ជនជាតិដើមភាគតិច និងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល អង្កេតឃើញថា ជម្លោះដីធ្លីរវាងពលរដ្ឋ និងក្រុមហ៊ុនសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចនៅខែត្រភាគឦសាន ជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ដល់ការសិក្សារបស់កុមារ យុវជន ដែលជាហេតុនាំឲ្យពួកគេបោះបង់ការសិក្សា។ ជនជាតិដើមភាគតិចខ្លះ ធ្លាក់ខ្លូនក្រីក្រតោកយ៉ាក និងខ្លះទៀតធ្វើចំណាកស្រុក ដែលជំរុញឲ្យកូនចៅរបស់ពួកគេបោះបង់ការសិក្សា ដើម្បីជួយការងារគ្រួសារ និងស្វែងរកប្រាក់ចំណូល។
ជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅខេត្តព្រះវិហារ ក្រចេះ និង ខេត្តស្ទឹងត្រែងអះអាងថា ការមិនយកចិត្តទុកដាក់ដោះស្រាយវិវាទដីធ្លីរបស់អាជ្ញាធរ និងភាពយឺតយ៉ាវក្នុងការស្វែងរកយុត្តិធម៌តាមផ្លូវច្បាប់របស់តុលាការ នឹងធ្វើឲ្យកុមារ និងយុវជនបោះបង់ការសិក្សា។ លើសពីនេះទៀត ការបាត់បង់ទីកន្លែងអាស្រ័យផលដោយសារក្រុមហ៊ុនសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចចិន ហេង ហ្វូ ដែលបានឈូសឆាយរំលោភយកដីពួកគាត់ ក៏ជាបន្ទុកបន្ថែមទៀតធ្វើឲ្យពួកគាត់បាត់បង់ប្រាក់ចំណូល និងធ្លាក់ខ្លួនក្រីក្រតោកយ៉ាក ត្រូវបង្ខំចិត្តធ្វើចំណាកស្រុករកការងារធ្វើ។
ជនជាតិដើមភាគតិចកួយ រស់នៅឃុំម្លូព្រៃពីរ ស្រុកឆែប ខែត្រព្រះវិហារថ្លែងសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ ឲ្យដឹងនៅថ្ងៃទី០៥ មេសាថា កុមារតិចតួចណាស់ មានឱកាសបន្តការសិក្សាដល់ថ្នាក់អនុវិទ្យាល័យ និងមួយចំនួនធំបានឈប់រៀនត្រឹមបឋមសិក្សា។ លោកថា វិបត្តិដីធ្លីជាមួយក្រុមហ៊ុនសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចចិន គឺជាដើមចមនាំឲ្យពួកគាត់ខាតប្រយោជន៍ច្រើន ទាំងអនាគតកូនចៅ ប៉ះពាល់ជីវភាព បាត់បង់កន្លែងអាស្រ័យផលចិញ្ចឹមជីវិត សេដ្ឋកិច្ចធ្លាក់ចុះ និងត្រូវចំណាយធនធានក្នុងការ ធ្វើដំណើរស្វែងរកយុត្តិធម៌ពីអាជ្ញាធរខេត្ត និងថ្នាក់ជាតិ។ ចំណែកអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធមួយចំនួន មិនខ្វល់ពីទុក្ខវេទនាពួកគាត់នោះទេ ដែលនាំឲ្យអ្នកភូមិធ្លាក់ខ្លួនក្រីក្រ និងបង្ខំចិត្តឲ្យកូនចៅឈប់រៀន ដើម្បីធ្វើកម្មករគេចិញ្ចឹមជីវិត។ លោកបន្ថែមថា ភូមិឋានពួកគាត់រស់នៅបច្ចុប្បន្ន ហ៊ុមព័ទ្ធដោយចម្ការអំពៅក្រុមហ៊ុនចិន គឺជាឧបសគ្គបន្ថែមទៀត បង្ខំឲ្យកុមារជាច្រើនឃ្វាលគោក្របី ព្រោះខ្លាចសត្វពាហនៈរបស់ពួកគាត់ ស៊ីអំពៅក្រុមហ៊ុនបណ្ដាលឲ្យពុលងាប់៖ «កុមារខ្លះបានរៀនសូត្រ និងខ្លះទៀត មិនបានរៀនសូត្រ ដោយសារតែបាត់បង់មុខរបរក្នុងមូលដ្ឋាន ដោយសារការអភិវឌ្ឍដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចនាំឲ្យពលរដ្ឋយ៉ាប់រកប្រាក់ចំណូល ។ រកមិនបានដើររកស៊ីឈ្នួលតាមស្រុកភូមិ វាបាត់បង់ការសិក្សា » ។
