ក្រុមអ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោត លើកឡើងពីបញ្ហា និងភាពមិនប្រក្រតីមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខនេះ។ ពួកគេអំពាវនាវដល់គណបក្សនយោបាយទាំងអស់ឱ្យជួយសង្កេត និងតាមដានមើលដំណើរការនៃការបិទបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតផ្លូវការ ដែលគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) គ្រោងនឹងប្រកាសនៅដើមឆ្នាំក្រោយនេះ។
ក្រុមអ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោត វាយតម្លៃដោយប្រយ័ត្នប្រយែងចំពោះគុណភាពនៃបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតចុងក្រោយនេះ ខណៈមិនទាន់មានការសិក្សាបែបវិទ្យាសាស្ត្រ និងការធ្វើសវនកម្មលើបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតដែល គ.ជ.ប ទើបបានធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពចុងក្រោយនេះ។
អ្នកសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិនៃអង្គការខុមហ្វ្រែល (COMFREL) លោក កន សាវាង្ស សង្កេតឃើញថា គ.ជ.ប មិនបានផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើរការចុះឈ្មោះ និងពិនិត្យបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតនេះ ឱ្យបានពេញលេញ និងទូលំទូលាយនៅឡើយទេ។ ជាពិសេសគឺពលរដ្ឋនៅតំបន់ជនបទ និងពលរដ្ឋចំណាកស្រុក ដែលលោកថា ពួកគេនៅតែមិនទាន់យល់ដឹងពីសារសំខាន់នៃកិច្ចការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតនេះនៅឡើយ។
ទោះយ៉ាងណា លោកវាយតម្លៃថា គុណភាពនៃបញ្ជីបោះឆ្នោតគិតត្រឹមឆ្នាំ២០២១កន្លងទៅ ហាក់មានភាពប្រសើរជាងមុន ពាក់ព័ន្ធនឹងការចោទប្រកាន់ពី «ឈ្មោះខ្មោច» និង«ឈ្មោះស្ទួន» ជាដើម។ លោកថា នៅមិនទាន់មានការសិក្សាជាក់លាក់ទៅលើបញ្ជីឈ្មោះថ្មីចុងក្រោយដែល គ.ជ.ប ទើបធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពនៅឡើយទេ៖
«ក្នុងចំណុចបីដែលយើងបានសិក្សា គឺឈ្មោះខ្មោច ឈ្មោះស្ទួន ហើយនឹងព័ត៌មាន យើងនៅតែមើលឃើញថា បញ្ជីឈ្មោះនៅតែមានភាពល្អប្រសើរ។ នេះគឺជាអ្វីដែលយើងបានសិក្សាចាប់ពីឆ្នាំ២០១៦ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២១នេះមក។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់ឆ្នាំ២០២២នេះ យើងមិនដឹងទេពីព្រោះយើងនឹងត្រូវសិក្សានៅក្នុងខែ១ខាងមុខនេះ យើងនឹងត្រូវសិក្សាបន្ថែមទៀតទៅលើបញ្ជីឈ្មោះ។ ប៉ុន្តែ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គ្រាន់តែសុំបញ្ជាក់ថា យើងមិនបានសិក្សាទៅលើភាពស្របច្បាប់នៅក្នុងអត្តសញ្ញាណទេ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជារឿងថាតើអ្នកកាន់ឯកសារមកចុះឈ្មោះនេះ វាត្រឹមត្រូវឬមិនត្រឹមត្រូវ គឺយើងមិនបានសិក្សាត្រង់ចំណុចនេះទេ។ ហើយរឿងទីពីរ គឺទាក់ទងជាមួយនឹងការដឹកមនុស្សពីក្រៅយកមកចុះឈ្មោះអី ក៏យើងមិនបានសិក្សាឱ្យបានលម្អិតដែរ គ្រាន់តែបានទទួលជាព័ត៌មានដែលអាចមានការនាំមនុស្សពីខាងក្រៅអីមកចុះឈ្មោះអីជាដើម»។
រីឯនាយកប្រតិបត្តិអង្គការនិចហ្វិក (NICFEC) លោក សម គន្ធាមី លើកឡើងថា អង្គការរបស់លោកមិនអាចវាយតម្លៃពីគុណភាពនៃបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតចុងក្រោយនេះទេ ដោយសារតែអង្គការលោកពុំបានធ្វើសវនកម្មលើដំណើរការនេះ ដោយគ្រាន់តែចូលរួមឃ្លាំមើលពីចម្ងាយ។ លោកថា បើទោះជាមិនមានអ្វីគួរឱ្យកត់សម្គាល់ ហើយដំណើរការចុះឈ្មោះ និងពិនិត្យបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតធ្វើឡើងដោយធម្មតា និងអាចទទួលយកបានក៏ដោយ ក៏ភាពមិនប្រក្រតីនៃបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតជុំវិញបញ្ហា «ឈ្មោះស្ទួន» ឬ«ឈ្មោះខ្មោច» នៅតែជាការសង្ស័យ៖
