អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិលើកឡើងថា ក្នុងក្របខណ្ឌអាស៊ាន-ចិន បណ្ដាប្រទេសអាស៊ានមានទំហំពាណិជ្ជកម្មតូច ហើយការនាំចេញផលិតផលទៅកាន់ប្រទេសចិនមិនទាន់មានលក្ខណៈទូលំទូលាយនៅឡើយ។ អ្នកជំនាញដដែលព្រមានថា បើប្រទេសអាស៊ានទាំងអស់គ្មានការពង្រឹងកត្តាផលិតកម្មក្នុងក្របខណ្ឌអាស៊ានរួមគ្នាឱ្យរ៉ឹងមាំទេនោះ គឺប្រជាជាតិអាស៊ានទាំងមូលគ្រាន់តែទីផ្សាររបស់ចិន ដោយមិនមែនជាប្រទេសនាំចេញផលិតផលនាំចេញទៅប្រទេសចិនឡើយ។ ការលើកឡើងនេះ ក្រោយពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ជំរុញឱ្យអាស៊ាន-ចិន ពង្រីក វិសាលភាពកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយ និងស៊ីជម្រៅថែមទៀត។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងកិច្ចការអន្តរជាតិ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីនៅថ្ងៃ១៦ សីហាថា ក្នុងក្របខណ្ឌទំនាក់ទំនងអាស៊ាន-ចិន នៅមានកិច្ចការមួយចំនួនដែលអាស៊ាននិងចិនមិនទាន់មានភាពសង្វាក់គ្នានៅឡើយ។ ក្នុងនោះលើកលែងតែកម្ពុជាបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងទំហំពាណិជ្ជកម្មជាមួយចិន ប៉ុន្តែសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួនទៀត មិនទាន់មានការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសចិននោះទេ។ លើសពីនេះទៀត លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា សង្កត់ធ្ងន់ថា ទំហំផលិតកម្មរបស់អាស៊ាន ក្នុងការនាំចេញទៅប្រទេសចិននៅមិនទាន់មានភាពទូលំទូលាយនៅឡើយ ខណៈចិនបានបន្តនាំចូលផលិតផល ដើម្បីលក់ក្នុងប្រទេសសមាជិកអាស៊ានដូចជាកម្ពុជាជាដើមកាន់តែទូលំទូលាយ៖ «កម្ពុជា ក៏ជាប្រទេសមួយដែលយើងមិនទាន់បង្កើតកត្តាផលិតកម្មទេ។ យើងមានតែរបាំងពាណិជ្ជកម្ម យើងជាប់ពាក់ព័ន្ធ ទៅនឹងការនាំចេញ នាំចូល គិតពន្ធ ហើយនឹងលំហូរពន្ធ និងការត្រួតពិនិត្យតឹងរ៉ឹង។ កាលណាយើងបើកតែរបាំងពាណិជ្ជកម្មហ្នឹង លើកលែងពន្ធ។ ជាបឋមធ្វើឱ្យសមាគមអាស៊ាន ដែលមាន១០ ប្រទេសហ្នឹង ធ្វើម៉េចលុបបំបាត់ការបង់ពន្ធ ទំនិញហ្នឹង ពីព្រោះ យើងបញ្ចូលនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៥ យើងពន្យារមកដល់ដើមឆ្នាំ២០១៧ បានយើងបានចូលជាសហគមន៍អាស៊ាន។ ប៉ុន្តែ សហគមន៍អាស៊ាននេះ មានជាប់របាំង ពន្ធទៅលើទំនិញ ប្រភេទមួយចំនួន ដែលគោលនយោបាយសេដ្ឋកិច្ចមួយដែល ដើម្បីលើកស្ទួយ ឬក៏បង្កើនការផលិតកម្មនៅប្រទេសអាស៊ានថ្មី មាន៤ ប្រទេសហ្នឹង កម្ពុជា វៀតណាម ឡាវ ភូមា អីហ្នឹង»។
