កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ១៩៩១ មានអាយុកាល ៣០ ឆ្នាំហើយ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២១ នេះ ក៏ប៉ុន្តែការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ នៅមិនទាន់បានពេញលេញនៅឡើយទេ។ ជាងនេះទៅទៀត របបលោក ហ៊ុន សែន ហាក់ព្យាយាមបន្សាបកិច្ចព្រមព្រៀងនេះម្ដងហើយម្ដងទៀត តាមរយៈការបកស្រាយតាមអំពើចិត្តថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះលែងមានសុពលភាពតទៅទៀតហើយ។ ប៉ុន្តែក្រុមយុវជនដែលបានសិក្សាអំពីរឿងនេះមើលឃើញថា កិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីសមានតម្លៃជាអមតៈសម្រាប់កូនខ្មែរគ្រប់ជំនាន់។
ក្រុមយុវជនសកម្មដែលមានវ័យស្របាលនឹងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ជំរុញឱ្យមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន និងមេដឹកនាំជំនាន់ក្រោយៗទៀត អនុវត្តខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះឱ្យបានពេញលេញ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ប្រជាជាតិខ្មែរគ្រប់ជំនាន់។
ប្រធានសមាគមបណ្ដាញយុវជនកម្ពុជា (CYN) លោក អ៊ុល វ៉ាន់ មានប្រសាសន៍ថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ប្រៀបបាននឹងយ័ន្តការពារប្រជាជាតិខ្មែរពីការឈ្លានពានរបស់បរទេស និងធ្វើឱ្យខ្មែរមានការបង្រួបបង្រួម និងអភិវឌ្ឍជាតិ។ លោកថា មេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន និងមេដឹកនាំជំនាន់ក្រោយទៀត គប្បីគោរព និងអនុវត្តខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះឱ្យបានត្រឹមត្រូវ។ លោកបន្ថែមថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស មានសុពលភាពជារៀងដរាប មិនមែនដូចការបកស្រាយរបស់រដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្ននេះទេ។ លោក អ៊ុល វ៉ាន់ សង្កត់ធ្ងន់ថា ការបកស្រាយរបស់រដ្ឋាភិបាលដែលថា កិច្ចព្រមព្រៀងជាអន្តរជាតិនេះអស់សុពលភាពនោះ គឺជាការខាតបង់សម្រាប់ជាតិ និងជាការគេចវេសពីកាតព្វកិច្ច និងការទទួលខុសត្រូវទាំងឡាយដែលមានចែងក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ៖ « ក្នុងនាមជាយុវជន ខ្ញុំចង់ឃើញអ្នកនយោបាយមានឆន្ទៈគ្រប់គ្រាន់ មានឆន្ទៈមោះមុតនៅក្នុងការទទួលខុសត្រូវ ជាពិសេស ធានានូវការគោរពឱ្យបានពេញលេញប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពនូវកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។ ហើយអ្នកនយោបាយខ្មែរគ្រប់រូបគួរតែចាត់ទុកកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសនេះ គឺជាអាវក្រោះ គឺជាយន្តការអន្តរជាតិមួយដែលអាចការពារកម្ពុជាបានពីហានិភ័យ និងពីបញ្ហាជម្លោះនយោបាយផ្សេងៗ ទាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាខ្លួនឯង នៅក្នុងតំបន់ ឬក៏នៅក្នុងអន្តរជាតិ »។