«រឿងបញ្ហាអស់ទាំងហ្នុង គឺយើងនៅតែមានការសង្ស័យដែរដោយសារយើងអត់បានធ្វើសវនកម្ម។ ប៉ុន្តែ គ្រាន់តែថាយើងមិនមានភស្តុតាងអីដើម្បីលើកឡើងបានទេ»។
ពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើបច្ចុប្បន្នភាពបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំក្រោយនេះ អ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប លោក ហង្ស ពុទ្ធា អះអាងប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីថា បច្ចេកវិទ្យាដែល គ.ជ.ប ប្រើ អនុញ្ញាតឱ្យគេអាចរកឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតតាមរយៈក្រយ៉ៅដៃ លេខអត្តសញ្ញាណប័ណ្ណ និងថ្ងៃខែឆ្នាំកំណើត ជាដើម។ លោកថាការណ៍នេះ មានភាពគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីបញ្ជាក់ពីភាពត្រឹមត្រូវនៃបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតបាន៖
«គ.ជ.ប បានធ្វើការវាយតម្លៃថា ការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំ២០២២នេះ គឺប្រព្រឹត្តទៅដោយរលូន គ្មានអំពើហិង្សា ហើយក៏គ្មានកំហុសឆ្គងណាមួយដែលអាចចាត់ទុក ឬក៏ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់បញ្ជីបោះឆ្នោតនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ការប្រើប្រាស់បច្ចេកវិទ្យាកាន់តែច្រើនទៅតាមAppដូចបានផ្សាយតាមទូរស័ព្ទដៃជាដើម គឺជាចំណុចមួយធ្វើឱ្យបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតកាន់តែមានភាពសុក្រឹត្យ ជាងឆ្នាំមុនទៅទៀត»។
គិតរហូតមកទល់ពេលនេះ គ.ជ.ប បានបិទបញ្ចប់ទាំងស្រុងដំណើរការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតសម្រាប់អ្នកទើបគ្រប់អាយុបោះឆ្នោតថ្មី ដែលមានរយៈពេល ៥០ថ្ងៃ គិតត្រឹមថ្ងៃទី០៨ ខែធ្នូ កន្លងទៅ។ លោក ហង្ស ពុទ្ធា ឱ្យដឹងថា គ.ជ.ប គ្រោងបិទផ្សាយបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតដំបូងនៅថ្ងៃទី២៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខ ដើម្បីទុកពេលឱ្យពលរដ្ឋពិនិត្យ និងតវ៉ា។ លោកថា ការសម្រេចចុងក្រោយ គឺ គ.ជ.ប នឹងប្រកាសសុពលភាពបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតសម្រាប់ប្រើប្រាស់នៅពេលបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខ គឺនៅថ្ងៃទី២១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៣។
លទ្ធផលបណ្តោះអាសន្នរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បង្ហាញថា ចំនួនពលរដ្ឋមានឈ្មោះទៅបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខនេះ អាចនឹងកើនឡើងដល់ជាង ៩លាន៥សែននាក់ លើសពីបញ្ជីឈ្មោះក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់អាណត្តិទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២ កន្លងទៅ ដែលមានឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតជាង ៩លាន២សែននាក់។ គិតត្រឹមថ្ងៃទី០៧ ខែធ្នូ ប្រជាពលរដ្ឋទៅចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតថ្មី មានជាង ៥៧ម៉ឺននាក់។ រីឯ អ្នកដែលនឹងត្រូវលុបឈ្មោះចេញពីបញ្ជីបោះឆ្នោតឆ្នោត មានជាង ២៥ម៉ឺននាក់។
