អតីតមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ រួមទាំងអ្នកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតផង ថាការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់កន្លងទៅនេះ គឺរកពិន្ទុដាក់គ្មាន ព្រោះពួកគាត់សង្កេតឃើញថា ការបោះឆ្នោតនោះ ធ្វើឲ្យតែល្អមើល ដើម្បីគ្រាន់តែបង្គ្រប់កិច្ច ដោយមិនគោរពតាមគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ នៃការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌នោះឡើយ។
តើកត្តាអ្វីខ្លះ ដែលនាំឲ្យការបោះឆ្នោត ខ្វះភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌?
អតីតមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ ដែលតាមឃ្លាំមើលស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា អស់រយៈពេលជាង ២០ឆ្នាំមកនេះ សង្កត់ធ្ងន់ទៅលើចំណុចធំបំផុតមួយដំបូងគេ ដែលប៉ះពាល់ខ្លាំងដល់ដំណើរការប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា នោះគឺអវត្តមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលជាគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេ ដែលត្រូវគេផាត់ចោល មិនឲ្យចូលរួមប្រកួតក្នុងការបោះឆ្នោតនោះ។
អតីតនាយកប្រតិបត្តិទទួលបន្ទុកកិច្ចការតំបន់អាស៊ីរបស់អង្គការ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) លោក ប្រ៊ែដ អាដាមស៍ (Brad Adams) ថាពេលណាក៏ដោយ ឲ្យតែមានការបោះឆ្នោតមួយ ដែលគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេ និងមេដឹកនាំគណបក្សនេះ រងបម្រាមនយោបាយ និងមន្ត្រីគណបក្សប្រឆាំងកំពុងជាប់គុក ឬប្រឈមរឿងក្តីក្ដាំព្រហ្មទណ្ឌនៅមុខតុលាការ ការបោះឆ្នោតនោះមិនអាចមានភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ បាននោះឡើយ។
សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកច្បាប់អន្តរជាតិ នៅសាកលវិទ្យាល័យ ប៊ើឃ្លី (Berkeley) នៃរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា (California) សហរដ្ឋអាមេរិក រូបនេះ បន្ថែមថា ក្នុងស្ថានភាពកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននេះ បើឧបមាថា មានប្រការចៃដន្យបំផុតណាមួយ ដែលគេឲ្យគណបក្សប្រឆាំងឈ្នះឆ្នោតក៏ដោយ ក៏ការបោះឆ្នោតនោះ នៅតែគ្មានភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌នោះដែរ ព្រោះលោកថា ការបោះឆ្នោតដែលសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ត្រូវឈរលើនីតិវិធី និងដំណើរការត្រឹមត្រូវ មិនមែនឈរលើលទ្ធផលនោះឡើយ៖ « ដូច្នេះ មិនថាតែនៅប្រទេសកម្ពុជាទេ នៅប្រទេសណាក៏ដោយ កាលណាបក្សកាន់អំណាចគ្រប់គ្រងគ្រប់រូបភាពទៅលើនីតិវិធី និងដំណើរការនៃស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត ព្រមទាំងបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពបេក្ខជន និងគណបក្សនយោបាយប្រឆាំង តាមទំនើងចិត្ត ដោយសារហេតុផលនយោបាយ ប្រទេសនោះមិនអាចមានការបោះឆ្នោតមួយដែលសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌បាននោះទេ។ បើយើងនិយាយអំពីពិន្ទុពី ០ ដល់ ១០ គឺការបោះឆ្នោតនោះ បានសូន្យពិន្ទុ ព្រោះបោះឆ្នោតបែប លេងសើច មិនមែនបោះឆ្នោតមែនទែនទេ»។