ស្រដៀងគ្នានេះ ប្រធានក្រុមអ្នកវិភាគវ័យក្មេងកញ្ញា លី ស្រីស្រស់ ថ្លែងថា ការលើកឡើងរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនដែលថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះអស់សុពលភាពនោះ គឺជាការខុសឆ្គង។ កញ្ញាថ្លែងថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសជាឯកសារច្បាប់យ៉ាងសំខាន់ ដែលអាចជួយដល់កម្ពុជាឱ្យគេចផុតពីការរំលោភបំពានពីសំណាក់បរទេស ទាំងនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន និងអនាគត។ ម្យ៉ាងវិញទៀតកញ្ញាថា កម្ពុជាអាចប្រើប្រាស់កិច្ចព្រមព្រៀងនេះជាមូលដ្ឋានក្នុងតវ៉ាទាមទារយកមកវិញនូវទឹកដីដែលបាត់បង់ទៅប្រទេសជិតខាង តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាមិនត្រឹមត្រូវទាំងឡាយកាលពីអតីតកាល៖ « ស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងហ្នឹង គឺវានៅតែមាន ហើយការដែលគោរព និងអនុវត្តហ្នឹង វាគឺជាចំណុចសំខាន់របស់កម្ពុជាទៅលើការធ្វើឱ្យកម្ពុជាក្លាយជាប្រទេសដែលកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យ គោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ។ ហើយក៏ជាប្រទេសដែលមានការធានាជាផ្លូវការអំពីការគោរពអធិបតេយ្យភាព ហើយនិងជាការរំឭកទៅដល់ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែលចង់រំលោភអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា គឺពួកគេមិនអាចធ្វើបានទេ បើយោងតាមកិច្ចព្រមព្រៀងមួយនេះ។ អ៊ីចឹងនេះ គឺជាផលប្រយោជន៍ បើយើងអាចអនុវត្ត ឬក៏យើងជំរុញលើការលើកកម្ពស់ស្មារតីគោរពទៅលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស អ៊ីចឹងយើងអាចបានប្រយោជន៍ទាំងអស់ហ្នឹងបាន»។
ការអំពាវនាវរបស់ក្រុមយុវជនដែលចង់ឱ្យមេដឹកនាំខ្មែរគោរព និងអនុវត្តស្មារតីកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីសឱ្យបានពេញលេញនេះ គឺដោយសារពួកគេសង្កេតឃើញថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងមន្ត្រីរបស់លោកមួយចំនួន បាននាំគ្នាបកស្រាយថា កិច្ចព្រមព្រៀងជាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនេះបាន «ស្លាប់បាត់ទៅហើយ»។
លោក ហ៊ុន សែន ដែលជាហត្ថលេខីមួយរូបដែរនោះ ធ្លាប់លើកឡើងជាច្រើនដងរួចមកហើយថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសបានអស់សុពលភាពហើយ ពីព្រោះខ្លឹមសារទាំងឡាយនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះត្រូវបានដាក់បញ្ចូលទៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ១៩៩៣ អស់ទៅហើយ។ លោកថែមទាំងនិយាយទៀតថា បើចង់ឱ្យកម្ពុជាអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងនេះវិញ ទាល់តែមានសង្គ្រាមជាថ្មី ហើយស្ថាប័នព្រះមហាក្សត្រ និងតុលាការខ្មែរក្រហមជាដើម សុទ្ធសឹងតែត្រូវរំលាយចោល៖ «បើគោរព ( កិច្ចព្រមព្រៀង ) ប៉ារីស ត្រូវដោះលែង ខៀវ សំផន ត្រឡប់មកវិញ ហើយលុបចោលតុលាការ ( ខ្មែរក្រហម ) ក្រវាត់ចោលទៅ។ រឿងវាបានឈានមកដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលត្រូវអនុវត្ត ព្រោះមានអ៊ុនតាក់ (UNTAC) ឯណាទៀត ? ហើយបើត្រូវអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស កម្ពុជាមិនត្រូវមានព្រះប្រមុខរដ្ឋ / ព្រះមហាក្សត្រទេ ត្រូវមានក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ ហើយព្រះមហាក្សត្រយើង គឺត្រឹមតែជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជាតិជាន់ខ្ពស់ទេ ឯអ្នកដែលមានសិទ្ធិសម្រេចចុងក្រោយ គឺនៅលើប្រធានអ៊ុនតាក់ឯណោះ។ រឿងហ្នឹងហើយដែលខ្ញុំមិនព្រម ហើយខ្ញុំទៅជាកនៅលើជ្រញ់នៅក្នុងក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិតែម្ដង»។
