អ្នកធ្វើការងារលើវិស័យអប់រំបង្ហាញការព្រួយបារម្ភពីបញ្ហាសីលធម៌សង្គមកំពុងធ្លាក់ចុះខ្លាំង ដែលចាំបាច់ត្រូវមានវិធានការពង្រឹងឡើងវិញ។ ពួកគាត់យល់ថា នៅពេលសង្គមមួយ បាត់បង់ ឬធ្លាក់ចុះសីលធម៌នោះ នឹងធ្វើឲ្យមនុស្សរស់នៅក្នុងសង្គមនោះរស់នៅគ្មានសេចក្តីសុខ និងសន្តិភាពទាំងផ្លូវចិត្តនិងផ្លូវកាយឡើយ ព្រោះសង្គមនោះ ពោរពេញទៅដោយជម្លោះ ការជេរប្រមាថ ការព្យាបាទ អំពើហិង្សា និងសង្គ្រាមកាប់សម្លាប់គ្នាជាដើម។
អ្នកជំនាញធ្វើការងារពាក់ព័ន្ធវិស័យអប់រំលើកឡើងថា សីលធម៌នៅក្នុងសង្គមនៅពេលបច្ចុប្បន្នកំពុងតែធ្លាក់ចុះខ្លាំងប៉ះពាល់ដល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ និងសុវត្ថិភាពចាប់ពីបុគ្គលម្នាក់ៗ រហូតដល់សហគមន៍ និងឈានដល់ការបែកបាក់សង្គមជាតិ ដែលករណីនេះចាំបាច់ត្រូវមានការយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងពង្រឹងឡើងវិញ។
ប្រធានក្រុមប្រឹក្សា និងជាអគ្គនាយកប្រតិបត្តិនៃក្រុមហ៊ុនម៉េងលី ជេគួច ជាស្ថាប័នផ្តល់សេវាអប់រំមួយនៅកម្ពុជា លោក គួច ម៉េងលី មានប្រសាសន៍ថា សីលធម៌សង្គមបច្ចុប្បន្នធ្លាក់ចុះគួរឱ្យព្រួយបារម្ភ។ បើវាយតម្លៃចន្លោះពី១ដល់១០០លោកសន្និដ្ឋានថា ធ្លាក់ចុះរហូតជាង៦០ភាគរយ។
លោក គួច ម៉េងលី៖ «ច្បាប់ទម្លាប់វិន័យ ជាច្បាប់ទម្លាប់ដែលយើងទទួលស្គាល់អនុវត្តប្រចាំថ្ងៃ វាហាក់ដូចជាខ្វះខាតហើយអត់សូវមានអ្នកអនុវត្តន៍តាមទៀត។ ហើយក៏អត់មានអ្នកយកចិត្តទុកដាក់ចងក្រងទិសដៅប្រដៅធ្វើជាមេរៀន ក៏អត់ទៀតអ៊ីចឹងវាមានតែបាត់លើសដើម។ ចឹងបើយើងនិយាយរួមតាមនិយមន័យវាចុះ ខ្សោយខ្លាំង បច្ចុប្បន្នសឹងតែអាចថា ៦៥ភាគរយហើយបាត»។
មូលហេតុធំៗមួយចំនួនដែលលោក គួច ម៉េងលី មើលឃើញថា ជាកត្តានាំឱ្យមានបញ្ហាកើតអសីលធម៌នេះកើតឡើងច្រើនដោយសារតែ កត្តាជីវភាពគ្រួសារមិនបានរស់នៅជុំគ្នា ការចុះខ្សោយប្រព័ន្ធអប់រំ និងមនុស្សខ្លាចគ្នា មិនទុកចិត្តដោយសារខ្លាចមានការប្តឹងផ្តល់។
លោក គួច ម៉េងលី៖ «ដោយសារសង្គមយើងទំនើបនិយម ឆាប់មានការប្តឹងផ្តល់ចាប់មានការចោទប្រកាន់គ្នា មួយៗអត់ហ៊ានលូកលាន់រឿងអ្នកដទៃទេ។ ដូច្នេះហើយធ្វើឱ្យមួយៗដកថយ អ៊ីចឹងធ្វើឱ្យមនុស្សយើងស្ងួតអត់ម្ចាស់ការ ក្នុងការលូកលាន់ទទួលខុសត្រូវក្នុងសាច់រឿងគ្រួសារ សង្គម ដល់អ៊ីចឹងទៅវាធ្វើឱ្យឃ្លាតឆ្ងាយដែលគេហៅថា ភាពស្និទ្ធស្នាលជុំវិញគ្នា»។
មូលហេតុធំមួយទៀត លោក គួច ម៉េងលី ក៏មើលឃើញឥទ្ធិពលពីអ្នកមានលុយ មានអំណាចមួយចំនួនដែលមិនមានសីលធម៌ផងដែរ។