ក្រៅពីការផាត់ចោលគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេ មិនឲ្យចូលរួមប្រកួតការបោះឆ្នោត បណ្តាញអង្គការឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតអន្តរជាតិមួយ បានរកឃើញអំពីបញ្ហាជាច្រើន ដែលមិនអាចធ្វើឲ្យការបោះឆ្នោតនោះ ប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌បាន។
មុនការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់អាណត្តិទី៥ ដែលប្រព្រឹត្តទៅកាលពីថ្ងៃទី៥ ខែ មិថុនា អង្គការបណ្តាញអាស៊ីសម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយសេរី ឬហៅកាត់ថា អាន់ហ្វ្រែល (ANFREL) បានចេញរបាយការណ៍វាយតម្លៃទិដ្ឋភាពមុនការបោះឆ្នោតនោះ។
អង្គការនេះ រកឃើញធាតុផ្សំដែលខូចប្រយោជន៍ប្រជាធិបតេយ្យជាច្រើន នៅក្នុងក្របខណ្ឌច្បាប់បច្ចុប្បន្ន ដែលនៅតែបន្តផ្តល់ឱកាសឲ្យមានការរំលោភបំពាន និងឈានទៅរឹតត្បិតលំហសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងអាប់អួរដល់បរិយាកាសបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
បញ្ហាចម្បងមួយ ដែលអង្គការអាន់ហ្វ្រែលរកឃើញ គឺសមាសភាព គ.ជ.ប. និងសមភាគី ឬដៃគូនៅមូលដ្ឋានរបស់ស្ថាប័ននេះ ដែលស្ទើរតែទាំងអស់មាននិន្នាការទៅរកខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ប្រការនេះធ្វើឲ្យស្ថាប័នឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតសំខាន់ៗ និងសាធារណជនទូទៅ យល់ឃើញថា ស្ថាប័នអាជ្ញាកណ្ដាលមួយនេះ មានភាពលម្អៀងផ្នែកនយោបាយ ទៅរកបក្សកាន់អំណាច។
មុនរម្លាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ សមាសភាព គ.ជ.ប. មានកូតាគណបក្សប្រឆាំង ៤ រូប កូតាគណបក្សកាន់អំណាច ៤ រូប និងមន្ត្រីសង្គមស៊ីវិលឯករាជ្យមួយរូប។ ប៉ុន្តែ ក្រោយរម្លាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ សមាសភាពពីកូតាគណបក្សប្រឆាំង ត្រូវបានជំនួសដោយមន្ត្រី ដែលមជ្ឈដ្ឋានទូទៅយល់ឃើញថា មាននិន្នាការទៅរកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ឧទាហរណ៍លោក គួយ ប៊ុនរឿន ត្រូវបានជំនួសដោយលោក នុត សុខុម លោក រ៉ុង ឈុន ត្រូវបានជំនួសដោយ លោក ឌឹម សុវណ្ណារុំ និងលោកស្រី តែ ម៉ានីរ៉ុង ត្រូវជំនួសដោយលោក ហ៊ែល សារ៉ាត់ ជាដើម។
អង្គការអាន់ហ្វ្រែលរកឃើញថា សមាជិក គ.ជ.ប ៧រូបក្នុងចំណោម ៩ រូប ជាមនុស្សរបស់គណបក្សកាន់អំណាច។
ភាពឯករាជ្យរបស់ គ.ជ.បនេះ រឹតតែមានបញ្ហាបន្ថែមទៀត ព្រោះក្រោយប្រទេសម្ចាស់ជំនួយ និងសហគមន៍អន្តរជាតិឈប់ផ្តល់ជំនួយដល់គ.ជ.ប ស្ថាប័ននេះពឹងទាំងស្រុងលើថវិកាពីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ដែលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ប្រការនេះ អង្គការអាន់ហ្វ្រែលថា គណបក្សកាន់អំណាច មានអំណាច និងឥទ្ធិពលលើកិច្ចការរបស់គ.ជ.ប។
មិនតែប៉ុណ្ណោះ អង្គការអាន់ហ្វ្រែលរកឃើញទៀតថា ការបង្ក្រាបសំឡេងប្រឆាំង អង្គការសង្គមស៊ីវិល សកម្មជន និងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ មានភាពខ្លាំងក្លាក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។
