អ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយលើកឡើងថា ការផ្អឹបទុកសំណុំរឿងសកម្មជនបក្សសង្គ្រោះជាតិជាង ១០០នាក់នៅតុលាការក្រុងភ្នំពេញនោះ គឺជាយុទ្ធសាស្ត្ររបស់គណបក្សកាន់អំណាច ដើម្បីកម្ចាត់កម្លាំងបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងស្រុក។ មន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សវិញឱ្យដឹងថា ការអូសបន្លាយសំណុំរឿងបែបនេះរំលោភលើគោលការណ៍ច្បាប់ និងសិទ្ធិមនុស្ស ជាពិសេសសិទ្ធិទទួលបានការជំនុំជម្រះដោយយុត្តិធម៌ និងឆាប់រហ័សរបស់ជនជាប់ចោទ។ ប៉ុន្តែមន្ត្រីសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាលបកស្រាយថា ភាពយឺតយ៉ាវនៃសំណុំរឿងខ្លះអាចដោយសារតែបញ្ហាការរាតត្បាតជំងឺកូវីដ-១៩។
សំណុំរឿងសមាជិក និងអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ជាង១០០នាក់នៅតុលាការក្រុងភ្នំពេញ បានស្ងប់ស្ងាត់អស់រយៈពេលកន្លះឆ្នាំមកហើយ បន្ទាប់ពីសវនាការលើកចុងក្រោយកាលពីថ្ងៃទី១៨កុម្ភៈ។ ការផ្អឹបទុកសំណុំរឿងដ៏ធំមួយនេះ ត្រូវបានអ្នកសង្កេតការណ៍វាយតម្លៃថា ជាយុទ្ធសាស្ត្ររបស់របបលោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីកម្ចាត់សំឡេងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលនៅសេសសល់នៅកម្ពុជា។
អគ្គលេខាធិការសហព័ន្ធនិស្សិតបញ្ញវន្តកម្ពុជា លោក គៀន ពន្លក យល់ថា ការផ្អឹបទុកសំណុំរឿងនេះ មានទាំងហេតុផលផ្លូវច្បាប់ និងនយោបាយ។ លោកថា ហេតុផលផ្លូវច្បាប់ គឺអាចដោយសារតុលាការគ្មានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីដាក់បន្ទុកលើក្រុមសកម្មជនបក្សប្រឆាំងទាំងនោះ ព្រោះពួកគេមិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសដូចការចោទប្រកាន់។ ចំណែកហេតុផលនយោបាយវិញ លោកមើលឃើញថា នេះជាយុទ្ធសាស្ត្ររបស់របបដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន ដើម្បីកម្ចាត់កម្លាំងគាំទ្រដ៏ស្មោះស្ម័គ្ររបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដ្បិតអ្នកជាប់បណ្ដឹងទាំងនោះសុទ្ធសឹងជាអ្នកជិតស្និទ្ធនឹងថ្នាក់ដឹកនាំ ឬជាមន្ត្រីមូលដ្ឋានកាន់ឆ្នាំរបស់បក្សប្រឆាំង៖ «ការផ្អឹបសំណុំរឿងមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងជាង ១០០នាក់ហ្នឹង ជាយុទ្ធសាស្ត្រមួយដែលគណបក្សកាន់អំណាចប្រើ ដើម្បីសម្លាប់ជីវិតនយោបាយចុងក្រោយរបស់គណបក្សប្រឆាំង។ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំមើលឃើញថា សកម្មជននៃគណបក្សប្រឆាំងទាំងជាង១០០នាក់នោះ គឺពួកគាត់នៅតែរក្សាជំហរ និងគោលនយោបាយនៃការស្រឡាញ់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិដដែល ទោះបីជានៅពេលខ្លះមានអ្នកចុះចូល ឬក៏មានអ្នកទៅបង្កើតគណបក្សថ្មីក៏ដោយ»។
មន្ត្រីសង្គមស៊ីវិល និងជាអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយរូបនេះ យល់ថា សំណុំរឿងមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងជាង ១០០នាក់នោះ អាចនឹងត្រូវអូសបន្លាយរហូតដល់ក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២២ និង២០២៣ ប្រសិនបើគ្មានដំណោះស្រាយនយោបាយកើតឡើងទេនោះ។ លោកបន្ថែមថា យុទ្ធសាស្ត្របែបនេះ ជាការធានាជ័យជម្នះទុកជាមុនសម្រាប់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ យុវជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមួយរូបដែលជាប់ចោទក្នុងសំណុំរឿងនេះ គឺលោក សេង ម៉េងប៊ុនរ៉ុង