវិធី ក៏មិនព្រមដោះលែង ដោយតុលាការអះអាងថា ធ្វើនេះដើម្បីធានា ថាជនជាប់ចោទ នឹងមានវត្តមាននៅក្នុងសវនាការ។
ប៉ុន្តែ ការអនុវត្តរបស់តុលាការកម្ពុជា ហាក់មានស្ដង់ដាពីរ ក្នុងករណីមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ សិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទ ដែលជាមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ រួមមានទាំងអនុប្រធានគណបក្សនេះ មានជាអាទិ៍អ្នកស្រី មូរ សុខហួរ ផង បែរជារងការរំលោភបំពាន ដោយមិនអនុញ្ញាត ឱ្យពួកគាត់ចូលមកបង្ហាញខ្លួន នៅចំពោះមុខតុលាការ។
អ្នកស្រី មូរ សុខហួរ ថាដើម្បីបង្ហាញឆន្ទៈ និងបំណងក្នុងការអនុវត្តសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន ក្នុងសវនាការ អ្នកស្រីបានស្នើតាមរយៈមេធាវីរបស់អ្នកស្រី ទៅជូនក្រុមប្រឹក្សាជំនុំជម្រះ អំពីបំណង និងសុំអន្តរាគមន៍ ឲ្យគាត់បានទៅបង្ហាញខ្លួននៅតុលាការ <<យើងខ្ញុំជាជនជាប់ចោទ បានសូមស្នើតាមរយៈមេធាវីយើងខ្ញុំ គឺលោក សំ សុគង់ សូមឲ្យលោកចៅក្រមសរសេរលិខិត ឬមួយក៏បញ្ជាទៅឲ្យក្រសួងពាក់ព័ន្ធ ដែលត្រូវផ្តល់ទិដ្ឋាការ ព្រមទាំងផ្តល់នូវលិខិតឆ្លងដែនឲ្យយើងខ្ញុំនោះ ឲ្យអនុវត្តទៅតាមសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការ ដើម្បីឲ្យយើងខ្ញុំ ជាជនជាប់ចោទ មានវត្តមាន នៅពេលធ្វើសវនាការ>>។
ជុំវិញសាររបស់ជនជាប់ចោទ ដែលស្នើទៅចៅក្រមឲ្យជួយអន្តរាគមន៍ ដើម្បីឲ្យខ្លួនបានបង្ហាញខ្លួននៅក្នុងការតុលាការបែបនេះ លោកមេធាវី សេក សោភណ្ឌ យល់ថា បើតាមគោលការណ៍ច្បាប់ត្រឹមត្រូវ គឺវាមានឥទ្ធិពលធ្វើឲ្យចៅក្រមសម្រេចដោយឈរលើគោលការណ៍សិទ្ធិ និងប្រយោជន៍យុត្តិធម៌ <<បើក្នុងករណីដែលចៅក្រម ដឹងថាជនជាប់ចោទមានចេតនាចង់ចូលសវនាការដោយផ្ទាល់ហើយ ចៅក្រមហ្នឹងមានកាតព្វកិច្ចហើយ ក៏គាត់ត្រូវតែធ្វើគ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីឲ្យជនជាប់ចោទហ្នឹងមកអះអាង មកតតាំងចំពោះការចោទប្រកាន់ហ្នឹង ព្រោះនៅតែជាជនជាប់ចោទនៅឡើយទេ។ ដូច្នេះ នៅពេលដែលគេមានចេតនាចង់មកបែបនេះ ហើយចៅក្រមដឹង ហ្នឹងក្នុងករណីដែលចៅក្រមដឹង ព្រោះចៅក្រមត្រូវស្ដាប់ទាំងសង្ខាង ស្ដាប់ទាំងការដាក់បន្ទុក និងដោះបន្ទុក ហើយពិចារណាទាំងពីរ>>។
រហូតមកដល់ពេលនេះ ក៏គ្មានសេចក្តីរាយការណ៍ណាមួយ អំពីចំណាត់ការរបស់តុលាការ ជុំវិញការសម្រួលឲ្យមន្រ្តីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលជាប់ចោទទាំងនោះ បានត្រឡប់ទៅកម្ពុជា ដើម្បីតតាំងក្ដីនៅក្នុងតុលាការនោះដែរ។
អាស៊ីសេរីមិនទាន់អាចសុំការបំភ្លឺរឿងនេះ ពីអ្នកនាំពាក្យសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ គឺលោក អ៊ី រិន្ទ បាននៅឡើយទេ។
ទោះជាយ៉ានេះក្ដី បំណងមានវត្តមានក្នុងសវនាការ របស់ជនជាប់ចោទនេះ ត្រូវបានរារាំងដោយសារតែរបបក្រុងភ្នំពេញ មិនចេញទិដ្ឋាការ (ឬវីសា) ឲ្យអ្នកស្រី មូរ សុខហួរ និងមន្រ្តីឯទៀត។ ជាលទ្ធផល ក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ស៊ីវិលនិងឯកជន ក៏មិនហ៊ានឲ្យអ្នកស្រី និងមន្រ្តីឯទៀត ឡើងយន្តហោះទៅកម្ពុជាដែរ ដោយសារមូលហេតុរបបក្រុងភ្នំពេញ មិនចេញវីសាឲ្យនេះ។
