តុលាការក្រុងភ្នំពេញបានចាប់ផ្ដើមដំណើរការជំនុំជម្រះក្តីមន្ត្រី និងសកម្មជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជាបន្តបន្ទាប់ តាំងពីចុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០ មក ប៉ុន្តែអំឡុងសវនាការរាល់លើក អាជ្ញាធរបានរឹតបន្តឹងសន្តិសុខជាខ្លាំង។ អាជ្ញាធរតែងរារាំង និងបំបែកការប្រមូលផ្តុំរបស់ពលរដ្ឋ ហើយពេលខ្លះឈានដល់ការប្រើហិង្សា និងចាប់ខ្លួនពលរដ្ឋដាក់ពន្ធនាគារទៀតផង។ អាជ្ញាធរលើកហេតុផលថា នេះជាការពារសន្តិសុខ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ក៏ប៉ុន្តែគណបក្សប្រឆាំង និងសង្គមស៊ីវិលចាត់ទុកថា នេះជាការរំលោភសិទ្ធិពលរដ្ឋធ្ងន់ធ្ងរ និងធ្វើឡើងក្នុងទិសដៅនយោបាយជាក់លាក់។
គណបក្សប្រឆាំង និងសង្គមស៊ីវិល រិះគន់អាជ្ញាធររបបលោក ហ៊ុន សែន ដែលប្រើគ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីរាំងខ្ទប់ពលរដ្ឋ មិនឱ្យទៅឃ្លាំមើលដំណើរការក្តីរបស់មន្ត្រីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ ពួកគេថា នេះជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ និងបង្ហាញថា ដំណើរការក្តីនេះធ្វើឡើងដោយមិនត្រឹមត្រូវ។
លោក អេង ឆៃអ៊ាង អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ មានប្រសាសន៍ថា របបលោក ហ៊ុន សែន កំពុងព្យាយាមបិទបាំងដំណើរការក្តីបែបប្រឌិតនេះ តាមរយៈការរារាំង និងចាប់ខ្លួនពលរដ្ឋ ដែលទៅឃ្លាំមើលសវនាការ។ លោកថា ពលរដ្ឋមានសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការប្រមូលផ្តុំ និងតាមដានសវនាការ ហើយអាជ្ញាធរមានកាតព្វកិច្ចការពារសុវត្ថិភាពជូនពួកគាត់ មិនមែនទៅចាប់ពលរដ្ឋ ហើយហ៊ុមព័ទ្ធបរិវេណតុលាការដូចពេលនេះទេ។ លោកបន្ថែមថា ករណីនេះស្តែងឱ្យឃើញថា របបក្រុងភ្នំពេញកំពុងជាន់ឈ្លីច្បាប់ ស្របពេលតុលាការកំពុងបម្រើផលប្រយោជន៍ឱ្យបក្សកាន់អំណាច៖ «របបលោក ហ៊ុន សែន ហ្នឹងចង់ធ្វើសវនាការដោយបិទបាំង ដូចជាល្ខោនមួយ មិនហ៊ានបញ្ចេញជាសាធារណៈ។ មិនត្រឹមតែបិទបាំងមិនចង់ឱ្យគេមើលទេ គឺបង្ក្រាបមនុស្សដែលគេចង់ទៅដឹងឮថែមទៀត ហើយករណីដែលប្រជាពលរដ្ឋ ដែលអ្នកគាំទ្រជនជាប់ចោទទៅតាមដាន ទៅឃ្លាំមើលដោយសន្តិវិធីហ្នឹង អាហ្នឹងគឺធានាដោយច្បាប់ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងឃើញថា ពួកអាជ្ញាធរលោក ហ៊ុន សែន ហ្នឹង ទុកច្បាប់នៅក្រោមគូថរបស់ខ្លួនទៅវិញ»។
ទោះជាបែបនេះក្តី មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រឆាំងរូបនេះ ជឿជាក់ថា ពលរដ្ឋដែលស្រឡាញ់យុត្តិធម៌ និងអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ នឹងមិនចុះញ៉មចំពោះការបង្ក្រាបរបស់អាជ្ញាធរនេះទេ។ លោកមានជំនឿថា ពួកគាត់នឹងនាំគ្នាទៅតាមដានសវនាការនៅថ្ងៃខាងមុខទៀត ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត និងទាមទារសេរីភាព និងយុត្តិធម៌ជូនសាច់ញាតិ និងអ្នករងគ្រោះ ក្រោមរបបគ្រប់គ្រងរបស់លោក ហ៊ុន សែន។
សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញបានបើកសវនាការសំណុំរឿងមន្ត្រីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជាង ១០០នាក់ ពាក់ព័ន្ធនឹងបទចោទ «រួមគំនិតក្បត់ និងញុះញង់» ចំនួនបីលើករួចមកហើយ។ សវនាការលើកទីមួយធ្វើឡើងនៅចុងខែវិច្ឆិកា លើកទីពីរនៅចុងខែធ្នូ និងលើកទីបីនៅពាក់កណ្តាលខែមករា ឆ្នាំ២០២១ នេះ។ ទោះជាយ៉ាងណា តុលាការសាកសួរជនជាប់ចោទបានតិចតួចប៉ុណ្ណោះ ឬពេលខ្លះជជែកត្រឹមនីតិវិធី រួចក៏ប្រកាសពន្យារពេលសវនាការទៅថ្ងៃក្រោយវិញ។
អំឡុងសវនាការទាំងបីលើកនេះ សាច់ញាតិអ្នកជាប់ឃុំ អ្នកគាំទ្របក្សសង្គ្រោះជាតិ និងពលរដ្ឋជាច្រើននាក់ បាននាំគ្នាទៅតាមដានដំណើរការក្តីនៅខាងក្រៅបរិវេណតុលាការ ប៉ុន្តែត្រូវបានរំខាន និងរារាំង ពីសំណាក់អាជ្ញាធររាជធានីភ្នំពេញ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ សកម្មជនបក្សប្រឆាំងជាច្រើននាក់ ត្រូវបានជនមិនស្គាល់មុខលបវាយប្រហារបណ្ដាលឱ្យរងរបួសធ្ងន់ និងស្រាល ក្រោយពីពួកគេទៅចូលរួមតាមដានសវនាការនេះ។ ជាងនេះទៅទៀត អាជ្ញាធរបានចាប់ខ្លួនមនុស្សយ៉ាងហោចណាស់ ១៤នាក់ ក្នុងនោះ ៤នាក់ត្រូវបានបញ្ជូនទៅឃុំខ្លួនក្នុងពន្ធនាគារ ដោយសារតែពួកគេនាំគ្នាទៅឃ្លាំមើលសវនាការក្តីនេះ។
អ្នកនាំពាក្យស្នងការដ្ឋាននគរបាលរាជធានីភ្នំពេញ លោក សាន សុខសីហា បកស្រាយថា ការរឹតបន្តឹងសន្តិសុខ ពេលមានសវនាការមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងនេះ គឺដើម្បីថែរក្សាសន្តិសុខ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់ជូនពលរដ្ឋនៅជិតទីតាំងតុលាការ ជាពិសេសដើម្បីធានាថា សវនាការអាចប្រព្រឹត្តទៅដោយរលូន។ ចំណែកការចាប់ខ្លួនមនុស្សមួយចំនួនពេលមានសវនាការនោះវិញ នាយនគរបាលរូបនេះបញ្ជាក់ថា គឺដោយសារពួកគេមិនបានសុំការអនុញ្ញាតពីអាជ្ញាធរ ហើយករណីខ្លះទៀត សមត្ថកិច្ចចាប់ខ្លួនតាមដីកាតុលាការ៖ «ជាភារកិច្ចរបស់សមត្ថកិច្ចក្នុងការបង្ការ ទប់ស្កាត់សកម្មភាពដែលកើតឡើងជាយថាហេតុផ្សេងៗ ព្រោះយើងអត់គ្រប់គ្រងគាត់បានទេ។ គាត់មកគ្រប់ជ្រុងជ្រោយហ្នឹង គាត់អត់មានប្រភពផងហ្នឹង។ គាត់អត់ដែលបានរាយការណ៍មកសមត្ថកិច្ចថា គាត់មកពីណា អ៊ីចឹងហើយបានទាំងអស់ហ្នឹង គឺយើងតែងតែទាមទារឱ្យមានការសុំការអនុញ្ញាតត្រឹមត្រូវ មានច្បាប់ មានឈ្មោះ មានអ្វីត្រឹមត្រូវ អាហ្នឹងបានវាងាយស្រួលគ្រប់គ្រង»។