កាលពីដើមខែមីនា ឆ្នាំ ២០១៨ ពលរដ្ឋរស់នៅឃុំសង្កែពីរ និងឃុំម្លូព្រៃពីរ ងាប់គោជាង ៦០ក្បាលជាបន្តបន្ទាប់ និងមួយចំនួនទៀតបាត់ខ្លួន បង្កប៉ះពាល់ជីវភាព និងមុខរបរពួកគាត់។ លើសពីនេះ អ្នកភូមិខ្លះបានទៅដល់ទីតាំងគោងាប់នោះ ប្រទះឃើញទឹកថ្លុក និងទឹកត្រពាំងខ្លះនៅជាប់ចម្ការអំពៅក្រុមហ៊ុនចិនមានសារជាតិពុល។ ចាប់តាំងពីកើតបាតុភាពនេះហើយ អ្នកភូមិមួយចំនួន បានបង្ខំឲ្យកុមារបោះបង់ការសិក្សា ដើម្បីឃ្វាលគោក្របីឲ្យបានដិតដល់ ព្រោះបារម្ភខ្លាចក្រុមហ៊ុនបំពុលទៀត។
ជនជាតិដើមភាគតិចរស់នៅឃុំពីរធ្នូ ស្រុកស្នូល ខែត្រក្រចេះ ថ្លែងក្នុងលក្ខខណ្ឌមិនបញ្ចេញឈ្មោះ ឲ្យដឹងថា ពលរដ្ឋមានវិវាទដីធ្លីនៅឃុំពីរធ្នូជាង ៤រយគ្រួសារ ក្នុងនោះកុមារបោះបង់ការសិក្សាស្ទើរគ្រប់ក្រុមគ្រួសារ ដោយសារអាជ្ញាធរដុតបំផ្លាញផ្ទះពួកគាត់ និងដកហូតដីធ្លី នាំឲ្យពួកគាត់ធ្លាក់ខ្លួនក្រីក្រ បានបង្ខំឲ្យកុមារបោះបង់ការសិក្សាមួយចំនួន ដើម្បីដើរស៊ីឈ្នួលគេ ស្វែងរកប្រាក់ផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពគ្រួសារ៖ «ទី១ អត់បានរៀនសូត្រ និងទី ២ ភ្លើងឆេះផ្ទះអស់ហើយ អត់បានរៀនសូត្រទេ ។ ច្រើនណាស់គិតទៅ កុមារឈប់រៀន ៣រយគ្រួសារ។ បើម៉ែឪអស់រលីង កុមារដើរស៊ីឈ្នួលគេដើម្បីចិញ្ចឹមក្រពះ » ។
អគ្គលេខាធិការដ្ឋានសម្ព័ន្ធជនជាតិដើមភាគតិចកម្ពុជា លោក ឡូ រ៉ង់ សង្កេតឃើញថា មានហេតុផលច្រើនបង្កឲ្យកុមារងាយនឹងបោះបង់ការសិក្សា ដោយសារជីវភាព ជម្លោះដីធ្លី និង ការអភិវឌ្ឍន៍តាមដងទន្លេមេគង្គ ដែលត្រូវជម្លៀសពលរដ្ឋចេញពីលំនៅឋាន។ លោកថា កុមារនៅឃុំក្បាលរមាស ស្រុកសេសាន ខែត្រស្ទឹងត្រែង ៨០នាក់ បោះបង់ការសិក្សាដោយសារភូមិពួកគាត់ក្លាយជាផ្ទៃអាងទំនប់វារីអគ្គិសនីសេសានក្រោមពីរ ហើយកុមារមួយចំនួនបានបង្ខំចិត្តចូលព្រៃអារឈើលក់ចិញ្ចឹមជីវិត ដោយសារជីវភាពខ្វះខាត។ លោកថា ការបាត់បង់ធនធានធម្មជាតិ ដែលជាកន្លែងជនជាតិដើមភាគតិចអាស្រ័យផល វាបង្កប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់សេដ្ឋកិច្ចជនជាតិដើមភាគតិចការបាត់បង់ប្រពៃណី និងប៉ះពាល់ដល់ការសិក្សារបស់កុមារដែរ៖ «ភាគច្រើននៃកុមារក្នុងសហគមន៍រងគ្រោះ មិនអាចទទួលបានរៀនសូត្របានទេ ព្រោះឪពុកម្ដាយគាត់រវល់តែតស៊ូ និងការពារដីធ្លីរបស់ខ្លួន។ មើលទៅភាគច្រើនសឹងតែគ្រប់ភូមិ ដែលប្រឈមមិនទទួលបានការសិក្សា។ យើងមានការព្រួយបារម្ភគាត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ វាលែងលក្ខណៈជាសហគមន៍ប្រមូលផ្ដុំ ដែលមានក្រុមពួកច្បាស់លាស់ហ្នឹងគេឯង ក្នុងផែនទីពិភពលោក ក្នុងថ្ងៃអនាគត »។
មេឃុំប្រមេ លោក ធាន ហេង មានប្រសាសន៍ថា ជម្លោះដីធ្លីរវាងពលរដ្ឋ និងក្រុមហ៊ុនចិន ពុំប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់ការសិក្សារបស់កុមារនោះទេ។ លោកថា អាជ្ញាធរឃុំបានចាត់ឲ្យសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំម្នាក់ទទួលបន្ទុកផ្នែកសេវាអប់រំនៅមូលដ្ឋាន ជួយផ្សព្វផ្សាយ និងអប់រំពលរដ្ឋឲ្យបញ្ជូនកូនចៅទៅរៀន និងណែនាំអ្នកភូមិឲ្យស្វែងយល់ពីតម្លៃនៃការសិក្សារបស់កុមារ៖ «នៅប្រមេមានអនុវិទ្យាល័យមួយ។ អាជ្ញាធរឃុំបានចាត់ឲ្យសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំម្នាក់ស្រី ទទួលការងារហ្នឹង »។
នាយកប្រតិបត្តិអង្គការសម្ព័ន្ធគណនេយ្យភាពសង្គមកម្ពុជា (ANSA) លោក សន ជ័យ យល់ថា បើការរៀនសូត្ររបស់កុមាររងផលប៉ះពាល់ដោយសារជម្លោះដីធ្លី អាជ្ញាធរត្រូវរកមធ្យោបាយដោះស្រាយវិវាទដីធ្លីឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋទទួលបានសុវត្ថិភាពដីធ្លីរបស់ខ្លួនផង។ លើសពីនេះ សិទ្ធិទទួលបានការអប់រំ និងសិទ្ធិប្រើប្រាស់ដីធ្លីត្រូវដើរស្របគ្នាដែរ ព្រោះលំនៅពិតប្រាកដ និងសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសាររបស់ពលរដ្ឋ បានដើរតួនាទីសំខាន់ ផ្ដល់ការអប់រំដល់កុមារ ឲ្យមានឱកាសរៀនសូត្រស្មើៗ គ្នា។ លោកថា ពលរដ្ឋចំណាកស្រុកច្រើន នឹងបង្កឲ្យកុមារប្រឈមបោះបង់ការសិក្សាច្រើនដែរ ហើយជម្លោះដីធ្លីក៏ជាមូលហេតុនាំឲ្យពលរដ្ឋធ្វើចំណាកស្រុក៖ «មើលទៅលើឫសគល់នៃបញ្ហាថា តើគេត្រូវដោះស្រាយបញ្ហាដោយរបៀបណា ? គេត្រូវរកមធ្យោបាយឆ្លើយតបគ្នា រវាងសិទ្ធិទទួលការអប់រំ និងសិទ្ធិទទួលបានដីធ្លីស្របគ្នា។ ឪពុកម្ដាយរវល់តែដើរលើកកញ្ជើ ហើយកូនដើរតាមដែរ ធ្វើឲ្យឱកាសនៃការរៀនសូត្រពុំមានទេសម្រាប់កុមារ »។
លោក សន ជ័យ បន្ថែមថា កុមារបោះបង់ការសិក្សានឹងបង្កប៉ះពាល់រយៈពេលវែងដល់សង្គមជាតិ និងអនាគតរបស់ពួកគេ ហើយកុមារទាំងនោះនឹងប្រឈមបញ្ហាគ្រឿងញៀន ចំណាកស្រុក និងប៉ះពាល់ដល់ការអភិវឌ្ឍន៍ធនធានមនុស្សសម្រាប់បម្រើប្រយោជន៍ជាតិ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។