អ្នកច្បាប់ មន្ត្រីឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស និងអ្នកវិភាគយល់ស្របគ្នា ថាការអនុវត្តច្បាប់នៅកម្ពុជា មិនបានធានាគោលការណ៍សន្មតជាមុនថាគ្មានទោស។ ការមិនគោរពគោលការនេះ ធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ មានបញ្ហា និងរំលោភសិទ្ធិទទួលបានការជំនុំជម្រះក្តី ដោយយុត្តិធម៌របស់ជនជាប់ចោទ។
តើអ្វីជាគោលការណ៍សន្មតជាមុនថាគ្មានទោស?
គោលការណ៍សន្មតជាមុនថា គ្មានទោសនេះ បើតាមភាសាបច្ចេកទេសច្បាប់ ហៅថា គោលការណ៍ “សច្ចធារណ៍នៃនិរទោស”។ គោលការណ៍នេះ គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ ដើម្បីការពារសិទ្ធិ សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ និងភាពស្អាតស្អំ ឬភាពគ្មានកំហុសរបស់ជនគ្រប់រូប មិនថាអ្នកនោះត្រូវបានជាប់សង្ស័យ ឬជាប់ចោទ ពីបទអ្វីក៏ដោយ គឺការពារកុំឱ្យម៉ៃថាអ្នកនោះមានពិរុទ្ធ ទាំងតុលាការមិនទាន់បានសម្រេចសេចក្ដីយ៉ាងណានៅឡើយ ព្រោះមានតែប្រព័ន្ធតុលាការ ដែលឯករាជ្យមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលច្បាប់ផ្ដល់តួនាទី ក្នុងការសម្រេចរឿងនេះ។
បើតាមគោលការណ៍នេះ គឺគ្មានជនណាម្នាក់ ត្រូវគេសន្មតទុកជាមុនថាមានទោសនោះឡើយ ដរាបណាតុលាការ មិនទាន់ចេញសម្រេចស្ថាពរ រកឃើញថា ជននោះ ពិតជាមានពិរុទ្ធ។ ឬតាមន័យមួយបែបទៀត គឺជនគ្រប់រូបត្រូវសន្មតថាគ្មានទោស ដរាបណាតុលាការមិនសម្រេចជាស្ថាពរថា មានទោស។
អាចចាត់ទុកជាសេចក្ដីសម្រេចស្ថាពររបស់តុលាការ គឺទាល់តែសេចក្ដីសម្រេចនោះ ជាសេចក្តីសម្រេចចុងក្រោយរបស់តុលាការកំពូលបិទផ្លូវតវ៉ា ក្រោយឆ្លងកាត់នីតិវិធីជំនុំជម្រះក្តី និងបណ្ដឹងសាទុក្ខ គ្រប់ដំណាក់កាលនៃកិច្ចដំណើរការនីតិវិធី តាំងពីដំណាក់កាលដំបូង គឺដំណាក់កាលសន្និដ្ឋានបញ្ជូនរឿងទៅស៊ើបសួរ(ព្រះរាជអាជ្ញា) ដំណាក់កាលស៊ើបសួរនិងចោទប្រកាន់មុនបញ្ជូនរឿងទៅជំនុំជម្រះ(ចៅក្រមស៊ើបអង្កេត) និងដំណាក់កាលជំនុំជម្រះ(សាលាដំបូងសាលាឧទ្ធរណ៍ និងតុលាការកំពូល)។
គោលការណ៍សន្មតជាមុនថា គ្មានទោសនេះ សុទ្ធតែមានចែងធានា ទាំងក្នុងច្បាប់ជាតិ និងច្បាប់អន្តរជាតិ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់កម្ពុជា ចែងចំណុចនេះ ត្រង់មាត្រា ៣៨។ ច្បាប់អន្តរជាតិ រួមមានកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ មាត្រា ១៤(២) សេចក្ដីប្រកាសជាសកលអំពីសិទ្ធិមនុស្ស មាត្រា ១១ និងលក្ខន្តិកៈទីក្រុងរ៉ូមនៃតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC) មាត្រា ៦៦ សុទ្ធតែចែងការពារគោលការណ៍នេះ។