ជាងនេះទៅទៀត ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងរដ្ឋ និងឯកជន ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងស្ទើរតែទាំងស្រុងរបស់គណបក្សកាន់អំណាច។ ប្រការនេះ ធ្វើឲ្យគណបក្សនយោបាយដទៃ ក្រៅពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បាត់បង់ឱកាសក្នុងការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឲ្យបានស្មើភាពគ្នា ក្នុងការឃោសនារកសំឡេងឆ្នោត។
ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ដែលជាកញ្ចក់ឆ្លុះសង្គមដ៏សំខាន់នោះ ត្រូវរងការរឹតត្បិតយ៉ាងដំណំដែរ។ អង្គការអាន់ហ្វ្រែល រកឃើញដែរថា ការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មាន នៅតែជាបញ្ហាចម្បងមួយដែរ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។ អង្គការនេះ ថា រដ្ឋាភិបាលដាក់វិធានការបន្ថែមដើម្បីរឹតត្បិតការផ្សព្វផ្សាយ បិទប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ និងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញអ្នកកាសែត។ ដោយសារតែរងការរឹតត្បិតនេះ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយបានប្រយ័ត្នប្រយែង និងរឹតត្បិតការផ្សាយរបស់ខ្លួន។ ប្រការនេះធ្វើឲ្យការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានពិត ឯករាជ្យ និងឥតលម្អៀង មិនសូវមាននោះឡើយ សម្រាប់ការបោះឆ្នោតនេះ។
នាយកប្រតិបត្តិសម្ព័ន្ធអ្នកសារព័ត៌មានកម្ពុជា ហៅកាត់ថា ខេមបូចា (CamboJa) លោក ណុប វី សង្កេតឃើញថា ម្ចាស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយវិទ្យុ និងទូរទស្សន៍នៅក្នុងស្រុកស្ទើរតែទាំងអស់ មាននិន្នាការទៅរកគណបក្សកាន់អំណាច ដែលធ្វើឲ្យរាល់ការផ្សព្វផ្សាយរបស់ខ្លួនលម្អៀងទៅខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឬរដ្ឋាភិបាល។ លោកថា អ្នកសារព័ត៌មានដែលឯករាជ្យពិតប្រាកដ ហ៊ានផ្សាយព័ត៌មានពិត រិះគន់គណបក្សកាន់អំណាច គឺមានមិនដល់ ៥ ភាគរយផង៖ «ផ្នែកទូរទស្សន៍មានប្រមាណជាង ២០ ស្ថានីយ។ ផ្នែកវិទ្យុមានជាង ២០០ ស្ថានីយ គឺសុទ្ធតែជាអ្នកដែលគាត់អត់ហ៊ានរាយការណ៍ព័ត៌មានអ្វីដែលប៉ះពាល់ ទៅដល់រដ្ឋាភិបាល ខ្លាចមន្ត្រីហ្នឹងខឹង ខឹងហើយទាក់ទងទៅគាត់ ឬក៏មិនបន្តអាជ្ញាប័ណ្ណជាដើម។ ដូច្នេះគាត់អត់ហ៊ានទេ។ ការអត់ហ៊ានហ្នឹង ធ្វើឲ្យខាតបង់ និងប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់សាធារណជនទូទៅ»។
ជាមួយគ្នានេះ សមាជិកអង្គការសង្គមស៊ីវិល ជាពិសេសក្រុមឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលហាមឃាត់ មិនឲ្យចងក្រងបណ្ដាញឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតរបស់ខ្លួន ដូចជាបន្ទប់ស្ថានការណ៍ តាំងពីឆ្នាំ ២០១៧ មកម្ល៉េះ ដោយសាររដ្ឋាភិបាលយកលេសថា ក្រុមនេះបង្កើតឡើងផ្ទុយនឹងច្បាប់គ្រប់អង្គការ និងសមាគម។