ទោះជាយ៉ាងណា ការបកស្រាយរបស់មន្ត្រីនគរបាលរាជធានីភ្នំពេញនេះ ត្រូវបានច្រានចោលដោយតំណាងរាស្ត្រជាប់ឆ្នោតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស។
លោក អេង ឆៃអ៊ាង ថ្លែងថា វិធានការរបស់អាជ្ញាធរនេះ មានតែធ្វើឱ្យអសន្តិសុខសង្គមទៅវិញទេ។ លោកគូសបញ្ជាក់ថា ការបើកចំហ និងផ្ដល់សេរីភាពឱ្យពលរដ្ឋអាចទៅឃ្លាំមើលសវនាការ នោះទើបជាការធានាសន្តិសុខ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ហើយបង្ហាញថា អាជ្ញាធរគោរពសិទ្ធិពលរដ្ឋ។
ចំណែកប្រធានផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សនៃសមាគមអាដហុក (ADHOC) លោក នី សុខា វិញ លោកជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរពិនិត្យមើលច្បាប់ជាមុន ចៀសវាងការបកស្រាយតាមតែអំពើចិត្ត។ អ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះ ថ្លែងថា ការទៅឃ្លាំមើលសវនាការ គឺជាការអនុវត្តសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ ស្របតាមច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ ហើយមិនស្ថិតក្រោមច្បាប់ណាមួយដែលតម្រូវឱ្យសុំការអនុញ្ញាតពីអាជ្ញាធរឡើយ។ ជាពិសេស លោកថា សវនាការនេះធ្វើឡើងជាសាធារណៈ ដូច្នេះបើគ្មានកន្លែងសម្រាប់សាធារណជននៅក្នុងបន្ទប់សវនាការទេ នោះពួកគាត់អាចតាមដាននៅខាងក្រៅតុលាការបាន៖ «បើថាគ្រាន់តែមកជុំគ្នា ដើម្បីតាមដានឃ្លាំមើលសវនាការ ឃ្លាំមើលអ្វី ឬក៏ជួបជុំគ្នាក្នុងន័យជួបប្រជុំអ្វីផ្សេងៗ ខ្ញុំគិតថា មិនស្ថិតនៅក្នុងច្បាប់បាតុកម្មទេ វាអត់ដឹងទៅសុំច្បាប់យ៉ាងម៉េចទេ។ សូម្បីតែអាជ្ញាធរខ្លួនឯងហ្នឹង ក៏មិនដឹងថា អនុញ្ញាតច្បាប់ឱ្យគេយ៉ាងម៉េចដែរ មិនដឹងអះអាងទៅលើច្បាប់អ្វី ឬក៏ទៅកំណត់នីតិវិធីសុំហ្នឹងយ៉ាងម៉េច ឬក៏ជូនដំណឹងហ្នឹងយ៉ាងម៉េច យើងអត់ដឹង។ នេះជាការបកស្រាយមួយដែលហាក់បីដូចជាគាត់អត់យកច្បាប់ជាធំ។ គាត់ចេះតែនិយាយតាមបញ្ជា ឬក៏តាមតៗ គ្នាពីលើមកក្រោមអ៊ីចឹងទៅ ខ្ញុំមិនយល់ទេអាហ្នឹង។ សូមឱ្យអាជ្ញាធរហ្នឹងងាកទៅមើលច្បាប់ឡើងវិញ»។
មន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សរូបនេះបារម្ភថា សកម្មជន និងអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រឆាំងជាច្រើននាក់ទៀត អាចនឹងត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ខ្លួនបន្ថែមទៀត អំឡុងសវនាការនៅចុងខែមករានេះ និងនៅដើមខែមីនាខាងមុខ។
លោក នី សុខា ទទូចដល់អាជ្ញាធរឱ្យបញ្ឈប់ទង្វើចាប់ចងទាំងនេះ និងត្រូវងាកមកគោរពសិទ្ធិពលរដ្ឋវិញ ជាពិសេសលោកស្នើដល់មេដឹកនាំខ្មែរ ដោះស្រាយបញ្ចប់វិបត្តិនយោបាយ ដើម្បីកុំឱ្យជាតិលិចលង់កាន់តែខ្លាំង៖ «បញ្ហានេះ វាជាវិវាទនយោបាយ អ៊ីចឹងបានជាកន្លងទៅ ខាងសង្គមស៊ីវិលក៏ដោយ មតិជាតិ អន្តរជាតិមួយចំនួនក៏ដោយ គេថាយើងកុំយកប្រព័ន្ធតុលាការមកដោះស្រាយបញ្ហាហ្នឹង វាអត់អាចទៅដោះស្រាយបានទេ។ ដូច្នេះហើយយើងគួរតែរកផ្លូវមួយដោះស្រាយ សម្រុះសម្រួលគ្នាខាងវិវាទនយោបាយទៅ។ វាប្រសើរជាជាងយើងយកប្រព័ន្ធតុលាការមកអនុវត្តក្នុងការកាត់សេចក្ដីរឿងនយោបាយបែបហ្នឹង»។
សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ នឹងបន្តសវនាការសំណុំរឿងមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងពាក់ព័ន្ធនឹងបទចោទ «រួមគំនិតក្បត់ និងញុះញង់» នៅថ្ងៃទី២២ និងថ្ងៃទី២៨ មករា ព្រមទាំងថ្ងៃទី៤ មីនាបន្តទៀត។ ចំណែកសំណុំរឿង «ឧបឃាត និងញុះញង់» ពាក់ព័ន្ធថ្នាក់ដឹកនាំ និងសកម្មជនបក្សសង្គ្រោះជាតិមួយចំនួនទៀតវិញ តុលាការក៏គ្រោងបន្តសវនាការនៅចុងខែមករានេះដែរ។
សហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ បានថ្កោលទោសដំណើរការក្តីនេះជាខ្លាំង ពីព្រោះរបបលោក ហ៊ុន សែន បន្តបិទផ្លូវមិនឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំ និងសកម្មជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទាំងឡាយ ដែលកំពុងរស់នៅភៀសខ្លួននៅក្រៅប្រទេសនោះ អាចវិលត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ ដើម្បីតតាំងក្តីនេះបានឡើយ។ ទង្វើបែបនេះត្រូវបានចាត់ទុកថា ជាការរំលោភច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិធ្ងន់ធ្ងរ ទាក់ទងនឹងគោលការណ៍យុត្តិធម៌ព្រហ្មទណ្ឌ។
ដោយឡែកអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជា អ្នកស្រី រ៉ូណា ស្មីត (Rhona Smith) អ្នកស្រីបានសម្ដែងការព្រួយបារម្ភចំពោះសវនាការជំនុំជម្រះមនុស្សរាប់សិបក្នុងពេលតែមួយកន្លងមកនេះថា វានឹងប៉ះពាល់ដល់នីតិវិធីត្រឹមត្រូវនៃច្បាប់ និងសិទ្ធិទទួលបានការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌របស់ជនជាប់ចោទ។
ទោះជាយ៉ាងណា ក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍បានវាយតម្លៃតាំងពីដំបូងមកថា សំណុំរឿងប្រឆាំងនឹងសកម្មជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនេះ គឺជារឿងនយោបាយ មិនមែនការអនុវត្តច្បាប់ដោយត្រឹមត្រូវនោះទេ។ ផ្តើមចេញពីចំណុចនេះ ក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍ជឿជាក់ថា រឿងរ៉ាវដែលកំពុងកើតឡើងនាពេលនេះ គឺជាយុទ្ធសាស្ត្រនៃរបបលោក ហ៊ុន សែន ក្នុងការកម្ចាត់កម្លាំងចុងក្រោយរបស់គណបក្សប្រឆាំង ដើម្បីធានាជ័យជម្នះក្នុងការបោះឆ្នោតនាពេលខាងមុខ ជាពិសេសដើម្បីធានាថា ការផ្ទេរអំណាចរបស់ក្រុមមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាចទៅឱ្យកូនចៅរបស់ពួកគេ អាចដំណើរការទៅបានដោយគ្មានឧបសគ្គ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។