ប្រទេសកម្ពុជា បានចុះហត្ថលេខា ទទួលស្គាល់សន្ធិសញ្ញា និងច្បាប់អន្តរជាតិជាច្រើន ជុំវិញគោលការណ៍សិទ្ធិមនុស្សនេះ។ ដូច្នេះប្រទេសកម្ពុជា ជាប់កាតព្វកិច្ចអនុវត្តគោលការណ៍នេះ ឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី អ្នកច្បាប់ និងអ្នកវិភាគមើលឃើញនូវភាពខ្វះចន្លោះ និងបញ្ហាជាច្រើន ក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ និងការអនុវត្តច្បាប់នៅកម្ពុជា។
គោលការណ៍សន្មតជាមុនថា គ្មានទោសនេះ គឺត្រូវចាប់ផ្ដើមអនុវត្ត តាំងពីក្នុងកិច្ចដំណើរការនីតិវិធីស៊ើបសួរមកម្ល៉េះ ពោលគឺក្រោយជនណាម្នាក់ត្រូវបានគេសង្ស័យ ថា បានប្រព្រឹត្តផ្ទុយនឹងច្បាប់អ្វីមួយ។ ក្នុងដំណាក់កាលស៊ើបសួរនេះ បើតាមក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌមាត្រា ១២៧ ចែងថា ចៅក្រមស៊ើបសួរ មានករណីយកិច្ចស៊ើបសួររកទាំងភស្តុតាងដាក់បន្ទុក និងដោះបន្ទុក។
ភស្តុតាងដាក់បន្ទុក គឺសំដៅលើភស្តុតាង គាំទ្រឱ្យចោទប្រកាន់ជនសង្ស័យ ឬជនត្រូវចោទ ដើម្បីកសាងសំណុំរឿងទៅកាត់ទោស។ ចំណែកភស្តុតាងដោះបន្ទុក គឺសំដៅលើភស្តុតាង ដែលបញ្ជាក់ពីភាពស្អាតស្អំ ឬគ្មានទោសពៃរ៍របស់ជនសង្ស័យ ឬជនត្រូវចោទ។
ក្នុងករណីខ្លះ ភស្តុតាងដាក់បន្ទុក ងាយស្រួលរកជាងភស្តុតាងដោះបន្ទុក។ ដូចករណីនៅសាលាក្តីខ្មែរក្រហម ដែលភស្តុតាងអំពីការប្រព្រឹត្តខុស នៃអតីតកម្មាភិបាលជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហម គឺងាយរកជាងភស្តុតាង ដែលបញ្ជាក់ថា អ្នកទាំងនោះ មិនបានប្រព្រឹត្តខុស។
អតីតចៅក្រមស៊ើបអង្កេតអន្តរជាតិ នៃសាលាក្តីខ្មែរក្រហម ដែលជាជនជាតិបារាំង លោក ម៉ាកសែល ឡឺម៉ុងដ៏ (Marcel Lemonde) ធ្លាប់ត្រូវបានសហមេធាវីការពារក្តីលោក អៀង សារី កាលពីឆ្នាំ ២០០៩ ប្ដឹងដិតចិត្ត ដោយឱ្យដកលោកចៅក្រមរូបនេះ ចេញពីការស៊ើបអង្កេតក្នុងសំណុំរឿងកូនក្តីរបស់ពួកលោក ព្រោះរងការចោទប្រកាន់ថា លម្អៀង។
បណ្តឹងនេះផ្អែកលើការចោទប្រកាន់របស់សហការីរបស់លោក គឺលោក វេន បាស្ទីន (Wayne Bastin) ដែលចោទលោកថា ធ្លាប់ប្រាប់បុគ្គលិក នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំ នៃការិយាល័យសហចៅក្រមស៊ើបអង្កេតអន្តរជាតិ ឱ្យស៊ើបអង្កេតរកភស្តុតាងដាក់បន្ទុក ឱ្យបានច្រើនជាងភស្តុតាងដោះបន្ទុក។
លោក ម៉ាកសែល ឡឺម៉ុងដ៏ តបវិញថា លោកមិនចាំថាបាននិយាយដូច្នេះនោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត បើទោះជាលោក បាននិយាយមែន គឺនិយាយក្នុងន័យ កំប្លែងលេងតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះលោកនិយាយបែបនេះ នៅមុខមនុស្សជាច្រើន នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំ។