អង្គការអាន់ហ្វ្រែល ថា ក្នុងស្ថានភាពរឹតត្បិតបែបនេះ ការចូលរួមរបស់អង្គការសង្គមស៊ីវិលឯករាជ្យ ដើម្បីឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត គឺមានកម្រិតតិចតួចស្តួចស្តើងបំផុត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដោយសារតែម្ចាស់ជំនួយអន្តរជាតិ ថ្កោលទោសការរម្លាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងមិនគាំទ្រការបោះឆ្នោតដែលគ្មានវត្តមានគណបក្សប្រឆាំងនេះ ពួកគេបានផ្ដាច់ជំនួយដែលធ្លាប់ជួយផ្នែកសកម្មភាពឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត។ ប្រការនេះ ធ្វើឲ្យអង្គការសង្គមស៊ីវិលឯករាជ្យដែលឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត ខ្សោះថវិកាដើម្បីបំពេញការងារផ្នែកនេះផង និងស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការចូលរួមសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតនោះ។
មន្ត្រីសម្របសម្រួលផ្នែកអង្កេត និងតស៊ូមតិនៃអង្គការ ខុមហ្វ្រែល (COMFREL) លោក កន សាវាង្ស ថា លក្ខខណ្ឌអប្បបរមាចំនួន ៦ចំណុច ពាក់ព័ន្ធនឹងការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ដែលអង្គការសង្គមស៊ីវិល ជាង ៦០ (៦៤) ស្ថាប័ន បានស្នើឲ្យកែសម្រួលកន្លងមក នៅតែមិនទាន់មានដំណោះស្រាយ។
ចំណុចទាំង ៦ ដែលអង្គការសង្គមស៊ីវិលទាមទារនោះ រួមមាន បញ្ហាសមាសភាពគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត បញ្ហាប្រើធនធានរដ្ឋដើម្បីប្រយោជន៍បក្សកាន់អំណាច និងបញ្ហានៃច្បាប់ដែលបើកដៃឲ្យរម្លាយគណបក្សនយោបាយជាប់ឆ្នោត ដូចជាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលយកអាសនៈរបស់បក្សនេះ ទៅចែកឲ្យបក្សដទៃ ក្បត់ឆន្ទៈរាស្ត្រម្ចាស់ឆ្នោតជាដើម៖ «អ៊ីចឹងកន្លែងនេះ គឺជាដំណើរមួយ ដែលមិនបានឆ្លុះបញ្ចាំងពេញលេញ នៅក្នុងដំណើរការនៃការបោះឆ្នោត ធានាអំពីសិទ្ធិអ្នកបោះឆ្នោតទេ»។
បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក្ដី លោក កន សាវាង្ស ថាលោកសង្កេតឃើញ អំពីសន្ទុះទឹកចិត្តនៃប្រជាពលរដ្ឋមូលដ្ឋាន ដែលស្រលាញ់ប្រជាធិបតេយ្យ ដែលពួកគាត់ចង់បន្តចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយតាមរយៈការបោះឆ្នោត ទោះក្នុងស្ថានភាពដែលមានបញ្ហានេះក្តី។ ដូច្នេះហើយទើបលោកថា អង្គការខុមហ្វ្រែលសហការជាមួយអង្គការសង្គមស៊ីវិលជាដៃគូ បានដាក់អ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតជិត ២,០០០ នាក់ដែរ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់នេះ។ ប៉ុន្តែអ្នកសង្កេតការណ៍ទាំងនេះ លោកថា ដាក់ដើម្បីចូលរួមតែឃ្លាំមើលការគំរាមកំហែង ដល់អ្នកចេញទៅបោះឆ្នោតប៉ុណ្ណោះ មិនមែនដើម្បីវាយតម្លៃអំពីលក្ខខណ្ឌទូទៅនៃដំណើរការបោះឆ្នោតនេះនោះឡើយ។
បើប្រៀបធៀបទៅអាណត្តិមុនៗ ចំនួននៃអ្នកសង្កេតការណ៍របស់អង្គការខុមហ្វ្រែល និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលជាដៃគូ សម្រាប់អាណត្តិនេះ គឺតិចជាងលើកមុនៗ ជិត ១០ ដង ព្រោះកាលបោះឆ្នោតលើកមុនៗ អង្គការទាំងនេះ ដាក់អ្នកសង្កេតការណ៍រហូតដល់ជិត ២ម៉ឺននាក់។