លោក គួច ម៉េងលី៖ «ឥឡូវនេះគេហៅថា សីលធម៌អ្នកចេះដឹងផ្តោតលើអ្នកមាន អ្នកមានអំណាច ប៉ុន្តែសម័យឥឡូវអ្នកមាន និងអ្នកមានអំណាចមិនសូវជាអ្នករៀនសូត្រផង ច្រើនដោយសារអ្នកចៃដន្យនិយម អ្នកមានដោយសារដីធ្លី អ្នកមានដោយសារឡើងអំណាចតាមបក្ខពួក។ វាមានច្រើន អ៊ីចឹងបានឡើងដោយធ្វើធំដោយសារ គេហៅថា អត់មានវិជ្ជាជីវៈ អត់មានចំណេះដឹង»។
ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនេះ លោក គួច ម៉េចលី អំពាវនាវដល់អ្នកមានសមត្ថភាពជាបណ្ឌិតបញ្ញវន្តចូលរួមក្នុងការផ្សព្វផ្សាយអប់រំតាមមធ្យោបាយផ្សេងៗ ដើម្បីពង្រឹងចំណេះដឹង សីលធម៌សង្គម។ លោក គួច ម៉េងលី ក៏តែងតែលេចមុខនៅតាមវេទិកាសាធារណៈនានាក្នុងនាមជាវាគ្មិន ដើម្បីបណ្ដុះគំនិត និងសីលធម៌សង្គម។
សីលធម៌ជាចំណុចមួយដែលគេកំណត់លក្ខណៈមនុស្សខុសពីសត្វទូទៅ ពេលខ្លះគេនិយាយថា មនុស្សបើគ្មានសីលធម៌ទេគឺសាហាវ គ្រោះថ្នាក់ ឬគួរឱ្យក្លាយជាងសត្វក្នុងព្រៃទៅទៀត។ បើនិយាយពីការពង្រឹងសីលធម៌ក៏មិនខុសពីការពង្រឹងការអនុវត្តច្បាប់ ឬគោលការណ៍ផ្សេងៗទៀតដែរគឺត្រូវធ្វើពីលើចុះក្រោមពីអ្នកមានឥទ្ធិពលមុន បើសំដៅលើប្រទេសគឺចាប់ពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ឬប្រធានាធិបតី បើកម្រិតក្រុមហ៊ុនត្រូវចាប់ផ្តើមពីប្រធានក្រុមហ៊ុន បើគ្រួសារចាប់ពីឪពុកម្ដាយនេះឯងតែម្តង។
ទាក់ទងនឹងរឿងសីលធម៌សង្គមនេះដែរ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន និងជាអតីតគ្រូបង្រៀននៅវិទ្យាល័យបាក់ទូកក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ អ្នកស្រី ប្រុក វ៉ាន្នី មើលឃើញថា បច្ចុប្បន្នសីលធម៌ធ្លាក់ចុះដែលគាត់បានជួបនោះ មានទាំងនៅក្នុងគ្រួសារ អាជីវកម្មលក់ដូរ ពេទ្យផ្តល់សេវាសុខាភិបាល វិស័យអប់រំ មន្ត្រីសាធារណៈ សន្តិសុខតាមមូលដ្ឋាន និងការចែកចាយគ្រឿងញៀនជាដើម។
អ្នកស្រី ប្រុក វ៉ាន្នី ក៏ចាប់អារម្មណ៍ថា បញ្ហាសីលធម៌គ្រូពេទ្យដែលគាត់ធ្លាប់បានដឹងគឺសីលធម៌ពេទ្យខ្មែរចុះទាបជាងពេទ្យប្រទេសថៃ។
អ្នកស្រី ប្រុក វ៉ាន្នី៖ «ពេលខ្លះមានអ្នកជំងឺគាត់ថា ឱ!លោកគ្រូពេទ្យ អ្នកគ្រូពេទ្យអើយ!ម៉េចក៏សម្ភីពីរោះម្ល៉េះ?សឹងកាប់ក្បាលនិងពូថៅ ហ្នឹងអាហ្នឹងមួយដែរ។ ហើយនៅមានចំណុចទៀត អ្នកជំងឺខ្លះគាត់ទុកឱ្យស្រែក យោកយ៉ាៗ ហើយមកដល់គាត់ស្តីឱ្យអ្នកជំងឺហ្នឹងក៏មានដែរ។ ហ្នឹងយើងសួរថា ធ្វើអំពើបែបហ្នឹងសុចរិតទេ?ថា អត់សុចរិតទេ»។