អង្គបុរេជំនុំជម្រះ បានច្រានចោលបណ្ដឹងនោះ ព្រោះសម្អាងថា គ្មានភស្តុតាងបញ្ជាក់ថា ចៅក្រមស៊ើបអង្កេតអន្តរជាតិរូបនោះលម្អៀង។
ភាពមិនលម្អៀងនៃចៅក្រមនេះ គឺជាគោលការណ៍គ្រឹះនៃប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ ក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យ។ ប៉ុន្តែ ភាពឯករាជ្យរបស់តុលាការជាតិ កំពុងរងភាពមន្ទិល និងរិះគន់ ជាពិសេសពាក់ព័ន្ធនឹងសំណុំរឿងចោទប្រកាន់សំឡេងប្រឆាំង ដែលជាទូទៅការសម្រេចចោទប្រកាន់នេះ គឺធ្វើជាលក្ខណៈប្រព័ន្ធ ដោយបញ្ជាពីលើថាម៉េច ខាងក្រោមធ្វើតាមដូច្នេះដែរ។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន ប្រធានក្រុមអ្នកច្បាប់អមរិន្ទ ថា បញ្ហាបំពានគោលការណ៍សន្មតទុកជាមុនថាគ្មានទោសនេះ គឺងាយនឹងកើតមានក្នុងដំណាក់កាលស៊ើបអង្កេតនេះ ដោយសារតែច្បាប់កម្ពុជាយកតាមលំនាំច្បាប់បារាំង។ លោកបន្ថែមថា នៅពេលព្រះរាជអាជ្ញា ចោទប្រកាន់ជនណាម្នាក់ តាមរយៈដីកាសន្និដ្ឋានបញ្ជូនរឿងឱ្យស៊ើបសួរ ចៅក្រមស៊ើបសួរច្រើនតែចេញដីកាដាក់បន្ទុកទៅលើជននោះ ដោយចេញដីចោទប្រកាន់ស្របតាមព្រះរាជអាជ្ញា រួចបញ្ជូនរឿងទៅជំនុំជម្រះ។
ជាងនេះទៅទៀត លោកសង្កេតឃើញអំពីបញ្ហា នៃតួនាទីរបស់ចៅក្រមស៊ើប ដែលចៅក្រមដដែល ដើរតួជាចៅក្រមស៊ើបផង និងពេលខ្លះធ្វើជាចៅក្រមជំនុំជម្រះផង។
ចំណែកឯ ឥទ្ធិពលនៃការថ្លែងសារពីមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ក្នុងកិច្ចការតុលាការ ក៏ជាបញ្ហាកង្វល់មួយ ដែលអាចធ្វើឱ្យបំពានដល់គោលការណ៍យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌនេះដែរ។ ការថ្លែងសារណាមួយរបស់មេដឹកនាំ ឬមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់រដ្ឋាភិបាល ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងបុគ្គល ឬនីតិបុគ្គលក្នុងរឿងក្តី ដូចជាហៅជនណាម្នាក់ ថា ជាជនដែលមានពិរុទ្ធ ឬជនដែលត្រូវតែផ្ដន្ទាទោសឱ្យខាងតែបាន ស្របពេលដែលតុលាការកំពុងដំណើរការរឿងក្តី គឺសុទ្ធតែជាបច្ច័យដែលនាំឱ្យល្អក់កករ ដល់ដំណើរការរកយុត្តិធម៌ដល់ភាគីដែលពាក់ព័ន្ធ នៅក្នុងរឿងក្តី។
ថ្មីៗនេះ ក្រោយគណៈកម្មការអឺរ៉ុប សម្រេចដកការអនុគ្រោះពន្ធ EBA ២០% ឬស្មើនឹងជាង ១ពាន់លានដុល្លារ លោក ហ៊ុន សែន ដែលជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាល បានប្រកាសថាលោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលជាជនជាប់ចោទម្នាក់នៅក្នុងរឿងក្ដី កំពុងស្ថិតក្នុងដៃតុលាការ ថាមានទោសជាជនក្បត់ជាតិ ដែលលោកបញ្ជាឱ្យកាត់ទោសឱ្យខាងតែបាន៖ «ថ្ងៃនេះជូនសារជាក់លាក់ច្បាស់លាស់ ថាកម្ពុជាមិនថយក្រោយលើការកាត់ក្តី ចំពោះជនក្បត់ជាតិ ឬអ្នកដែលទទួលនូវទណ្ឌកម្មទេ។ អ្នកឯងត្រូវតែច្បាស់ អ្វីដែលអ្នកឯងបានធ្វើ អ្នកឯងត្រូវចាំ អ្នកឯងយកថ្ងៃទី២៩ ខែ ធ្នូ ឆ្នាំ ២០១៣ គឺជាថ្ងៃផ្ដាច់ព្រ័ត្រក្នុងការផ្ដួលរំលំ។ អ្នកឯងត្រូវតែទទួលនូវទណ្ឌកម្មបែបនេះ។ គឺមិនអាចលើកលែងឱ្យបានទេ»។
លោក សុក សំអឿន ថា បើក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការឯករាជ្យ ការថ្លែងសាររបស់អ្នកនយោបាយ ឬអ្នកកាន់អំណាច អាចគ្មានឥទ្ធិពលលើសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការនោះទេ៖ «បើសិនតុលាការគាត់រឹងមាំដែរ ក៏អត់មានអ្នកណាអាចហ៊ាននិយាយដែរ»។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ ចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាជាច្រើន នៅតុលាការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ សុទ្ធតែជាមន្ត្រីរបស់បក្សកាន់អំណាច។
ប៉ុន្តែ មន្ត្រីនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ និងអ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មការសិទ្ធិមនុស្សរបស់របបក្រុងភ្នំពេញ លោក ជិន ម៉ាលីន ថា តុលាការកម្ពុជា ជាស្ថាប័នឯករាជ្យ ហើយលោកមិនចាត់ទុកការថ្លែងរបស់លោក ហ៊ុន សែន ថា ជាការជ្រៀតជ្រែកទៅលើសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការ ឬបំពានគោលការណ៍សន្មតទុកជាមុនថាគ្មានទោសនោះទេ។
លោកបន្ថែមថា ការថ្លែងនេះ គឺធ្វើឡើងក្នុងនាមលោក ហ៊ុន សែន ជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលមែន ប៉ុន្តែក្នុងនាមជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ក្នុងរឿងក្ដីដែលចោទប្រកាន់លោក កឹម សុខា ពីបទក្បត់ជាតិ៖ «អ៊ីចឹងក្នុងនាមដើមបណ្តឹង គាត់អាចអាចបញ្ចេញមតិ និងធ្វើអ្វីគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីធានាថា ជនដែលត្រូវចោទនោះ ទទួលទោសតាមផ្លូវច្បាប់ នៅទង្វើដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្ត។ ហើយគោលការណ៍សច្ចធារនៃនិរទោសនេះ មិនមែនអនុវត្តទៅលើដើមបណ្ដឹង និងមេធាវីដើមបណ្ដឹងទេ ពីព្រោះដើមបណ្ដឹង និងមេធាវីដើមបណ្ដឹង គឺគេសន្មតថាជនជាប់ចោទត្រូវមានទោសហើយ បានជាគេធ្វើគ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បីឱ្យមានការអនុវត្តទោស។ ហើយគោលការណ៍សន្មតទុកជាមុនថាគ្មានទោសនេះ គឺត្រូវអនុវត្តតែចំពោះតុលាការនោះទេបាទ»។
