អស់រយៈពេលជិត ៤០ឆ្នាំ ក្រោមការដឹកនាំដោយរដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន តែងតែប្រើប្រាស់សារនយោបាយជេរប្រមាថខ្លាំងៗ មកលើប្រជាពលរដ្ឋ និងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស បរិស្ថាន ក្រុមសហជីព និងសកម្មជននយោបាយជាបន្តបន្ទាប់ តាមរយៈការចាប់ខ្លួនពួកគេដាក់ពន្ធនាគារ រងបទចោទពីតុលាការ និងអ្នកខ្លះបង្ខំចិត្តនិរទេសខ្លួនទៅក្រៅប្រទេស ដើម្បីគេចផុតពីការយាយីរបស់អាជ្ញាធរគណបក្សកាន់អំណាច។
តើអ្នកប្រជាធិបតេយ្យគួរតែមានយុទ្ធសាស្ត្រថ្មីបែបណាខ្លះ ដើម្បីជម្នះដៃគូនយោបាយប្រជាភិថុតិ ឆ្ពោះទៅរកការបោះឆ្នោតដោយសេរីត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌?
ថ្វីត្បិតតែបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយចោល កាលពីចុងឆ្នាំ២០១៧ ក៏ពិតមែន ក៏សារនយោបាយរបស់មេបក្សប្រឆាំង និងក្រុមអ្នកគាំទ្របក្សមួយនេះនៅតែតាមលងបន្លាចលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មិនអាចឱ្យលោករស់នៅដោយសុខស្រួលជាមួយនឹងពាក្យ «សន្តិភាព» របស់លោកនោះទេ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ពលរដ្ឋមួយចំនួនក៏ព្រួយបារម្ភក្នុងការចូលរួមក្នុងជីវភាពនយោបាយដោយសារតែស្ថានការណ៍នយោបាយនៅតែក្ដៅ រីឯនីតិរដ្ឋស្ថិតក្រោមអំណាចឯកបក្ស។
ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលស្ថានការណ៍នយោបាយកម្ពុជា មើលឃើញថា បក្សកាន់អំណាចហាក់ខ្លាចបាត់បង់អំណាចជាជាងខ្លាចបាត់បង់នីតិរដ្ឋ និងផលប្រយោជន៍ជាតិជាធំ។ លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវគេមើលឃើញថា កំពុងបំផ្លាញគោលនយោបាយបង្រួបបង្រួមជាតិ ដែលមានចែងនៅក្នុងច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយលោកព្យាយាមប្រើប្រាស់គ្រប់មធ្យោបាយតាមកម្ចាត់អ្នកប្រឆាំងរូបលោក សឹងតែគ្រប់ទីកន្លែង។
ជាក់ស្តែង កាលពីថ្ងៃទី១៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ កន្លងទៅ នៅមុនការបោះឆ្នោតជាតិអាណត្តិទី៦ លោកថ្លែងថា លោកស្ដាយ ដែលមិនបានសម្លាប់ប្រជាពលរដ្ឋជាអ្នកគាំទ្របក្សសង្គ្រោះជាតិ កាលពីឆ្នាំ២០១៣ និងឆ្នាំ២០១៤ ក្រោយពីពួកគេចេញតវ៉ានៅរាជធានីភ្នំពេញ។
លោក ហ៊ុន សែន៖ «បើខ្ញុំដឹងរឿងហ្នឹងតាំងពីហ្នឹង ប្រហែលជាដើមចុងឆ្នាំ២០១៣ និងដើមចុងឆ្នាំ២០១៤ គឺពួកនេះងាប់អស់ហើយ។ គេកំណត់យកថ្ងៃទី២៩ ខែធ្នូ ២០១៣ជាថ្ងៃផ្ដាច់ព្រាតផ្ដួលរំលំ។ បើខ្ញុំឃើញតាំងពីហ្នឹង អ្នកទាំងនេះងាប់តាំងពីហ្នឹង ពេលនេះជាពេលបុណ្យខ្មោចពួកហ្នឹងទៀត»។
អ្នកឃ្លាំមើលបញ្ហាសង្គមមើលឃើញថា ការគំរាមកំហែង និងចាប់ខ្លួនសកម្មជននយោបាយទាំងនោះ ឃុំក្នុងពន្ធនាគារ ដែលពួកគេភាគច្រើន ត្រូវបានតុលាការចោទប្រកាន់ ពីបទ «រួមគំនិតក្បត់» និង «ញុះញង់» នេះ ធ្វើឱ្យកម្ពុជាខាតបង់ប្រយោជន៍ជាតិ ខណៈដែលកម្ពុជា ជាប្រទេសក្រីក្រ។ ដូច្នេះកម្ពុជាប្រឈមនឹងបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ ប្រសិនបើសហគមន៍អន្តរជាតិដាក់ទណ្ឌកម្មបន្ថែម។
អ្នកជំនាញផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា មើលឃើញថា សកម្មភាពនយោបាយរបស់បក្សកាន់អំណាចតែងតែប្រើប្រាស់ភាសាធ្ងន់ៗលើដៃគូប្រកួតប្រជែងក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអង្គការសង្គមស៊ីវិល ធ្វើឱ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សកាន់តែអាក្រក់។ លោកថា បញ្ហានេះជាចរន្តមួយ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកប្រជាធិបតេយ្យពិបាកចូលប្រឡូកក្នុងសង្វៀននយោបាយ។
លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា៖ «អ៊ីចឹងទេ លំហសេរីភាពនយោបាយក្នុងសង្គមកម្ពុជាពលរដ្ឋទទួលរងការប៉ះពាល់។ សិទ្ធិដែលមានចែងនៅក្នុងគោលការណ៍ច្បាប់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនត្រូវបានធានា មិនត្រូវបានអនុវត្តពេញលេញ ហើយពលរដ្ឋខ្វះការធានាពីអាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាល។ អត្ថប្រយោជន៍ដែលកម្ពុជាទទួលបានពីបណ្ដាលោកខាងលិច ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ មានសហរដ្ឋអាមេរិកGSPមានអឺរ៉ុប មានEBAគ្រប់មុខទំនិញលើកលែងអាវុធនេះ ដែលយើងនៅសល់ ៨០ភាគរយ ក៏អាចប្រឈមនឹងការបាត់បង់នៅពេលអនាគត»។
លោកបន្តថា ការព្រងើយកន្ដើយរបស់រដ្ឋាភិបាលជុំវិញការធ្លាក់ចុះសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យ កំពុងបង្កគ្រោះថ្នាក់កាន់តែខ្លាំងលើការដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន។ លោកបារម្ភថា ការប្រើប្រាស់យុទ្ធសាស្ត្រគំរាមកំហែង និងបំបែកបំបាក់ ដែលដាក់ចេញដោយបក្សកាន់អំណាច អាចចំណេញក្នុងការគ្រប់គ្រង់អំណាច និងការផ្ទេរអំណាចរបស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែប្រជាពលរដ្ឋឯណោះវិញ ប្រឈមបាត់បង់សិទ្ធិសេរីភាពជាមូលដ្ឋានដែលមានចែងក្នុងច្បាប់ ខណៈកម្ពុជាក៏ប្រឈមទៅនឹងការបាត់បង់ EBA និង GSP បន្ថែមទៀតពីសហគមន៍អន្តរជាតិ។
វិទ្យុអាស៊ីសេរីមិនអាចទាក់ទងអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាល លោក ផៃ ស៊ីផាន និងអ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា លោក កត្តា អ៊ន បានទេ នៅថ្ងៃទី២៧ ខែធ្នូ ។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម លោកបណ្ឌិត មាស នី មើលឃើញថា អ្នកនយោបាយទាំង២ គឺបក្សកាន់អំណាច និងបក្សប្រឆាំងត្រូវតែប្ដូរយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយប្រឆាំងគ្នា ឬវាយប្រហារគ្នា មកជាការប្រកួតប្រជែងគោលនយោបាយ។ លោកកត់សម្គាល់ថា ទាំងបក្សកាន់អំណាច និងបក្សប្រឆាំង ហាក់ដើរផុតពីបន្ទាត់នៃការប្រកួតដើម្បីផលប្រយោជន៍ជាតិ។ ដូច្នេះ បណ្ឌិត មាស នី ថា ក្នុងនាមអ្នកប្រជាធិបតេយ្យដើម្បីយកឈ្នះលើការធ្វើនយោបាយនៅក្រោមសម្ពាធរបស់បក្សកាន់អំណាច អ្នកទាំងនោះ ត្រូវរក្សាជំហររួបរួមគ្នា និងជឿទុកចិត្តគ្នា ដើម្បីប្រមូលកម្លាំងឱ្យបានរឹងមាំ។
បណ្ឌិត មាស នី៖ «គណបក្សកាន់អំណាចបើគាត់នៅតែបង្ក្រាប បង្ក្រាបហើយបង្ក្រាបទៀត បានន័យថា ស្មើយកគំរបឆ្នាំងនឹងទៅគ្របទឹកដែលកំពុងពុះ។ អ៊ីចឹងការផ្លាស់ប្ដូរទាំងឡាយយើងមិននៅចាំតែមាត់ទ្វារទេ បើសិនជាការបង្ក្រាបនេះវានៅតែច្រើន អ៊ីចឹងជាការមើលឃើញរបស់ខ្ញុំទាំងសងខាងទទួលផលអវិជ្ជមានដូចគ្នា។ អ៊ីចឹងដើម្បីជួយឱ្យប្រទេសនេះមានភាពធូរស្រាល ត្រូវតែធ្វើការប្ដូរនូវរបៀបធ្វើនយោបាយចេញពីការប្រឆាំងមកប្រកួតវិញ បានន័យថា ឱ្យគូរនយោបាយនីមួយៗ រវល់នឹងការប្រកួតគ្នាជាជាងការប្រឆាំង»។
ដោយឡែក អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវខាងភូមិសាស្ត្រនយោបាយ លោក វណ្ណ ប៊ុនណា វិញ លោកបង្ហាញថា ទោះបីជាស្ថានភាពនយោបាយហាក់តូចចង្អៀតក៏ពិតមែន ក៏បក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល ត្រូវតែមានភាពឆ្លាតវ៉ៃជាងនេះ ដើម្បីឈានទៅប្រកួតប្រជែងឱ្យមានប្រសិទ្ធភាព។ លោកថា រឿងដែលអ្នកប្រជាធិបតេយ្យត្រូវធ្វើគឺ ទី១. បង្កើតវេទិកាសន្ទនាឱ្យបានច្រើនរវាងអ្នកនយោបាយក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកនយោបាយនានា ទី២. ចុះជួបប្រជាពលរដ្ឋ តាមរយៈការបង្កើតវេទិកាពលរដ្ឋដោះស្រាយបញ្ហាជាក់ស្ដែង ដែលលោកមើលឃើញថា នេះគឺជាយុទ្ធសាស្ត្រស្អំចិត្តប្រជាពលរដ្ឋ ឱ្យមានភាពកក់ក្ដៅ។
លោក វណ្ណ ប៊ុនណា៖ «យើងឃើញថា យុទ្ធសាស្ត្រប្រជាភិថុតិ ឬការគំរាមកំហែងដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។ មែនទែនទៅ វាកើតមានជាយូរហើយ ជាពិសេស នៅមុនរដូវកាលបោះឆ្នោតកើតមាន វាតែងតែមានបញ្ហាអស់ហ្នឹង ជាយុទ្ធសាស្ត្របក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល ត្រូវចុះឱ្យជិតដិតជាមួយនឹងអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួនហើយ ហើយចូលរួមដោះស្រាយ បើសិនជាមានការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើការប្ដឹងហ្នឹង គណបក្សត្រូវតែដោះស្រាយ ឬជួបគាត់ផ្ទាល់ៗ គាំទ្រទាំងផ្នែកថវិកា និងស្មារតី ទាំងនេះហើយជាការSupport (គាំទ្រ)សតិអារម្មណ៍ និងការSupportដល់អ្នកគាំទ្រអ្នកគាំទ្រគណបក្សរបស់ខ្លួនផងដែរ»។
លើសពីនេះ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា ផ្ដល់ដំណោះស្រាយថា របត់នយោបាយដឹកនាំដោយរដ្ឋាភិបាលឯកបក្សនាពេលនេះ ការធ្លាក់ចុះសិទ្ធិសេរីបញ្ចេញមតិរបស់ពលរដ្ឋ ឬសិទ្ធិធ្វើនយោបាយ ជារឿងធម្មតា។ ដូច្នេះលោកថា តួនាទីសំខាន់របស់បក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ គឺត្រូវរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រប្រកួតប្រជែងឱ្យមានភាពចាស់ទុំ។
លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា៖ «សម្រាប់បក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាល ឬបក្សប្រឆាំងអាចធ្វើយន្តការរួមគ្នាទាមទារនូវសិទ្ធិសេរីភាព ឬលំហសិទ្ធិនយោបាយឡើងវិញជាសម្ព័ន្ធនៃការទាមទាររួមគ្នាទី១។ ទី២.អាចជំរុញឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិ ជួយអន្តរាគមន៍ជាពិសេសប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងបារីស អាហ្នឹងជាកិច្ចការមួយសំខាន់ដែលត្រូវយកចិត្តទុកដាក់»។
ចាប់តាំងពីការរំលាយបក្សសង្គ្រោះជាតិ នៅថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៧ ក្រោមអំណាចតុលាការឯកបក្ស រហូតដល់បច្ចុប្បន្ន គ្មានឡើយការសន្ទនានយោបាយណាមួយ កើតឡើងដើម្បីផ្សះផ្សាជាតិនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ ការណ៍នេះធ្វើឱ្យនយោបាយបន្សល់នូវការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុងជាតិ អ្នកនយោបាយបាត់បង់ភាពសកម្មភាពក្នុងការលើកឡើងពីអធិបតេយ្យ បញ្ហាអំពើពុករលួយ ការជួញដូរមនុស្សខុសច្បាប់ និងរំហូរគ្រឿងញៀនកាន់តែកើនឡើងច្រើនជាហូរហែ។
ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលបញ្ហាសង្គម និងនយោបាយកម្ពុជាថា ដើម្បីឈានទៅរកការបោះឆ្នោតប្រកបដោយត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ គឺផ្ដើមពីប៉ូលអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ និងបក្សប្រឆាំង ពួកគេត្រូវតែចេញសកម្មភាពទាមទារធ្វើកំណែងទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតឡើងវិញ និងដាក់សម្ពាធបក្សកាន់អំណាចឱ្យបើកលំហសិទ្ធិសេរីភាពឱ្យបានទូលំទូលាយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។