កាលពីដើមខែកុម្ភៈថ្មីៗនេះ សមាគមគ្រូបង្រៀនកម្ពុជាឯករាជ្យ ដឹកនាំដោយអ្នកស្រី អ៊ុក ឆាយ៉ាវី និងលោក រ៉ុង ឈុន ក៏បានធ្វើធម្មយាត្រាដើរដង្ហែក្បួនថ្មើរជើងដើម្បីផ្សព្វផ្សាយលើកកម្ពស់សីលធម៌សង្គមពីរាជធានីភ្នំពេញ ទៅដល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ រយៈពេលមួយសប្តាហ៍។ ធម្មយាត្រាធ្វើឡើងក្នុងគោលបំណងទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាល ដោះលែងអ្នកជាប់ឃុំដោយសារនយោបាយ និងបើកលំហសេរីភាព ហើយបញ្ឈប់ការប្រើប្រាស់ពាក្យសម្ដីគំរាមកំហែងបង្កការឈឺចាប់ ដើម្បីឲ្យមានឯកភាពជាតិ និងផ្សះផ្សាជាតិឡើងវិញ។ ក្រៅពីនេះ សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រ សំបូរ មាណ្ណារ៉ា ដែលទើបត្រូវបានតែងតាំងជាទីប្រឹក្សាផ្ទាល់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កាលពីពេលថ្មីៗនេះ ក៏បានប្រកាសថា លោកនឹងរៀបចំកម្មវិធីអប់រំឱ្យមានការពង្រឹងគ្រឹះ សីលធម៌ និង គុណធម៌ ឡើងវិញ។ ការលើកឡើងពីគម្រោងនេះដោយលោក មើលឃើញថា សីលធម៌ និងគុណធម៌នៅក្នុងសង្គមធ្លាក់ចុះខ្លាំងអាចបង្កផលអាក្រក់ទាំងបច្ចុប្បន្ន និងទៅថ្ងៃអនាគត។
មន្ត្រីសម្របសម្រួលសហគមន៍នៃអង្គការមួយ កញ្ញា ស៊ឹម សុភា បង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា សីលធម៌សង្គមមានការធ្លាក់ចុះពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ។ សុភា មើលឃើញមូលហេតុ២គឺ កត្តាជីវភាពនាំឱ្យមនុស្សមិនខ្វល់ពីការអប់រំ និងបញ្ហាផ្សព្វផ្សាយតាមបណ្ដាញទំនាក់ទំនងសង្គមពីរឿងរ៉ាវអសីលធម៌។
កញ្ញា ស៊ឹម សុភា សង្កេតឃើញថា ការផ្សព្វផ្សាយលើបណ្ដាញទំនាក់ទំនងសង្គមហាក់ដូចជា សេរី មិនមានការអប់រំ ឬទប់ស្កាត់ទេ ហើយជាក់ស្តែងរឿងអប់រំល្អៗ ហាក់មិនសូវទទួលបានការចាប់អារម្មណ៍ពីមហាជនច្រើនដូចការបង្ហាញរូបភាព កាយវិការ ឬ ពាក្យសម្តីមិនសមរម្យនោះទេ។
កញ្ញា ស៊ឹម សុភា៖ «ឃើញសង្គមយើងឥឡូវចាប់អារម្មណ៍និងរឿងឡប់ៗឆ្កួតៗ បើអ្នកណាគេចេញមកឡប់ៗឬធ្វើអីប្លែក សំបូរអ្នកចាប់អារម្មណ៍ហើយយកវាទៅធ្វើជាតម្រាប់តាមតៗគ្នាអ៊ីចឹងទៅ។ ដល់ពេលក្មេងឥឡូវឃើញអីល្បី ឃើញអីមានការចាប់អារម្មណ៍ ពួកគាត់ចេះតែគិតថា អាហ្នឹងជាការសប្បាយការអីទៅ»។
ទន្ទឹមនឹងការផ្សព្វផ្សាយមិនបានផ្ដោតលើការអប់រំហើយនោះ ក៏មានការផ្សព្វផ្សាយជាច្រើនក៏កំពុងតែបំពុលថែមទៀតផង ដូចជា ការផ្សព្វផ្សាយគ្រឿងស្រវឹង ការផ្សព្វផ្សាយអ្នកលក់ផលិតផល ដោយប្រើពាក្យជេរប្រមាថ បង្ហាញកេរ្តិ៍ខ្មាស ឬសម្ដែងជាការទាស់ទែងប្តីប្រពន្ធ ដើម្បីទាក់ទាញការចាប់អារម្មណ៍ពីមហាជន។