ការលើកឡើងរបស់អ្នកជំនាញកិច្ចអន្តរជាតិរូបនេះ គឺបន្ទាប់ពីលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ជំរុញឱ្យអាស៊ាន និងចិន ពង្រីកវិសាលភាពកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយ និងស៊ីជម្រៅ ព្រមទាំងកាត់បន្ថយរបាំងពាណិជ្ជកម្មទំនិញ សេវាកម្ម និងការវិនិយោគនានា។ ក្រៅពីនេះ លោកថា អាស៊ាន ចិន ត្រូវជំរុញការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចឌីជីថល កំណើនសេដ្ឋកិច្ចបៃតង និងការបង្កើនសមត្ថភាពសហគ្រាសធុនតូច និងមធ្យម៖ «កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ សេដ្ឋកិច្ចអាស៊ាន - ចិន សម្រេចបាននូវលទ្ធផល ប្រកបដោយផ្លែផ្កាជាច្រើន ចាប់តាំងពីការចុះហត្ថលេខាលើក្របខណ្ឌកិច្ចព្រមព្រៀង ស្ដីពីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ច គ្រប់ជ្រុងជ្រោយ រវាងអាស៊ាន និងចិន ក្នុងឆ្នាំ២០០២ និងការចុះហត្ថលេខា លើកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម និងវិនិយោគនានា ជាបន្តបន្ទាប់»។
លោក ហ៊ុន សែន លើកឡើងបែបនេះ ក្នុងពេលដែលលោកថ្លែងសុន្ទរកថាបើកពិព័រណ៍ចិន-អាស៊ាន លើកទី១៩ តាមប្រព័ន្ធវីដេអូនៅថ្ងៃទី១៦ កញ្ញា។ លោក ហ៊ុន សែន រំពឹងថា ការចាប់ផ្ដើមអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយតំបន់ Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) អាសិប ឆ្នាំ២០២២ នឹងនាំមកនូវឱកាសពាណិជ្ជកម្ម និងវិនិយោគជាច្រើន សម្រាប់ប្រទេសក្នុងតំបន់។ ក្រៅពីនេះ លោក ហ៊ុន សែន ជឿថា វាក៏ជាការចូលរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការលើកស្ទួយដល់ការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ច និងក្លាយជាក្របខណ្ឌស្នូលក្នុងការស្ថាបនាតំបន់ពាណិជ្ជកម្មសេរីអាស៊ាន-ចិន នៅថ្ងៃអនាគត។
កាលពីឆ្នាំ២០២១ ទំហំពាណិជ្ជកម្មអាស៊ាន-ចិន មានចំនួនជិត ៩ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ដោយចិននាំចេញផលិតផលទៅប្រទេសអាស៊ានមានចំនួនជិត ៥ពាន់លានដុល្លារ។ ចំណែក ការនាំចូលផលិតផលពីប្រទេសអាស៊ានមានជិត ៤ពាន់លានដុល្លារតែប៉ុណ្ណោះ។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងកិច្ចការអន្តរជាតិ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា លើកឡើងថា មូលហេតុដែលកត្តាផលិតកម្មបណ្ដាប្រទេសអាស៊ានមិនអាចនាំចេញទៅប្រទេសចិនបានទូលំទូលាយនោះ គឺដោយសារតែផលិតកម្មរបស់ប្រទេសអាស៊ាននៅមានកម្រិតនៅឡើយ។ អ្នកជំនាញរូបនេះ ជំរុញដល់ប្រទេសអាស៊ានគួរតែពង្រឹង និងបង្កើនទំហំពាណិជ្ជកម្មក្នុងក្របខណ្ឌអាស៊ានរួមគ្នា ដើម្បីឱ្យទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មអាស៊ាន និងចិន មានតុល្យភាព និងដើម្បីបញ្ចៀសបញ្ហាប្រឈមរបស់អាស៊ានខ្លួនឯងផ្ទាល់ ក្លាយជាកូនអុក ឬជាទីផ្សារសម្រាប់ទទួលផលិតផលពីប្រទេសចិនកុម្មុយនីស្ត៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។