ក្នុងពេលដែលខ្សត់ការចូលរួមពីអង្គការសង្គមស៊ីវិលឯករាជ្យ ដើម្បីឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោត អង្គការដៃគូរបស់ គ.ជ.បនៅមូលដ្ឋាន ដូចជាសហភាពសហព័ន្ធយុវជនកម្ពុជា ដែលដឹកនាំដោយកូនប្រុសលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន គឺលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ដែលជាបេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រីបន្តវេនរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាឯណោះ បានបញ្ជូនមនុស្សទៅសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតនៅពេញផ្ទៃប្រទេស។ ក្នុងចំណោមអ្នកសង្កេតការបោះឆ្នោតជិត ៣ម៉ឺននាក់ មានជាង ៩៧% មកពីក្រុមលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត និងសមាគមនារីកម្ពុជាដើម្បីសន្តិភាព និងអភិវឌ្ឍន៍ដែលជាក្រុមរបស់អ្នកស្រី ម៉ែន សំអន និងជាអនុប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
ងាកមកច្បាប់គ្រប់គ្រងការចំណាយលើការឃោសនាបោះឆ្នោតឯណោះវិញ អង្គការអាន់ហ្វ្រែល រកឃើញថា ក្របខណ្ឌច្បាប់សម្រាប់ការបោះឆ្នោតដែលមានស្រាប់ គ្មានយន្តការណាមួយ ដើម្បីគ្រប់គ្រង ឬកំណត់ការចំណាយនេះនោះឡើយ។ ជាងនេះទៅទៀត គ្មានលក្ខខណ្ឌណាមួយ នៅក្នុងច្បាប់ កំណត់ឲ្យគណបក្សនយោបាយដែលចូលរួមប្រកួត ប្រកាសប្រភពមូលនិធិ ឬការចំណាយរបស់ខ្លួន ឲ្យសាធារណជនបានដឹងនោះឡើយ។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ កន្លងទៅ អង្គការខមហ្វ្រែល រកឃើញថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ចំណាយប្រាក់ដើម្បីការឃោសនាបោះឆ្នោត ៥ ដងច្រើនជាងការចំណាយរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
រីឯច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយវិញ មាត្រា ៤៤ ដែលត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ មុនរម្លាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ចែងបើកផ្លូវឲ្យតុលាការរម្លាយគណបក្សនយោបាយណាមួយ ដោយឈរលើមូលដ្ឋានទូលាយ និងគ្មានភាពជាក់លាក់។ ដោយសារតែច្បាប់នេះ ទើបគណបក្សកាន់អំណាច រម្លាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងហាមសិទ្ធនយោបាយមន្ត្រីក្នុងក្បាលម៉ាស៊ីនបក្សប្រឆាំង ១១៨ រូប ហាមធ្វើនយោបាយប្រាំឆ្នាំ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ មាត្រា ៣៨ បើកដៃឲ្យក្រសួងមហាផ្ទៃព្យួរសកម្មភាពគណបក្សនយោបាយណាមួយ ដោយឈរលើមូលដ្ឋានមិនច្បាស់លាស់ដែរ។
ជុំវិញបញ្ហាឯករាជ្យរបស់ គ.ជ.ប ដែលជន់ជោរដោយមន្ត្រីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានោះ មន្ត្រី ស្ថាប័ននេះ អះអាងថា អ្វីៗដែលប្រព្រឹត្តនៅ គ.ជ.ប គឺអនុវត្តត្រឹមត្រូវតាមការធ្វើវិសោនកម្មច្បាប់ស្តីពីគណបក្សនយោបាយ។
អ្នកនាំពាក្យគ.ជ.ប លោក ហង្ស ពុទ្ធា អះអាងថា ស្ថាប័ននេះ រក្សាបាននូវភាពឯករាជ្យ និងអព្យាក្រិត្យរបស់ខ្លួន ព្រោះលោកថា សមាជិកនីមួយៗ ត្រូវអនុវត្តឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួនតាមបទបញ្ជាផ្ទៃក្នុងរបស់ គ.ជ.ប ដែលធានាការបោះឆ្នោតមួយប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។