ថ្លែងថា របបលោក ហ៊ុន សែន មិនហ៊ានកាត់ទោសមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងដ៏ច្រើនបែបនេះទេ ព្រោះអាចនាំឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិថ្កោលទោស និងដាក់ទណ្ឌកម្ម ហើយម្យ៉ាងពួកលោកក៏មិនបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសអ្វីដែរ។ លោកជឿថា ការផ្អឹបទុកសំណុំរឿងនេះ ជាយុទ្ធសាស្ត្របំបិទសំឡេងគណបក្សប្រឆាំង៖ «គាត់ទុកសំណុំរឿងហ្នឹងចេះតែពន្យារពេលរហូតដើម្បីចង់បំបិទសំឡេងពួកខ្ញុំដែលពួកគាត់ចោទហ្នឹង ដើម្បីកុំឱ្យអ្នកខ្លះដែលនៅក្នុងប្រទេសមានសកម្មភាព ឬមួយក៏កុំឱ្យចូលរួមសកម្មភាពនយោបាយអ្វីផ្សេងទៀត។ ហើយពួកខ្ញុំដែលនៅក្រៅស្រុកនេះ ក៏មិនអាចចូលទៅក្នុងប្រទេសវិញបានអ៊ីចឹង គឺគាត់ធ្វើក្នុងន័យហ្នឹង»។
តុលាការក្រុងភ្នំពេញបានចោទប្រកាន់មន្ត្រី និងអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជាង ១០០នាក់ ពីបទ «រួមគំនិតក្បត់» «ញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍» និង «ញុះញង់កុំឱ្យយោធិនស្តាប់បង្គាប់» ដោយសារតែពួកគេបន្តគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ជាពិសេសគាំទ្រដំណើរវិលចូលស្រុកវិញរបស់លោក សម រង្ស៊ី កាលពីវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩។ ជនជាប់ចោទ មួយចំនួនត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ និងមួយចំនួនទៀតបានរត់ភៀសខ្លួនទៅក្រៅប្រទេសដើម្បីគេចចេញពីការតាមធ្វើទុក្ខបុកម្នេញរបស់អាជ្ញាធរ។ តុលាការបានបើកសវនាការទ្រង់ទ្រាយធំលើសំណុំរឿងនេះ ៤លើករួចមកហើយ កាលពីចុងឆ្នាំ២០២០ និងដើមឆ្នាំ២០២១ ប៉ុន្តែក៏បានផ្អាកទៅវិញ ចាប់ពីខែកុម្ភៈរហូតមក។
មេធាវីការពារក្តីឱ្យសកម្មជនបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក សំ សុគង់ ឱ្យដឹងថា សំណុំរឿងនេះមានជនជាប់ចោទសរុបជិត ១៥០នាក់ ក្នុងនោះ អ្នកខ្លះជាប់ចោទមួយបទល្មើស និងខ្លះទៀតជាប់ពីរបទល្មើស។ លោកបញ្ជាក់ថា មកដល់ពេលនេះ តុលាការមិនទាន់កំណត់ពេលជាថ្មី ដើម្បីបន្តសវនាការនៅឡើយទេ។ លោកពន្យល់ថា ការអូសបន្លាយពេលសវនាការនេះ ប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរបស់កូនក្តីលោកជាខ្លាំង ជាពិសេសអ្នកកំពុងជាប់ឃុំក្នុងពន្ធនាគារ។ លោកអំពាវនាវដល់តុលាការឱ្យពន្លឿនសវនាការរឿងក្តីនេះ ដើម្បីឱ្យស្របទៅនឹងគោលការណ៍ច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ៖ «
ជនជាប់ចោទត្រូវតែទទួលបាននូវសវនាការមួយឱ្យបានឆាប់រហ័ស និងឱ្យបានសវនាការមួយត្រឹមត្រូវប្រកបដោយយុត្តិធម៌ ដែលជាសិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទទាំងអស់ដែលធានានៅក្នុងសំណុំរឿងព្រហ្មទណ្ឌ អ៊ីចឹងការអូសបន្លាយសវនាការប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទនៅក្នុងឃុំផង និងសិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទដែលនៅក្រៅឃុំផង ព្រោះពួកគាត់ចង់ដឹងអំពីការកាត់ទោសរបស់គាត់ ការសម្រេចរបស់ចៅក្រម ទើបបានជាគាត់មានអារម្មណ៍មួយថា ជ្រះស្រឡះពីខ្លួន»។
វិទ្យុអាស៊ីសេរីមិនអាចទាក់ទងប្រធានតុលាការក្រុងភ្នំពេញ លោក តាំង ស៊ុន ឡាយ និងអ្នកនាំពាក្យគណបក្សកាន់អំណាច លោក សុខ ឥសាន ដើម្បីបកស្រាយរឿងនេះបានទេ ដោយទូរស័ព្ទចូល តែពុំមានអ្នកទទួល។
