លោក ហ៊ុន សែន មេដឹកនាំរបបឯកបក្សអះអាងថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ១៩៩៣ អស់ហើយ ដូច្នេះកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ លែងមានសុពលភាពទៀតហើយ។ ប៉ុន្តែអ្នកជំនាញ និងជាអ្នកវិភាគប្រាប់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ មិនត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញអស់ទេ ហើយមិនអស់សុពលភាពនោះដែរ។
ថ្លែងក្នុងពិធីចែកសញ្ញាប័ត្រ ឱ្យនិស្សិតសាកលវិទ្យាល័យឯកជនមួយ នៅព្រឹកថ្ងៃទី២២ តុលា លោក ហ៊ុន សែន ប្រកាសថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា លែងមានសុពលភាពទៀតហើយ ក្រោយពេលសភាធម្មនុញ្ញ បានដាក់បញ្ចូលខ្លឹមសារកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលរបស់កម្ពុជា។ លោក ហ៊ុន សែន ថ្លែងចំអកឱ្យអ្នកធ្វើបាតុកម្មទាមទារឱ្យរបបលោក អនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព ២៣ តុលា ថា បើចង់ឱ្យរបបលោក អនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ត្រូវរំលាយតុលាការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម និង ស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រ ព្រោះកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ មិនបានតម្រូវឱ្យកាត់ទោសក្រុមមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម និងមានស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រឡើយ៖ «អត់និយាយទេ កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ទុកឱ្យគេបកស្រាយទេ ព្រោះគេកំពុងតែធ្វើអ្វី បាតុកម្មទាមទារឱ្យហត្ថលេខាស្អីប៉ារីស គោរពស្អីឯណា។ បើគោរពប៉ារីស ត្រូវដោះលែង ខៀវ សំផន ត្រលប់មកវិញ ហើយលុបចោលអាតុលាការហ្នឹងគ្រវាត់ចោលទៅ តុលាការ ( កាត់ក្ដីខ្មែរក្រហម ) ។ រឿងវាបានឈានដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលត្រូវអនុវត្តៗ ព្រោះមានអ៊ុន តាក់ (UNTAC) ឯណាទៀត ហើយបើសិនជាត្រូវអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីស កម្ពុជាមិនត្រូវមានប្រមុខរដ្ឋ មានព្រះមហាក្សត្រទេ ត្រូវមានក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ ហើយព្រះមហាក្សត្រយើង ត្រឹមតែជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ទេ។ ឯអ្នកដែលមានសិទ្ធិសម្រេចចុងក្រោយ គឺប្រធាន អ៊ុន តាក់ ឯណោះ។ រឿងហ្នឹងហើយ ដែលខ្ញុំមិនព្រម»។
ថ្ងៃទី២៣ តុលាឆ្នាំ២០១៩នេះ គឺជាខួបលើកទី២៨ឆ្នាំ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ឆ្នាំ១៩៩១។ រយៈពេល២៨ឆ្នាំមកនេះ ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើល និងអ្នកវិភាគ មើលឃើញថា ខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ត្រូវបានរបបក្រុងភ្នំពេញ អនុវត្តបានច្រើន ប៉ុន្តែ២ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ការអនុវត្តតាមកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនេះមានការឆកល្វែងច្រើន ដោយសាររបបក្រុងភ្នំពេញបានរំលោភសិទ្ធិ សេរីភាពធ្ងន់ធ្ងរ។
អ្នកវិភាគនយោបាយ អ្នកស្រី ធីតា ឃឹះ សង្កេតឃើញថា ការគំរាមកំហែង និងរឹតត្បិតសេរីភាពពលរដ្ឋ ជាការអនុវត្តផ្ទុយពីខ្លឹមសារកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស២៣ តុលា។ អ្នកស្រីបន្តថា ខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ មិនត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទាំងស្រុងនោះទេ ហើយបើទោះជាដាក់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏ដោយ ក៏មិនអាចអស់សុពលភាពដែរ ព្រោះក្រុមប្រទេសម្ចាស់ហត្ថលេខី មិនបានចែងអំពីសុពលភាពនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះឡើយ៖ «កាលណាកិច្ចព្រមព្រៀង វាជាកិច្ចព្រមព្រៀងមានសុពលភាពរហូត ហើយអាចប្រើប្រាស់រហូត។ លក្ខខណ្ឌនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងអត់និយាយថា នឹងបាត់សុពលភាពនៅពេលណាទេ។ មិនមែនតែជាយោបល់ខ្ញុំទេ បើខ្ញុំមើលទៅ ខាងអន្តរជាតិ អ្នកដែលបានចុះសន្ធិសញ្ញានៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងហ្នឹងទាំងអស់ ក៏គេយល់ឃើញដូចគ្នា អ៊ីចឹងដែរ»។