ក្រោយគ្មានការឆ្លើយតប ពីខាងចៅក្រមជំនុំជម្រះ អ្នកស្រី មូរ សុខហួរ ថាអ្នកស្រីបានស្វះស្វែងរកអន្តរាគមន៍ពីស្ថាប័ននៅលើអង្គចៅក្រមនេះទៀត ដែលឃ្លាំមើលពីលើតុលាការ នោះគឺព្រះប្រធាននៃឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម។ អ្នកស្រីបានសរសេរលិខិត ទូលថ្វាយព្រះករុណា ព្រះបាទសម្តេចព្រះបរមនាថ នរោត្តម សីហមុនី <<លិខិតខ្ញុំផ្ញើថ្វាយទៅព្រះប្រធាននៃឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ដើម្បីឲ្យព្រះមហាក្សត្រ ឲ្យឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមនេះ ដែលជាអ្នកធានាឲ្យមានឯករាជ្យភាពនៃតុលាការ មើលនូវការប្រព្រឹត្តិទៅនៃសវនាការនោះ បញ្ជាទៅឲ្យចៅក្រម ដើម្បីឲ្យយើងខ្ញុំ បានទទួលបាននូវសិទ្ធិចូលរួមនៅក្នុងសវនាការ នៃករណីយើងខ្ញុំ>>។
ប៉ុន្តែ លិខិតថ្វាយទៅអង្គព្រះមហាក្សត្រ ក៏មិនទទួលបានការឆ្លើយតប ឬអន្តរាគមន៍ណាមួយនោះដែរ។ ឧត្ដមទីប្រឹក្សាផ្ទាល់នៃព្រះមហាក្សត្រ លោក សឺន ស៊ូប៊ែរ្តិ៍ ធ្លាប់ប្រាប់អាស៊ីសេរី ថាព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមនាថ នរោត្ដម សីហមុនី កុំថាឡើយកិច្ចការដោះស្រាយបញ្ហាជាតិធំៗ សូម្បីតែសេរីភាព ក្នុងការបំពេញព្រះរាជកិច្ច ដូចជា គ្រាន់តែចុះសួរសុខទុក្ខប្រជារាស្រ្តនៅកន្លែងណា ទៅតាមការសព្វព្រះរាជហឫទ័យរបស់ព្រះអង្គ ក៏ទ្រង់មិនអាចធ្វើបានផង។ លោកថា ព្រះមហាក្សត្រសព្វថ្ងៃ ដូចជាប់ឃុំនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។
ការយល់ឃើញបែបនេះ គឺស្របគ្នាទៅនឹងជំហររបស់ប្រធានស្ដីទីនៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គឺលោក សម រង្ស៊ី ដែរ ដែលបានចាត់ទុកព្រះមហាក្សត្របច្ចុប្បន្ន ថាជាចំណាប់ខ្មាំងរបស់លោក ហ៊ុន សែន និងគ្មានសិទ្ធិអំណាចអ្វីទាំងអស់។
សូម្បីតែអង្គព្រះមហាក្សត្រ ក៏បាត់សិទ្ធិ និងអត់អំណាច ដែលមានចែងធានាក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា។ ប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជា ក៏រងការរិះគន់ជុំទិស ថាគ្មានឯករាជ្យ និងយុត្តិធម៌នោះទេ ដោយសារតែតុលាការនេះ ត្រូវគេមើលឃើញ ថាបានក្លាយជាឧបករណ៍របស់បក្សកាន់អំណាច ដើម្បីធ្វើទុក្ខបុកម្នេញសំឡេងប្រឆាំង។
មន្រ្តីឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស ធ្លាប់ស្នើជារឿយៗ ឲ្យកម្ពុជាកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់ខ្លួន ដោយផ្តើមពីការពង្រឹងភាពឯករាជ្យ យុត្តិធម៌ និងត្រឹមត្រូវ របស់ស្ថាប័នតុលាការនេះ។ បើមិនដូច្នេះទេ អំពើអយុត្តិធម៌សង្គម នៅតែបន្តកើតមាន ជាពិសេសចំពោះអ្នកដែលមានសំឡេងប្រឆាំង ដែលហ៊ានរិះគន់ទង្វើមិនត្រឹមត្រូវរបស់រដ្ឋាភិបាល៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។