ប៉ុន្តែតំណាងស្ថាប័នសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាល បានបដិសេធការលើកឡើងទាំងនេះ។ សមាជិក និងអ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាល លោក កត្តា អ៊ន មានប្រសាសន៍ថា តុលាការមានសំណុំរឿងច្រើនដែលត្រូវដោះស្រាយ ហើយការជម្រះរឿងក្តីនីមួយៗ ត្រូវធ្វើឡើងទៅតាមលេខរៀង។ លោកលើកហេតុផលថា ភាពយឺតយ៉ាវក្នុងសំណុំរឿងមួយចំនួន អាចបណ្តាលមកពីរាតត្បាតជំងឺកូវីដ-១៩ មិនមែនដោយសាររងឥទ្ធិពលនយោបាយ ដូចការចោទប្រកាន់នោះទេ៖ «អ្នកដែលលើកឡើងហ្នឹងគួរតែបង្ហាញភស្តុតាងថា តើតុលាការ តើចៅក្រមរងឥទ្ធិពលនយោបាយ រងឥទ្ធិពលពីថ្នាក់ដឹកនាំត្រង់ចំណុចណា ? ដូច្នេះហើយបើយើងគ្មានភស្តុតាង គ្មានអ្វីទេ ហើយចេះតែនិយាយដូច្នេះ វាជារឿងមួយមិនត្រឹមត្រូវទេ ជារឿងមួយធ្វើឱ្យសង្គម ធ្វើឱ្យប្រជាជនមានបញ្ហាសតិអារម្មណ៍»។
ឆ្លើយតបចំណុចនេះ យុវជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក សេង ម៉េងប៊ុនរ៉ុង ថ្លែងថា ភស្តុតាងរឹងមាំដែលបង្ហាញថា តុលាការគ្មានឯករាជ្យនោះ គឺចៅក្រម និងមន្ត្រីតុលាការភាគច្រើន ជាសមាជិករបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដូច្នេះពួកគេនឹងសម្រេចអ្វីទៅតាមបញ្ជារបស់លោក ហ៊ុន សែន ដែលជាប្រធានគណបក្ស។
ជុំវិញការអូសបន្លាយសំណុំរឿងសកម្មជនបក្សប្រឆាំងនេះ ប្រធានសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក (ADHOC) លោក នី សុខា មានប្រសាសន៍ថា អាជ្ញាធរមិនអាចយោងលើហេតុផលនៃការរាតត្បាតជំងឺកូវីដ-១៩ បាននោះទេ។ លោកបញ្ជាក់ថា ទោះជាក្នុងស្ថានភាពបែបណាក៏ដោយ អាជ្ញាធរត្រូវតែធានានូវសិទ្ធិរបស់ជនជាប់ចោទ។ ដូចជាសិទ្ធិទទួលបានសវនាការដោយយុត្តិធម៌ និងសិទ្ធិមិនត្រូវបានឃុំខ្លួនលើសពេលកំណត់ ជាដើម។ លោកពន្យល់ថា ការអូសបន្លាយសំណុំរឿងបែបនេះ នឹងប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិជាច្រើនទៀតរបស់ជនជាប់ចោទ ជាពិសេសសិទ្ធិនយោបាយរបស់ពួកគាត់៖ «គាត់ត្រូវបាត់បង់សិទ្ធិច្រើនណាស់ ដូចជាសិទ្ធិធ្វើដំណើរ សេរីភាពក្នុងការជួបជុំគ្រួសារ សេរីភាពអ្វីផ្សេងហ្នឹង វាមានភាពបាត់បង់។ ហើយសេរីភាពធ្វើនយោបាយជាពិសេសហ្នឹង គឺថាវាបាត់ទាំងស្រុងតែម្តង ដោយសារយើងដឹងហើយថា ច្បាប់នៅកម្ពុជាយើងមិនអាចឱ្យអ្នកជាប់ពន្ធនាគារទៅធ្វើនយោបាយ ឬទៅបោះឆ្នោតបានទេ»។
អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិយូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) ធ្លាប់លើកឡើងកាលពីពេលកន្លងទៅថា ការចោទប្រកាន់ និងសវនាការលើសំណុំរឿងសកម្មជនបក្សប្រឆាំងជាង ១០០នាក់នោះ គឺជាយុទ្ធសាស្ត្ររបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដើម្បីកម្ចាត់កម្លាំងដែលនៅសេសសល់ចុងក្រោយរបស់គណបក្សប្រឆាំងនៅគ្រប់ទីកន្លែង។ គោលដៅធំបំផុតនៃយុទ្ធសាស្ត្រនេះ គឺបំភ័យអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងនៅក្រៅប្រទេសមិនឱ្យវិលចូលកម្ពុជាវិញ និងធ្វើឱ្យសកម្មជននៅក្នុងស្រុករត់ភៀសខ្លួនទៅក្រៅប្រទេស។ អង្គការអន្តរជាតិដដែលវាយតម្លៃថា យុត្តិធម៌ក្នុងរឿងនេះមិនអាចកើតមាននោះទេ ព្រោះតុលាការកម្ពុជាគ្រាន់តែជាឧបករណ៍លេងសើច និងចាំស្តាប់តែបញ្ជារបស់លោក ហ៊ុន សែន ប៉ុណ្ណោះ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយនៅតែជំរុញឱ្យរបបលោក ហ៊ុន សែន ទម្លាក់ចោលបទចោទប្រកាន់ និងដោះលែងសកម្មជនទាំងឡាយដែលកំពុងជាប់ឃុំ ដើម្បីស្ដារស្ថានការណ៍ស្រុកទេសឡើងវិញ ពីព្រោះមានតែបែបនេះទេ ទើបកម្ពុជាអាចបោះជំហានទៅរកការឯកភាពជាតិ និងចៀសផុតពីទណ្ឌកម្មបន្ថែមទៀតពីសហគមន៍អន្តរជាតិ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។