បើពិនិត្យលើការប្រើប្រាស់បណ្ដាញទំនាក់ទំនងសង្គមនៅកម្ពុជា គឺហ្វេសប៊ុកមានចំនួនប្រើប្រាស់ច្រើនជាងគេរហូតដល់ ១២លាននៃចំនួនប្រើប្រាស់ ប៉ុន្តែចំពោះការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មាន ផ្សព្វផ្សាយការអប់រំផ្សេងៗ មានអ្នកមើលច្រើនបំផុតខ្ទង់រយឬ ខ្ទង់ពាន់តែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែបើការសម្ដែងជាការទាស់ទែងរឿងក្នុងគ្រួសារបកអាក្រាតគ្នាវិញនោះ មានអ្នកមើលរហូតដល់រាប់សែន ឬរាប់លានក៏មាន។
កញ្ញា ស៊ឹម សុភា អំពាវនាវឱ្យមានការបង្កើនការផ្សព្វផ្សាយអប់រំ ហើយរូបគាត់ក៏កំពុងចាប់អារម្មណ៍និងគាំទ្រសកម្មភាព បណ្ណាល័យចល័ត ឬការដាក់សៀវភៅឱ្យអាននៅទីសាធារណៈ ហើយអាចខ្ចីយកទៅអាននៅផ្ទះបានទៀតផង។ កញ្ញាថា នេះជាសកម្មភាពមួយជួយពង្រឹងចំណេះដឹងក្នុងសង្គម។
ប្រភពទាំង៣រូបនេះ សុទ្ធតែមានការយល់ឃើញដូចគ្នាថា ស្ថានភាពធ្លាក់ចុះសីលធម៌សង្គមគឺដល់កម្រិតធ្ងន់ធ្ងរត្រូវមានវិធានការអប់រំពង្រឹងឡើងវិញជាបន្ទាន់ កុំឱ្យផលប៉ះពាល់កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរទៅ ហើយបង្កគ្រោះថ្នាក់ចាប់ពីបុគ្គលម្នាក់ៗរហូតដល់សង្គមជាតិទាំងមូល។
លោក គួច ម៉េងលី លើកឡើងថា បើសិនជា មិនមានវិធានការដោះស្រាយពង្រឹងសីលធម៌សង្គមឱ្យមានប្រសិទ្ធភាពទេនោះ ផលប៉ះពាល់ជាប្រព័ន្ធនឹងកាន់តែរីកឡើងនៅក្នុងសង្គម។
លោក គួច ម៉េងលី៖ «យើងអត់ពង្រឹងការអប់រំ យើងអត់ពង្រឹងគេហៅថា រចនាសម្ព័ន្ធនៃគ្រួសារ ហើយការបណ្តុះបណ្តាលការឈឺឆ្អាលក្នុងសហគមន៍យើង។ អាហ្នឹងវាប៉ះទង្គិចធ្ងន់ធ្ងរ ប៉ះពាល់ដល់ សង្គមគ្រួសារ គេហៅថា សេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ ហើយដល់ផុតពីសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ ការរស់នៅរបស់គ្រួសារ ជារួមទៅវាពាក់ព័ន្ធទាក់ទងគ្នាទាំងអស់»។
ជ្រុងមួយនៃការចង្អៀតក្នុងពន្ធនាគារក៏ឆ្លុះបញ្ចាំងពីសីលធម៌សង្គមដែរ។ នៅឆ្នាំ២០២២ លោក ស ខេង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃសម្ដែងការព្រួយបារម្ភពីពន្ធនាគារចង្អៀតជ្រុលមិនមានកន្លែងឃុំមនុស្សដែលបច្ចុប្បន្នមានអ្នកជាប់ឃុំជិត៤ម៉ឺន (៣៨.០០០)នាក់ ក្នុងនោះជាង២ម៉ឺន នាក់ ជាប់ឃុំក្នុងករណីគ្រឿងញៀន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។