អ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប លោក ហង្ស ពុទ្ធា ពន្យល់ថាប្រព័ន្ធរៀបចំបញ្ជីបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា គឺជាប្រព័ន្ធស្ម័គ្រចិត្ត ហើយការបោះឆ្នោតក៏ជាការស្ម័គ្រចិត្តដែរ។ លោកថា ដូច្នេះ ពលរដ្ឋមិនទៅចុះឈ្មោះ ឬមិនទៅបោះឆ្នោត គឺជាសិទ្ធិរបស់ពួកគាត់។ ដោយឡែកចំពោះការលុបឈ្មោះពីបញ្ជីបោះឆ្នោតដែលមានចំនួនជាង ២៥ម៉ឺននាក់វិញ លោកពន្យល់ថា ដោយសារតែមានអ្នកស្លាប់ អ្នកផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅចេញទៅឃុំ-សង្កាត់ផ្សេង និងអ្នកដែលត្រូវបានដកសិទ្ធិបោះឆ្នោតជាបណ្តោះអាសន្ន។
បើតាមអ្នកនាំពាក្យ គ.ជ.ប លោក ហង្ស ពុទ្ធា យ៉ាងហោចណាស់ មានគណបក្សនយោបាយចំនួន៨ បានដាក់ភ្នាក់ងារគណបក្សតាមសង្កេតមើលដំណើរការចុះឈ្មោះ និងពិនិត្យបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតនេះ ដែលសរុបទៅមានប្រមាណជាង៧ពាន់នាក់។ រីឯ អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលក៏បានដាក់អ្នកឃ្លាំមើលជាង ៥ពាន់នាក់ នៅតាម ១.៦៥២ឃុំសង្កាត់នៅទូទាំងប្រទេស។
លោក កន សាវាង្ស ចង់ឃើញ គ.ជ.ប បន្ថែមពេលវេលាសម្រាប់អ្នកចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតថ្មី និងពិនិត្យមើលលទ្ធភាពដែលអាចអនុញ្ញាតឱ្យពលរដ្ឋនៅក្រៅប្រទេសអាចចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតបានពីប្រទេសដែលពួកគេកំពុងរស់នៅ៖
«គ.ជ.ប ត្រូវត្រួតពិនិត្យមើលទៅលើរឿងការចុះឈ្មោះជននៅខាងក្រៅ[ប្រទេស]ផ្តល់លទ្ធភាព និងសិទ្ធិ ហើយនឹងមើលអ្វីដែលជាការបារម្ភ ការលើកឡើងក្តីពីកង្វល់របស់គណបក្សនយោបាយ ដែលគាត់បានលើកជាបញ្ហា គឺថា គ.ជ.ប គួរយកចិត្តទុកដាក់ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា ធ្វើម៉េចឱ្យមានការទទួលបានទាំងអស់គ្នា។ រួមទាំងសភាផង ក៏គួរពិនិត្យមើលអំពីលទ្ធភាពនូវសិទ្ធិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែលមិនទាន់បានពេញលេញផងដែរ ដើម្បីធ្វើម៉េចផ្តល់ឱ្យគាត់»។
ដោយឡែក សម្រាប់លោក សម គន្ធាមី វិញ លោកអំពាវនាវដល់គ្រប់គណបក្សនយោបាយពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ឱ្យបន្តចូលរួមឃ្លាំមើល និងតាមដានដំណើរការចុះឈ្មោះ និងការបិទផ្សាយបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតជាផ្លូវការនាពេលខាងមុខ ដើម្បីវាយតម្លៃពីគុណភាពនៃបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតចុងក្រោយនេះ៖
«ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោត យើងក៏ស្នើទៅភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់ ជាពិសេសគណបក្សនយោបាយ ឱ្យជួយសង្កេត និងតាមដានមើលចាប់តាំងពីពេលការបិទបញ្ជីឈ្មោះផ្លូវការរហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត តើវាមានភាពមិនប្រក្រតីអីខ្លះ ដែលគាត់អាចកត់សម្គាល់បាន»។
ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខនេះ នឹងប្រព្រឹត្តទៅនៅថ្ងៃអាទិត្យ ទី២៣ ខែកក្កដា។ គ.ជ.ប នៅតែរងការរិះគន់ពីសហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិថា ជាស្ថាប័នពុំឯករាជ្យ មិនអព្យាក្រឹត្យ និងមាននិន្នាការគាំទ្រគណបក្សកាន់អំណាច ខណៈក្បាលម៉ាស៊ីន ថ្នាក់ដឹកនាំ និងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃស្ថាប័នជាតិមួយនេះ ភាគច្រើនសុទ្ធតែត្រូវបានតែងតាំង និងជាមនុស្សរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។