ចំពោះបញ្ហាថវិកាដែលបានមកពីក្រសួងដែលគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សកាន់អំណាចនោះវិញ លោក ហង្ស ពុទ្ធា ថា នោះជាដំណើរប្រក្រតីនៃលំហូរថវិកាដើម្បីទ្រទ្រង់ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត ព្រោះម្ចាស់ជំនួយឈប់ផ្តល់លុយជួយដល់ស្ថាប័ននេះ។ លោកថារឿងដែលសំខាន់ គឺមិនមែនរឿងបានថវិកាមកពីណានោះទេ ប៉ុន្តែកម្ពុជាត្រូវធានាឲ្យមានការបោះឆ្នោតជាទៀងទាត់រៀងរាល់ ៥ឆ្នាំម្តង។ លោកអះអាងថា ការប្រើប្រាស់ថវិការបស់ក្រសួងសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ ដែលគ្រប់គ្រងដោយគណបក្សកាន់អំណាចនេះ មិនប៉ះពាល់ដល់ឯករាជ្យភាព និងភាពឥតលម្អៀងរបស់ គ.ជ.ប នោះឡើយ៖ «ការប្រើប្រាស់ថវិកាជាតិនេះ ខ្ញុំគិតថា មិនមែនតែស្រុកខ្មែរមួយទេ។ ស្រុកណាក៏ដោយ គេប្រើប្រាស់ថវិការបស់ប្រទេសខ្លួនឯង ក្នុងការដំណើរការបោះឆ្នោតហ្នឹង»។
បើតាមលទ្ធផលបឋមនៃការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ដែលគ្មានកម្លាំងប្រកួតស្មើគ្នានេះ បើទោះបីមានគណបក្សនយោបាយ ១៧ គណបក្សចូលរួមបោះឆ្នោតយ៉ាងណាក្ដី ក៏គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ប្រមូលតំណែងមេឃុំ និងចៅសង្កាត់ទាំងអស់ លើកលែងតែ ៤កៅអី ប៉ុណ្ណោះ ក្នុងចំណោមតំណែងមេឃុំ និងចៅសង្កាត់ទាំង ១,៦៥២ នៅទូទាំងប្រទេស។
លទ្ធផលនេះ ខុសគ្នាស្រឡះទៅនឹងការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់អាណត្តិទី ៤ ដែលមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចូលរួម ដែលកាលណោះ តំណាងមេឃុំ និងចៅសង្កាត់ ជិត ៥០០ (៤៨៩) ឃុំសង្កាត់ ត្រូវបានទៅខាងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី មួយសប្តាហ៍ក្រោយការបោះឆ្នោតនោះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ថ្លែងកោតសរសើរ គ.ជ.ប ថាបានរៀបចំបានល្អសម្រាប់ដំណើរការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ និងបបួលអ្នកដែលជំទាស់លទ្ធផលបោះឆ្នោត ឲ្យស្បថបើហ៊ានថា ការបោះឆ្នោតនោះប្រព្រឹត្តទៅមិនត្រឹមត្រូវ ឬដោយមានការលួចបន្លំ។ លោក ហ៊ុន សែន ចាត់ទុកការស្បថនេះ ជារឿងសំខាន់៖ «តើពួកអ្នកឯងដែលចោទថា គេលួចនេះ ហ៊ានស្បថឲ្យរន្ទះបាញ់ ឬអត់ ? ឲ្យងាប់តៃហោងឬអត់ ?»។
មន្ត្រីឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស និងការបោះឆ្នោត ថា នៅក្នុងសង្គមដែលមានប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យរឹងមាំ គេមិនដែលឮមេដឹកនាំរូបណា បបួលគ្នាស្បថបែបនេះនោះឡើយ គឺគេមានតែបបួលគ្នាឲ្យបើកការស៊ើបអង្កេតដោយឯករាជ្យ និងម៉ត់ចត់ ដើម្បីរកដំណោះស្រាយសមស្រប រកប្រយោជន៍យុត្តិធម៌សង្គម និងស្តារទំនុកចិត្តរបស់ពលរដ្ឋ។ ជាងនេះទៅទៀត ប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ តែងតែលើកស្ទួយស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត ឲ្យមានភាពឯករាជ្យ និងឥតលម្អៀង និងរិះរកវិធីយ៉ាងណា បង្កបរិយាកាសនយោបាយឲ្យមានភាពអំណោយផល និងស្មើភាពគ្នា សម្រាប់គ្រប់ភាគី ដែលចូលរួមក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោត។ ម្យ៉ាងទៀត រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ចែងការពារឲ្យមានការការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ដែលអាចទទួលយកបានពីគ្រប់ភាគី៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។