ប្រជាពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរ តែងនាំគ្នាប្រារព្ធពិធីបុណ្យបណ្ដែតប្រទីបតាមបែបទំនៀមអ្នកស្រុក ភ្ជាប់នឹងជំនឿការគោរពបូជាព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលបានចាក់គ្រឹះក្នុងសង្គមជាតិខ្មែរជាច្រើនសតវត្សមកហើយ។
ក្នុងគោលគំនិតនេះ ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យបណ្ដែតប្រទីបសំដៅឧទ្ទិសដល់ព្រះសារីរិកធាតុ គឺព្រះចង្កូមកែវ ឬធ្មេញចង្កូមនៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតម និងស្នាមព្រះបាទរបស់ព្រះអង្គ ដែលប្រតិស្ឋានទុកនៅ «ស្ទឹងនម្មទា» ស្ថិតក្នុងប្រទេសភូមា សព្វថ្ងៃ។
តើពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទនៃប្រទេសដទៃទៀតដែលកាន់ពុទ្ធសាសនា មានទំនៀមប្រារព្ធពិធីបុណ្យមួយនេះដូចជាពលរដ្ឋខ្មែរដែរឬយ៉ាងណា?
អ្នកនាង កេសរណ្ណីយ្យា ជូនសេចក្តីអធិប្បាយជុំវិញរឿងនេះ ដោយផ្ដោតតែទៅលើប្រទេសសិរីលង្កា ភូមា ថៃ និងប្រទេសលាវ៖
ចំណុចដូចគ្នាមួយ គឺក្នុងពិធីបណ្ដែតប្រទីបនោះ អ្នកស្រុកបរិស័ទខ្មែរតែងនិមន្តព្រះសង្ឃគង់នៅលើទូកមួយ ដែលអូសសណ្ដោងក្បូនប្រទីបជាទីតម្កល់គ្រឿងសក្ការបូជា។
នៅប្រទេសលាវ អ្នកស្រុកគេក៏នៅរក្សាទំនៀមនេះដូចគ្នាដែរ។ លោក មៀច មាន ជនជាតិភាគតិចទំពួន នៅខេត្តរតនគិរី ដែលមានជាប់ឈាមជ័រជនជាតិលាវ និងធ្លាប់បានធ្វើដំណើរទៅតំបន់នានាក្នុងប្រទេសថៃ និងលាវ ញឹកញយ ឱ្យដឹងថា ប្រពៃណីពិធីបណ្ដែតប្រទីបរបស់ពុទ្ធបរិស័ទនៃជនជាតិទាំងពីរនេះ ភាគច្រើនគេប្រារព្ធធ្វើនៅតាមភូមិស្រុកដែលមានវត្តអារាមរៀបចំដោយព្រះសង្ឃ និងអាចារ្យនៅទីអាវាសនីមួយៗ។ ចំណែកតួក្បូនប្រទីបវិញ លោកថា នៅតំបន់ខ្លះ គឺគេធ្វើអំពីឫស្សី តុបតែងលំអដោយដើមចេក ស្រទបចេក ព្រមទាំងនំនែក ផ្លែឈើ ផ្កាភ្ញី និងដុតទៀន ឬចន្លុះ ដូចជាទំនៀមខ្មែរយើងដែរ៖ «បុណ្យបណ្ដែតប្រទីប ភាសាឡាវ ហៅថា លយ-កថូង ភាសាថៃខាងជើង ថៃឦសាន គេហៅថា លយ-កថូង ដូចគ្នា។ ពិធីហ្នឹង ៨ខេត្តនៃភាគឦសានប្រទេសឡាវ ហើយនិងអ្នកភូមិនៅតាមដងទន្លេមេគង្គ ទន្លេសេកុង ក្នុងប្រទេសឡាវ បើនៅក្នុងវត្តគេធ្វើជាឫស្សី ធ្វើលក្ខណៈដូចទូកជាក្បូនវែងធំ គេតែងដូចក្បាលនាគ ដូចកន្ទុយនាគ។ ក្បូនប្រទីបហ្នឹង គឺមានប្រវែងចាប់ពី ១៧ម៉ែត្រ រហូតដល់ជាង ២០ម៉ែត្រ អាស្រ័យលើចំនួនប្រជាជនក្នុងភូមិ បាទ! ទទឹងក្បូនប្រទីបប្រវែង ៨តឹក ទៅ ១ម៉ែត្រ គេហៅថា ប្រទីបទឹក។ បន្ទាប់មក លោកសូត្រជយន្តោអីរួចរាល់ហើយ បានគេយកទូកកាណូតអូស អូសចំនួន ៣ជុំ ចម្ងាយប្រហែលជា ១-២គីឡូ (ម៉ែត្រ) ដី គេអូសចុះអូសឡើងបានគេព្រលែងក្បូនហ្នឹងឱ្យអណ្ដែតទៅតាមដំណើរវាទៅ»។
ចំណុចមួយទៀត គឺថាបរិស័ទខ្មែរប្រារព្ធធ្វើពិធីនេះដោយមាននិមន្តព្រះសង្ឃស្វាធ្យាយធម៌ នមស្ការរំឭកដល់ព្រះចង្កូមកែវ ឬធ្មេញចង្កូម និងស្នាមព្រះបាទនៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតម។
ភិក្ខុ អគ្គទិន្នកោ ផាន់ វណ្ណារ៉េត គង់នៅវត្តស្វាយកល្ប ឃុំកកោះ ស្រុកសន្ទុក ខេត្តកំពង់ធំ មានថេរដីកាបញ្ជាក់អំពីការឧទ្ទិសចំពោះព្រះចង្កូមកែវ ដែលជាផ្នែកមួយនៃព្រះសារីរិកធាតុ៖ «ពុទ្ធបរិស័ទតាមបណ្ដាភូមិ គឺលោកតែងធ្វើប្រទីបហ្នឹង ឧទ្ទិសដល់ព្រះចង្កូមកែវ។ ព្រះចង្កូមកែវនេះចែកចេញជា៤។ នៅក្នុងនោះ លោកសម្ដែងថា ព្រះទាថាធាតុ គឺព្រះចង្កូមកែវខាងស្តាំខាងលើ ប្រតិស្ឋាននៅស្ថានត្រៃត្រិង្ស ដែលយើងហៅថា ស្ថានតាវតឹង្ស។ មួយទៀត ព្រះចង្កូមកែវខាងស្តាំខាងក្រោម ប្រតិស្ឋាននៅក្នុងសីហឡទ្វីប បច្ចុប្បន្ននេះហៅថាប្រទេសសិរីលង្កា។ មួយទៀត ព្រះចង្កូមខាងឆ្វេងខាងលើ ប្រតិស្ឋាននៅក្នុងដែនដីគន្ធារៈ យើងបច្ចុប្បន្ន ប្រទេសចិន។ ព្រះចង្កូមកែវខាងឆ្វេងខាងក្រោម ប្រតិស្ឋាននៅក្នុងពិភពនាគ។ នេះ គឺទាក់ទងនឹងព្រះចង្កូមកែវទាំង៤ របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាកន្លែងដែលយើងគួរគោរពបូជាទាំងបព្វជិតទាំងគ្រហស្ថ ធ្វើសេចក្តីជ្រះថ្លាហ្នឹងចម្រើនពរ!»។
ចំណែកនៅប្រទេសសិរីលង្កា ដែលសម័យពុទ្ធកាលមានឈ្មោះថា «សីហឡទ្វីប» នោះ ពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទគេក៏មានទំនៀមធ្វើពិធីបុណ្យហែប្រទីប និងបណ្ដែតប្រទីប ក្នុងការគោរពបូជាចំពោះព្រះចង្កូមកែវនៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដែលគេបានរក្សាទុកក្នុងព្រះចេតិយមួយកន្លែង ជាទីសក្ការៈដ៏ប្រសើរឧត្តមមកដល់សព្វថ្ងៃ។ រីឯសម័យកាលនៃការប្រារព្ធពិធីបណ្ដែតប្រទីបនេះ ទាំងអ្នកស្រុកនៅសិរីលង្កា ថៃ និងលាវ គេធ្វើដូចគ្នានឹងបរិស័ទខ្មែរដែរ គឺក្នុងអំឡុងខែភទ្របទ ដែលជារដូវភ្ជុំនៅស្រុកខ្មែរ ហើយនិងថ្ងៃបុណ្យចេញព្រះវស្សាក្នុងខែអស្សុជ តាមពុទ្ធសាសនា។ នេះ គឺជាសេចក្តីអធិប្បាយរបស់ លោក មៀច មាន ប្រធានអង្គការការពារទន្លេ៣ នៅខេត្តរតនគិរី អំពីពិធីបូជាប្រទីបចំពោះព្រះចង្កូមកែវ ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសសិរីលង្កា ដែលលោកបានសង្កេតឃើញគេបណ្ដែតក្នុងទឹកផង និងហែប្រទីបនៅលើគោកផង៖ «ខ្ញុំឃើញគេគោរពខ្លាំងជាងគេព្រះចង្កូមកែវ គឺនៅភូមា និងនៅសិរីលង្កា។ ខ្ញុំបានចូលទៅដល់កន្លែងព្រះចង្កូមកែវ បានឃើញប្រាសាទព្រះចង្កូមកែវដោយផ្ទាល់ភ្នែកនៅប្រទេសសិរីលង្កា។ ព្រះចង្កូមកែវរបស់គេហ្នឹង គឺនៅក្នុងព្រះវិហារ ដែលមានកសិណនៅព័ទ្ធជុំវិញ។ គេគោរព គេភ្លើងទៀនគេដាក់ក្នុងកន្ទោង ដាក់ផ្កាដាក់អីទៅ គេបណ្ដែតទៅ។ នៅសិរីលង្កា កន្ទោងហ្នឹងគេមានក្លង មានដុតប្រេងដូង គេដាក់អំបោះឆៅដូចយើងបណ្ដូលទៀន ដាក់លើកន្ទោងហ្នឹង គេដាក់ផ្កា ហើយអត់មានអីទៀតទេ»។
គោលបំណងមួយទៀតដែលទាក់ទិននឹងទំនៀមអ្នកស្រុក ក្នុងការប្រារព្ធបុណ្យបណ្ដែតប្រទីបនេះ គឺជាការរំឭកដល់ស្នាមព្រះបាទនៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសមណគោតម ដែលមានជាតឹកតាងនាឆ្នេរ «ស្ទឹងនម្មទា» ស្ថិតក្នុងប្រទេសភូមា សព្វថ្ងៃនេះ។
លោកគ្រូធម្មាចារ្យ សោម វណ្ណៈ បង្រៀនសាលាបាលីវត្តចំបក់មាស ភូមិក្តីចាស់ សង្កាត់បាក់ខែង ខណ្ឌជ្រោយចង្វារ រាជធានីភ្នំពេញ និងធ្លាប់បានបួសរៀនជាច្រើនឆ្នាំនៅក្នុងប្រទេសភូមា។ លោកបញ្ជាក់ថា នៅក្នុងប្រទេសភូមា មានស្នាមព្រះបាទជាន់ទុកពីរកន្លែង ដែលសុទ្ធតែជាស្នាមព្រះបាទខាងឆ្វេងទាំងអស់ គឺមួយនៅឆ្នេរ «ស្ទឹងនម្មទា» និងមួយទៀតនៅលើភ្នំមួយឈ្មោះ «សច្ចៈព័ន្ធ»។ លោកបានរំឭកអំពីកិច្ចបូជារបស់អ្នកស្រុកភូមា ចំពោះស្នាមព្រះបាទជាន់ទុកនាឆ្នេរ «ស្ទឹងនម្មទា» នេះ ដែលបរិស័ទភូមា ពីមុននិយមនាំគ្នាបូជា ដោយយកមាសសន្លឹកដែលគេផែស្តើងៗទៅបិទ ឬទឹបពីលើស្នាមព្រះបាទនោះ។ សព្វថ្ងៃ អ្នកស្រុកភូមា គេប្រារព្ធកិច្ចបូជាជារៀងរាល់ឆ្នាំជាលក្ខណៈបុណ្យជាតិ ហៅថា «បុណ្យបើកស្នាមព្រះបាទ» ប៉ុន្តែមិនមានទំនៀមបណ្ដែតប្រទីបអ្វីឡើយ៖ «ស្នាមព្រះបាទនៅ ស្ទឹងនម្មទា ជាស្នាមព្រះបាទមួយដែលមានបញ្ជាក់ច្បាស់នៅក្នុងព្រះត្រៃបិដក ព្រះអដ្ឋកថា តាមគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនា មានស្ទឹងនម្មទា ភ្នំសច្ចៈព័ន្ធ ដែលនៅក្បែរគ្នាហ្នឹង ក្នុងប្រទេសភូមា។ ពុទ្ធបរិស័ទភូមា មិនបានធ្វើបុណ្យបណ្ដែតប្រទីបដូចយើងក្នុងប្រទេសខ្មែរទេ គឺទាល់តែរដូវទឹកស្រក ចាប់ពីពាក់កណ្ដាលខែ២ទៅ គេធ្វើពិធី បុណ្យបើកស្នាមព្រះបាទ។ រដ្ឋាភិបាលភូមា និងប្រជាជនទាំងអស់ នាំគ្នាធ្វើពិធីលើកគម្របដែលគេធ្វើជាគម្របដែក គ្របលើស្នាមព្រះបាទហ្នឹង ដែលចាប់ពីយើងចូលឆ្នាំខ្មែររួចទៅ គឺទឹកចាប់ផ្ដើមឡើងមកវិញ គេក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើពិធី បិទស្នាមព្រះបាទ គ្របគេចាប់ផ្តើមបិទវិញហើយបាទ! ប្រជាជនទូទាំងពិភពលោក ដែលគេជ្រះថ្លាចំពោះស្នាមព្រះបាទ ក៏បានទៅបូជានៅតំបន់ហ្នឹង។ ពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរយើងភាគច្រើនដែលខ្ញុំផ្ទាល់បាននាំទៅ គឺពាក់កណ្ដាលខែ២ហ្នឹង គឺចាប់ផ្តើមអញ្ជើញទៅថ្វាយបង្គំស្នាមព្រះបាទនៅ ស្ទឹងនម្មទា ហ្នឹង បាទ»។
ស្ទឹងនម្មទា គឺជាឈ្មោះដើមតាមភាសាបាលីនាសម័យពុទ្ធកាល មានន័យថា ស្ទឹងដែលផ្តល់នូវសេចក្តីសុខ។ ស្ទឹងនេះហូរកាត់ជ្រលងភ្នំជាច្រើនអន្លើ ភ្ជាប់ប្រទេសភូមា បច្ចុប្បន្ន ទៅដល់ប្រទេសឥណ្ឌា។
លោកគ្រូធម្មាចារ្យ សោម វណ្ណៈ បញ្ជាក់បន្ថែមថា សព្វថ្ងៃនេះ អ្នកស្រុកភូមា ហៅស្ទឹងនោះថា ម៉ានឆោង មានន័យថា ស្ទឹងដែលមានទឹកថ្លាដូចកញ្ចក់ ដោយហេតុថាដើមឡើយ គឺស្ទឹងនេះមានទឹកថ្លាឆ្វង់មើលឆ្លុះដល់បាតស្ទឹង។ រីឯស្នាមព្រះបាទខាងឆ្វេង ដែលប្រតិស្ឋាននាឆ្នេរស្ទឹងនម្មទា នេះ មានទំហំជាង ១ម៉ែត្រ ស្ថិតនៅលើផ្ទាំងថ្មដ៏ធំមួយមានផ្ទៃរាបស្មើ ដែលមើលទៅឃើញនