សេចក្តីព្រាងច្បាប់សំខាន់បីពាក់ព័ន្ធនឹងវិស័យយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា អាចនឹងត្រូវរដ្ឋសភាផ្ដើមពិភាក្សាអនុម័តចាប់ពីថ្ងៃអង្គារ នេះទៅ បើទោះជាមានការរិះគន់ខ្លាំងថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងបីបំពានធ្ងន់ធ្ងរដល់រដ្ឋធម្មនុញ្ញក្តី។
តើមានវិធានការអ្វីទេ ដែលអាចទប់ស្កាត់មិនអោយសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងបី គឺសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម សេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីលក្ខន្តិកៈនៃចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា និងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំអង្គការតុលាការ ក្លាយជាច្បាប់បានទេ?
ឆក់ឱកាសក្នុងពេលកម្ពុជា កំពុងជាប់គាំងផ្នែកនយោបាយក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឋសភាដែលមានតែតំណាងរាស្ត្រពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ៦៨រូប នឹងផ្ដើមពិភាក្សាអនុម័តសេចក្តីព្រាងច្បាប់ដ៏ចម្រូងចម្រាសទាំងបី ដែលសហគមន៍អ្នកច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិ យល់ថា នឹងធ្វើអោយតុលាការកម្ពុជា កាន់តែចុះទន់ខ្សោយ និងបាត់បង់ឯករាជ្យភាពរបស់ខ្លួន។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន ប្រធានការិយាល័យក្រុមអ្នកច្បាប់អម្រិន្ទ មានសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងនេះនឹងពង្រឹងអំណាចរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ដែលជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់របស់រដ្ឋាភិបាល អោយលូកដៃចូលកិច្ចការរបស់ឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម តាមរយៈការបង្កើតអគ្គលេខាធិការដ្ឋាន។
លោក សុក សំអឿន៖ «ដាក់បញ្ជាក់ហ្មង គឺមានអគ្គលេខាធិការដ្ឋានមួយស្ថិតនៅក្រោមរដ្ឋបាលកណ្ដាលរបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌ វិញ។ ដូច្នេះមានន័យថា ដំណើរការចាត់ចែងដូចនៅក្រោមក្រសួងយុត្តិធម៌ វិញ។ ឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម គ្រាន់តែហៅមកប្រជុំ មិនមែនជាស្ថាប័នមួយដាច់ដោយឡែក មិនមែនជាស្ថាប័នមួយគ្រប់គ្រងតុលាការទេ។ និយាយរួមទៅ ច្បាប់នេះមិនមែនឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមជាអ្នកព្រាង គឺក្រសួងយុត្តិធម៌ ជាអ្នកព្រាង។ បើយើងសង្កេតមើលសេចក្តីព្រាងច្បាប់មុន នៅក្នុងនោះអគ្គលេខាធិការដ្ឋានមាននាយកដ្ឋានផ្សេងៗស្ថិតនៅក្រោមឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ដែលបង្ហាញពីចេតនារបស់ឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមចង់បានឯករាជ្យ។ អគ្គលេខាធិការដ្ឋានដាច់ដោយឡែកដែលមាននាយកដ្ឋានរដ្ឋបាល ហិរញ្ញវត្ថុ អធិការកិច្ចអ៊ីចឹងទៅ។ ប៉ុន្តែ អានេះអត់មានទេ និយាយរួមទៅមានតែរដ្ឋបាលមួយ ហើយអគ្គលេខាធិការដ្ឋានហ្នឹង មានតែតួនាទីមួយ ពេលប្រជុំធ្វើជាលេខាកត់ត្រា។ ហើយយើងមើលគណៈកម្មាធិការអធិការកិច្ចរបស់ឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម គឺយើងឃើញដូចជា ស្ថាប័នរបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌ តែម្តង។ ហើយរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ជាអ្នកពិនិត្យពាក្យបណ្ដឹង ហើយស៊ើបអង្កេតបឋម។ ដូច្នេះមានន័យថា ឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រមអត់មានតួនាទីអីទេ គឺចាំតែរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ជាអ្នកស៊ើបអង្កេត ហើយផ្តល់ភស្តុតាងទៅឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម»។
ចំណែកអ្នកវិភាគរិះគន់ថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីលក្ខន្តិកៈនៃចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា មិនបានផ្តល់ឯករាជ្យភាពដល់តុលាការដែលជាស្ថាប័នកំពូល អោយបំពេញការងារ និងមានថវិកាដោយខ្លួនឯងដូចស្ថាប័នដទៃឡើយ។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកវិភាគបញ្ហាសង្គមឯករាជ្យ មានប្រសាសន៍ថា ការធ្វើដូច្នេះជាចេតនាក្នុងការដាក់អោយតុលាការស្ថិតក្រោមអំណាចនីតិប្រតិបត្តិ៖ «រដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ គឺមានអាដែងនែកហៅថាច្បាប់លក្ខន្តិកៈ មន្ត្រីរាជការធ្វើការនៅក្នុងសភា រដ្ឋសភា ហើយនិងស្ថាប័នបីនេះដាច់ដោយឡែក ព្រោះអាដែងអឺ រដ្ឋសភា អឺព្រឹទ្ធសភាហ្នឹងគឺជាអំណាចនីតិប្បញ្ញតិដាច់ដោយឡែកនឹងការបែងចែកអំណាច។ ដូច្នេះ គេមានច្បាប់លក្ខន្តិកៈបុគ្គលិកធ្វើការបម្រើនៅក្នុងរដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា និងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញនេះ បាទអ៊ីចេះ ហេតុអីបានជាមិនធ្វើ ច្បាប់លក្ខន្តិកៈមន្ត្រីរាជការបម្រើការតុលាការហ្នឹងដាច់ដោយឡែកដូចចឹង រួចនីតិប្រតិបត្តិរដ្ឋាភិបាលហ្នឹងក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលហ្នឹង ក៏មានច្បាប់លក្ខន្តិកៈមន្ត្រីរាជការស៊ីវិលដាច់ដោយឡែកបាទ ហើយនិងលក្ខន្តិកៈយោធិនដាច់ដោយឡែកទៅបាទ! រីឯតុលាការទៅវិញអត់បានធ្វើអ៊ីចឹងទេ ម៉េចបានអ៊ីចឹង! ឥឡូវហ្នឹងបើយើងរបៀបចឹងជាផ្នែក តាមពិតតុលាការហ្នឹងគឺប្រព័ន្ធតុលាការជាផ្នែកមួយរបស់រដ្ឋាភិបាល»។
សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះក៏មិនបានហាមឃាត់ចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញា ពីការចូលរួមសកម្មក្នុងគណបក្សនយោបាយដែរ។
លោក ប្រ៊ែដ អាដាម (Brad Adams) នាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) ទទួលបន្ទុកតំបន់អាស៊ី អោយដឹងថា ការដែលចៅក្រមចូលរួមសកម្មក្នុងបក្សនយោបាយជាបញ្ហាធ្ងន់ធ្ងរ។ លោកថា សហគមន៍ប្រទេសម្ចាស់ជំនួយ ត្រូវម៉ឺងម៉ាត់ជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ទទូចអោយមានការកែលំអសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងនេះមុនអនុម័ត។ លោកបន្តថា មិនជឿថាលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មិនខ្វាយខ្វល់អំពីការគាបសង្កត់ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ហើយងាកទៅពឹងពាក់ចិន ទាំងស្រុងនោះទេ៖ «ខ្ញុំមិនជឿថា ប្រសិនបើប្រទេសម្ចាស់ជំនួយធ្វើការតឹងតែង ឬម៉ឺងម៉ាត់ជាមួយ លោក ហ៊ុន សែន លោក ហ៊ុន សែន នឹងងាកទៅពឹងពាក់ទាំងស្រុងលើចិន នោះទេ ពីព្រោះស្ទើរតែគ្មាននរណាម្នាក់ក្នុងគណបក្សរបស់គាត់ ចង់បានរបៀបហ្នឹងឡើយ ហើយពលរដ្ឋកម្ពុជា ក៏មិនចង់បានរបៀបនោះដែរ។ ពួកគេមិនចង់ឃើញប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានដាក់អោយនៅឯកោពីពិភពលោកឡើយ ហើយត្រូវទៅពឹងផ្អែកលើតែប្រទេសចិន ទាំងស្រុងនោះទេ។ ចូរក្រឡេកមើលប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ឬភូមា។ តើមានអ្វីកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសនោះ នៅពេលរដ្ឋាភិបាលភូមា ពឹងផ្អែកតែទៅលើប្រទេសចិន នោះ? មូលហេតុមួយដែលបណ្ដាលអោយមានការកែទម្រង់របបនយោបាយទាំងស្រុងនៅក្នុងប្រទេសភូមា គឺដោយសារតែប្រជាពលរដ្ឋភូមា មិនពេញចិត្តទាល់តែសោះចំពោះរដ្ឋាភិបាល និងកងទ័ពភូមា ដែលបានពឹងពាក់ទាំងស្រុងទៅនឹងប្រទេសចិន។ ពួកគេចង់មានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកប្រទេសលោកខាងលិច និងប្រទេសផ្សេងៗទៀតនៅក្នុងតំបន់។ ពួកគេមិនចង់ពឹងផ្អែកតែទៅលើប្រទេសចិន មួយនោះទេ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំគិតថា ចំពោះការយល់ថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ចង់ងាកទៅពឹងតែចិន ហើយមិនខ្វាយខ្វល់អំពីការគំរាមកាត់ជំនួយពីប្រទេសផ្សេងៗនោះ វាមិនមែនជាការពិតទេ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំយល់ថា ប្រទេសម្ចាស់ជំនួយនៅតែអាចរក្សាឥទ្ធិពលលើទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសកម្ពុជា ដដែល ប្រសិនបើប្រទេសម្ចាស់ជំនួយទាំងនោះមានជំហរឈរលើគោលការណ៍ជាធំ ក្នុងការចាត់ការបញ្ហានេះ។ លោក ហ៊ុន សែន កំពុងព្យាយាមបង្កើនការក្ដោបក្ដាប់អំណាចរបស់គាត់ទ្វេដង។ ចំពោះខ្ញុំ និយាយតាមត្រង់ទៅ ការធ្វើរបៀបនេះនឹងបណ្ដាលអោយមានរឿងអាក្រក់ជះត្រឡប់មកគាត់វិញទេ។ ជារួម សេចក្ដីព្រាងច្បាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងតុលាការទាំងអស់នេះអាក្រក់ណាស់។ អ្វីដែល លោក ហ៊ុន សែន គួររៀនសូត្រពីការបោះឆ្នោតសភាកន្លងទៅនេះ គឺថា ប្រជាជនកម្ពុជា ចង់រស់នៅក្រោមការត្រួតត្រាតិច។ ពួកគេមិនចង់អោយមានការត្រួតត្រាគ្រប់គ្រងលើជីវិតរបស់ពួកគេច្រើនទេ។ សរុបទៅ រឿងល្អបំផុត គឺមានច្បាប់ល្អ។ រឿងអាក្រក់បំផុត គឺមានច្បាប់ដែរ តែជាច្បាប់អាក្រក់។ ដូច្នេះក្នុងករណីមានច្បាប់ដែលមិនល្អអត់ច្បាប់តែម្ដងទៅវាប្រសើរជាង»។
លោក ជាម យៀប តំណាងរាស្ត្រ និងជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា អះអាងការពារសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងបីថា មានអ្នកច្បាប់បារាំង បានជួយតាក់តែងឡើង។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ប្រតិកម្មថា ខ្លឹមសារទាំងស្រុងក្នុងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងបីនេះ មិនប្រាកដថា ជាការចង់បានរបស់អ្នកច្បាប់បារាំង នោះទេ៖ «អាច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញបន្ថែមហ្នឹងបារាំង ធ្វើ អាហ្នឹងខ្ញុំដឹងច្បាស់ រួចខ្ញុំស្គាល់បារាំង ដែលធ្វើ ជួបមុខគ្នាដែរ ខ្ញុំថាអ្នកឯង ខ្ញុំអត់និយាយចំទេ ក៏ប៉ុន្តែបើធ្វើអាច្បាប់អ៊ីចឹងឲ្យណាស់ អាហ្នឹងគឺអ្នកឯងទទួលខុសត្រូវសម្បើមណាស់បាទ! អាហ្នឹងគឺជួយឲ្យប្រទេសខ្មែរមានអំណាចផ្ដាច់ការតែម្ដង ខ្ញុំប្រាប់ហ្មងបាទ!អ៊ីចេះខ្ញុំជួបអ្នកជំនាញការបារាំង មកជួយធ្វើច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌយើង នីតិព្រហ្មទណ្ឌទេបាទ ហីក៏ខ្ញុំចេះថា អ៊ីចឹងម៉េចអ្នកឯងសរសេរអ៊ីចឹង? គេថានែក! បើមិនដាក់ចឹងទេ គឺពួកអ្នកឯងអត់យល់ព្រមទេ ចង់ដាក់អ៊ីចេះ ប៉ុន្តែពួកអ្នកឯងហ្នឹងគឺអត់យល់ព្រមទេ ហើយអាច្បាប់នោះវាចេញ គាត់ថាអ៊ីចឹងបាទ! រួចខ្ញុំជឿគាត់មែន ដោយហេតុគាត់និយាយឈ្មោះចំ ប៉ុន្តែខ្ញុំនិយាយមិនឈ្មោះចំ ប៉ិនអ្នកហ្នឹងខ្លាំងមែនតាស់! បើមិនចឹងអត់ឲ្យច្បាប់ហ្នឹងចេញទេ បើមិនដកអាមាត្រាហ្នឹងចេញ អាមាត្រាដែលការពារសិទ្ធិសេរីភាពហ្នឹងណាស់! បាទ!»។
កាលពីនៅមានព្រះជន្ម ព្រះមហាវីរក្សត្រ សម្ដេច ព្រះនរោត្តម សីហនុ នៅឆ្នាំ២០០៤ ព្រះអង្គបានបដិសេធមិនឡាយព្រះហស្ដលេខាលើច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញបន្ថែម ដើម្បីបើកផ្លូវអោយរដ្ឋសភាបោះឆ្នោតជាកញ្ចប់ជ្រើសរើសថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋសភា និងគណៈរដ្ឋមន្ត្រីនៅពេលតែមួយ តាមការចង់បានរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ឡើយ។
ដោយទតឃើញថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញបន្ថែមផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ពេលនោះពីប្រទេសកូរ៉េខាងជើង ព្រះមហាវីរក្សត្រ សម្ដេច ព្រះនរោត្តម សីហនុ បានសរសេរចុតហ្មាយមួយច្បាប់ផ្ញើមក លោក ជា ស៊ីម ប្រធានព្រឹទ្ធសភា និងជាប្រមុខរដ្ឋស្តីទី។ ព្រះអង្គមានបន្ទូលថា ការចុះហត្ថលេខាលើច្បាប់បោះឆ្នោតជាកញ្ចប់ ឬអត់នោះ គឺស្រេចទៅលើមនសិការយល់ឃើញរបស់សម្ដេច ជា ស៊ីម។ ចំពោះព្រះអង្គ ព្រះអង្គនឹងមិនចុះឡាយព្រះហស្ដលេខាទេ ពីព្រោះវានឹងប៉ះពាល់បញ្ហាជាតិដ៏ធ្ងន់ធ្ងរណាស់។
ពេលនោះ សម្ដេច ជា ស៊ីម ក៏បានបដិសេធមិនចុះហត្ថលេខាបណ្ដាលអោយមេនគរបាលជាតិ លោក ហុក ឡង់ឌី បង្ខំសម្ដេច ជា ស៊ីម ចាកចេញទៅបាងកក ប្រទេសថៃ ដើម្បីទុកឱកាសអោយ លោក ញឹក ប៊ុនឆៃ ដែលជាអនុប្រធានព្រឹទ្ធសភាឡើងជាប្រមុខរដ្ឋស្តី ហើយមានសិទ្ធិចុះហត្ថលេខាលើធម្មនុញ្ញបន្ថែមនោះជំនួសវិញ។
តើព្រះមហាក្សត្របច្ចុប្បន្ន សម្ដេច ព្រះនរោត្តម សីហមុនី អាចនឹងធ្វើដូចព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គទេ គឺមិនឡាយព្រះហស្ដលេខាលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ទាំងបី ទាក់ទងនឹងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ដោយសារតែព្រះអង្គជាអ្នកធានានូវឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការ។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ មានប្រសាសន៍ថា ក្នុងកាលៈទេសៈខ្លះ មនុស្សអាចឆក់ឱកាសបញ្ចេញស្នាដៃជាវីរបុរស៖ «នេះគឺទាមទារគុណសម្បត្តិមួយដែលគេហៅថាគុណសម្បត្តិរដ្ឋបុរស បាទ! ដើម្បីប្រឆាំងនឹងអឺនែក គុណសម្បត្តិជារដ្ឋបុរស ហ្នឹងគឺអាដែងពេលចឹងៗគឺអាចមានខ្លះចេញមកតែម្ដងគឺអាគុណសម្បត្តិរបស់មនុស្សហ្នឹង ចេញមកអញមិនធ្វើទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនជឿជាក់ថា ព្រះមហាក្សត្រជាទីគោរពសក្ការៈរបស់យើង លោកនឹងមានព្រះទ័យប្រឆាំងនឹងច្បាប់នេះទេបាទ!»។
អំពីដំណើរការធ្វើច្បាប់នៅកម្ពុជា។ ក្រោយពីរដ្ឋសភាអនុម័តសេចក្តីព្រាងច្បាប់ជាផ្លូវការ សេចក្តីព្រាងច្បាប់នោះនឹងត្រូវបញ្ជូនទៅព្រឹទ្ធសភា។ បន្ទាប់ពីព្រឹទ្ធសភាអនុម័តហើយ មុនក្លាយជាច្បាប់ ត្រូវមានព្រះរាជក្រមមួយប្រកាសអោយប្រើ ដែលត្រូវឡាយព្រះហស្ដលេខាដោយព្រះមហាក្សត្រ។ ពេលព្រះមហាក្សត្រអវត្តមាន ប្រធានរដ្ឋសភាអាចជំនួសព្រះអង្គជាប្រមុខរដ្ឋស្តី និងអាចចុះហត្ថលេខាលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់។
ក្រោយពីសេចក្តីព្រាងច្បាប់ក្លាយជាច្បាប់ផ្លូវការហើយ មានតែក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញទេដែលមានសិទ្ធិបកស្រាយជាផ្លូវការថា ច្បាប់នោះស្រប ឬផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ប៉ុន្តែ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន សុទ្ធសឹងតែជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដូច្នេះគេមិនរំពឹងថា ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញប្រកាសថា ច្បាប់នោះអធម្មនុញ្ញឡើយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។