ការបកស្រាយរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នេះ ត្រូវបានមន្ត្រីក្រោមបង្គាប់របស់លោកយកទៅសូត្ររត់មាត់តាមគ្នា និងនិយាយបន្ទរ ទាំងជាមួយអ្នកសារព័ត៌មាន និងក្នុងវេទិកាសាធារណៈនានា។ ជាងនេះទៅទៀត ពួកគេហាក់លើកតម្កើងលោក ហ៊ុន សែន តែម្នាក់គត់ឱ្យមានគុណសម្បត្តិលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស។
ជាឧទាហរណ៍ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសកម្ពុជាលោក ប្រាក់ សុខុន បានហៅលោក ហ៊ុន សែន ថាជា «មហារដ្ឋបុរស» នៅចំពោះមុខអង្គទូតបរទេស និងភ្ញៀវកិត្តិយសដទៃទៀត ក្នុងពិធីប្រារព្ធខួប៣០ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ កាលពីថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា។ ក្នុងសុន្ទរកថារយៈពេលជិតមួយម៉ោងលោក ប្រាក់ សុខុន ហាក់មិនសូវផ្ដល់តម្លៃដល់កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសនោះទេ ប៉ុន្តែលោកបានលើកតម្កើងលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ឱ្យមានគុណសម្បត្តិលើសតួអង្គឯទៀតៗដែលបានចូលរួមផ្ដួចផ្ដើមដែលក្នុងនោះមានទាំងព្រះបរមរតនកោដ្ឋ នរោត្តម សីហនុ ផងដែរ។ លោកអះអាងថា លោក ហ៊ុន សែន ជាអ្នកដឹកនាំតែម្នាក់គត់ដែលនាំមកនូវសន្តិភាព ការបង្រួបបង្រួមជាតិ និងឯកភាពទឹកដីនៅចុងឆ្នាំ១៩៩៨ តាមរយៈនយោបាយឈ្នះ-ឈ្នះ៖« រាជរដ្ឋាភិបាលបានអនុញ្ញាតឱ្យធនាគារជាតិនៃកម្ពុជាចេញផ្សាយនូវក្រដាសប្រាក់ថ្មីមានតម្លៃ ៣ម៉ឺនរៀល ( ៣០ . ០០០ ) ។ តាមរយៈការបោះពុម្ពផ្សាយក្រដាសប្រាក់នេះ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដឹកនាំដោយសម្តេច ហ៊ុន សែន ស្ថាបត្យករទីមួយ និងសំខាន់បំផុតនៃកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស បញ្ជាក់សាជាថ្មីអំពីសារៈសំខាន់នៃសមិទ្ធផលជាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងរំឭកដល់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់អំពីគុណបំណាច់នៃកិច្ចព្រមព្រៀង និងអ្នកដែលបានរួមគ្នាសម្រេចកិច្ចព្រមព្រៀងនោះ ចំពោះសន្តិភាព និងការបង្រួបបង្រួមជាតិ »។
ទោះជាយ៉ាងណា អគ្គលេខាធិការសហព័ន្ធនិស្សិតបញ្ញវន្តកម្ពុជាលោក គៀន ពន្លក យល់ថា មូលហេតុដែលរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន មិនសូវផ្ដល់តម្លៃដល់កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ពីព្រោះរដ្ឋាភិបាលបានបរាជ័យក្នុងការអនុវត្តតាមខ្លឹមសារមួយចំនួននៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ។ លោកថា ចំណុចបរាជ័យទាំងនោះមានជាអាទិ៍ ការប្រែក្លាយកម្ពុជាទៅជារបបដឹកនាំឯកបក្ស ការគាបសង្កត់សិទ្ធិសេរីភាពពលរដ្ឋ និងការធ្វើឱ្យជាតិបែកបាក់តាមរយៈការកម្ចាត់អ្នកមានទស្សនៈនយោបាយផ្ទុយ និងសំឡេងឯករាជ្យ ជាដើម។ យុវជនដែលជាអ្នកឃ្លាំមើលស្ថានការណ៍នយោបាយរូបនេះសង្កត់ធ្ងន់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីសមានតម្លៃជាអមតៈ ដូច្នេះមេដឹកនាំណាដែលចង់លុបបំបាត់ ឬប៉ុនប៉ងបន្សាបកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ពួកគេមិនមែនជាអ្នកស្នេហាជាតិពិតប្រាកដនោះទេ៖« មានតែមេដឹកនាំដែលស្ថិតនៅក្នុងការកាន់អំណាចបែបផ្ដាច់ការទេ ដែលមិនគោរពទៅលើស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ហើយខ្ញុំមិនចង់ឃើញថាប្រទេសកម្ពុជាមួយដែលរអិលធ្លាក់ទៅក្នុងការដឹកនាំបែបផ្ដាច់ការទេ។ ខ្ញុំចង់ឃើញប្រទេសកម្ពុជាមួយដែលមានការគោរពលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ មានការគោរពសិទ្ធិមនុស្សពិតប្រាកដ ហើយជាពិសេសហ្នឹងគឺចង់ឃើញការផ្សះផ្សាជាតិ ហើយនិងបង្រួបបង្រួមជាតិ ព្រោះបច្ចុប្បន្ននេះកម្ពុជាកំពុងតែជួបបញ្ហាធំៗ ដែលត្រូវចូលរួមគ្នាដោះស្រាយមានដូចជា វិបត្តិជំងឺកូវីដ - ១៩ ការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ការដកប្រព័ន្ធពន្ធ GSP ហើយនិងការដាក់ទណ្ឌកម្មទៅលើមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលធំៗ»។
ក្នុងខួប ៣០ឆ្នាំនេះ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស ក្រុមសង្គមស៊ីវិលឯករាជ្យ អង្គការអន្តរជាតិ និងប្រទេសហត្ថលេខីមួយចំនួន បានធ្វើសកម្មភាពផ្សេងៗគ្នាដើម្បីបង្ហាញការគាំទ្រ និងទាមទារឱ្យរបបលោក ហ៊ុន សែន គោរពកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស។ ជាពិសេសប្រទេសហត្ថលេខីមួយចំនួន ដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក បារាំង អង់គ្លេស អូស្ត្រាលី និងជប៉ុន ជាដើម បានលើកឡើងជាចំហថា រដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន មិនទាន់អនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសឱ្យបានពេញលេញនៅឡើយទេ ហើយចំណុចខ្វះខាតទាំងនោះគួរតែត្រូវបានពិនិត្យពិចារណាឡើងវិញ។ ក្រុមប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យទាំងនោះ បញ្ជាក់ច្បាស់ៗទៀតថា ពួកគេនៅឈរជាមួយពលរដ្ឋខ្មែរដែលចង់បានការអភិវឌ្ឍ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ ស្របតាមស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស។
ជាមួយគ្នានេះដែរ ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងក្រុមបញ្ញវន្តជំរុញប្រជាពលរដ្ឋ ជាពិសេសយុវជន ឱ្យសិក្សាស្វែងយល់ស៊ីជម្រៅបន្ថែមទៀតអំពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ពីព្រោះនេះជាមូលដ្ឋានច្បាប់អន្តរជាតិដ៏រឹងមាំដែលអាចជួយការពារប្រជាជាតិខ្មែរគ្រប់ជំនាន់ និងគ្រប់បញ្ហា។ សំខាន់ជាងនេះទៅទៀតនោះ ការយល់ដឹងច្បាស់ពីកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីស អាចបណ្ដុះស្មារតីអ្នកដឹកនាំជំនាន់ក្រោយឱ្យគិតគូរបញ្ហាជាតិជាធំ ដោយអនុលោមតាមស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។