ចំណែកអ្នកវិភាគនយោបាយម្នាក់ទៀត និងជាអតីតអ្នកជំនាញនៃភាគីលោកតា សឺន សាន គឺ លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ មានប្រសាសន៍ថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព២៣ តុលា មិនមែនអស់សុពលភាព ដោយ គ្រាន់តែដកស្រង់ខ្លឹមសារខ្លះ ឬទាំងស្រុងយកទៅបញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះទេ។ លោកបណ្ឌិតបន្ថែមទៀតថា បើទោះមនុស្ស ដែលតំណាងឱ្យភាគីណាមួយ ឬអ្នកតំណាងប្រទេសម្ចាស់ហត្ថលេខីណាម្នាក់បានស្លាប់ ឬមានការផ្លាស់ប្ដូរអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិក៏ដោយ ក៏មិនអាចធ្វើឱ្យកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ស្លាប់បានដែរ។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ បន្តថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ បង្កើតឡើងសម្រាប់ជាតិខ្មែរទាំងមូល មិនមែនសម្រាប់បុគ្គលណាម្នាក់នោះទេ។ លោកថ្លែងទៀតថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ មិនទាន់ត្រូវបានបញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញអស់នៅឡើយទេ ពោលគឺនៅសល់ចំណុចសំខាន់ៗច្រើនទៀត។ លោកបណ្ឌិតពន្យល់ថា ខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ អនុវត្តតែសម្រាប់ប្រជាជាតិកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ កិច្ចព្រមព្រៀង ២៣ តុលា គឺអនុវត្តជាលក្ខណៈអន្តរជាតិ សម្រាប់ជាប្រយោជន៍ដល់ប្រទេសកម្ពុជា។
លោកប្រាប់ថា បើចង់ឱ្យកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ អស់សុពលភាព លុះត្រាតែ កម្ពុជា ធ្វើលិខិតទៅប្រាប់ពីមូលហេតុលែងត្រូវការកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ទៅក្រុមប្រទេសម្ចាស់ហត្ថលេខី ពិសេស សហប្រធាននៃ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ គឺប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី និង ប្រទេសបារាំង។ ក្រៅពីនេះ លោកថា កម្ពុជាត្រូវធ្វើលិខិតប្រាប់ពីមូលហេតុ ទៅកាន់អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ និងក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ ព្រោះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ជាកិច្ចព្រមព្រៀងដែលមានចុះបញ្ជី ហើយតម្កល់ទុកនៅ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ៖ «កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសហ្នឹង បានចុះបញ្ជីនៅក្នុងបញ្ជីសន្ធិសញ្ញា និងកិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិ របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ មកទល់សព្វថ្ងៃ ក្រែងលោ ខ្ញុំខ្វះខាត ខ្ញុំមើលបញ្ជីឡើងវិញ វាអត់មានលិខិតពីប្រទេសកម្ពុជា ដាក់ទៅប្រាប់គេ ហើយចុះបញ្ជីហ្នឹងវិញថា ប្រទេសកម្ពុជា សម្រេចថា កិច្ចព្រមព្រៀងហ្នឹង ចុះក្នុងបញ្ជីដែលមានស្រាប់ហ្នឹង អស់សុពលភាពហើយ លែងទទួលស្គាល់។ អានេះ តាមនីតិវិធីច្បាប់អន្តរជាតិ វាអ៊ីចឹងឯង។ បើក្នុងច្បាប់វិញ បើនិយាយយ៉ាងម្ដេចក៏ដោយ វានៅតែមានសុពលភាពហ្នឹង លុះត្រាតែធ្វើតាមនីតិវិធី ដែលខ្ញុំបានលើកឡើងហ្នឹង ទៅតាមការចេះដឹងរបស់ខ្ញុំ»។
រៀងរាល់ឆ្នាំ ក្រុមអ្នកនិយមប្រជាធិបតេយ្យ តែងធ្វើបាតុកម្ម និងហែក្បួន ទាមទារឱ្យរបបក្រុងភ្នំពេញ អនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ព្រោះពួកគេយល់ថា របបលោក ហ៊ុន សែន មិនបានអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះពេញលេញនោះឡើយ ហើយចុងក្រោយនេះ របបក្រុងភ្នំពេញ បានប្រែក្លាយកម្ពុជា ឱ្យទៅជារបបឯកបក្ស និងបំបិទសិទ្ធិ សេរីភាព ពលរដ្ឋធ្ងន់ធ្ងរ។ ជារឿយៗ ក្រុមអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ទាមទារឱ្យប្រទេសម្ចាស់ហត្ថលេខី សើរើកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ និងស្នើឱ្យចាប់បង្ខំ របបលោក ហ៊ុន សែន ងាកមករកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យវិញ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។