ផ្ទុយពីអ្វីដែលមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលលើកឡើងនេះ សហមេធាវីការពារក្តីលោក កឹម សុខា ថា ជាការមិនត្រឹមនោះទេ ដែលដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ដើរតួជាព្រះរាជអាជ្ញា ក្នុងការដាក់បន្ទុកលើជនជាប់ចោទ។ លោក អាង ឧត្តម ថា ក្នុងនាមជាដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណី គឺមានតួនាទីគ្រាន់តែថ្លែងអំពីទុក្ខសោក និងព្យសនកម្មអំពីភាពជាជនរងគ្រោះរបស់ខ្លួន ដើម្បីទាមទារសំណងរដ្ឋប្បវេណីប៉ុណ្ណោះ មិនមែនដើរតួជាភាគីដើមចោទនោះទេ។
ក្នុងសំណុំរឿងលោក កឹម សុខា រដ្ឋាភិបាល ជាភាគីមួយក្នុងរឿងក្ដីដែរ ប៉ុន្តែជាភាគីដើមបណ្ដឹងរដ្ឋប្បវេណី និងតំណាងដោយមេធាវីមួយក្រុម។
ជុំវិញការថ្លែងសាររបស់លោក ហ៊ុន សែន ដែលអាចប៉ះពាល់ដល់ការសម្រេចរបស់តុលាការនោះវិញ អ្នកនាំពាក្យសមាគមអាដហុក (Adhoc) លោក ស៊ឹង សែនករុណា ថាកន្លងមក ឱ្យតែលោក ហ៊ុន សែន បញ្ជាយ៉ាងម៉េច គឺតុលាការសម្រេចយ៉ាងនោះដែរ ដែលនេះជាបញ្ហា ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សុចរិតភាពរបស់ស្ថាប័នតុលាការ និងប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិក្នុងការទទួលបានការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌។
បន្ថែមលើសាររបស់ថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល ការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន ដោយប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដែលខ្វះព័ត៌មានពិត និងគ្មានតុល្យភាព អំពីរឿងក្តីនៅតុលាការ ដូចជាការផ្សព្វផ្សាយបំភ្លៃការពិតថាជនណាម្នាក់ជាអ្នកមានទោស ស្របពេលដែលរឿងក្តី កំពុងស្ថិតក្នុងដៃតុលាការនៅឡើយនោះ អ្នកវិភាគឯករាជ្យលោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ថា នេះជាបញ្ហាធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ ដល់គោលការណ៍សន្មតជាមុនថា គ្មានទោសនេះដែរ។
ការរំលោភគោលការណ៍សន្មតជាមុនថាគ្មានទោសនេះ ក៏កើតមានឡើងដែរ ក្នុងករណីដែលជនជាប់ចោទ ត្រូវគេឱ្យស្លៀកសំលៀកបំពាក់អ្នកទោស ឬដាក់ច្រវាក់។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន លោក ស៊ឹង សែនករុណ និងលោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ យល់ឃើញថា មានសេចក្ដីត្រូវការជាចាំបាច់ ក្នុងការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌសព្វថ្ងៃ ឱ្យមានភាពល្អប្រសើរជាងនេះ និងត្រូវខិតខំធ្វើយ៉ាងណាស្តារទំនុកចិត្តរបស់សាធារណជនទូទៅ ឱ្យជឿជាក់លើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដើម្បីលើកកម្ពស់ការគោរពសិទ្ធិ និងសេចក្ដីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្ស និងយុត្តិធម៌សង្គម៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។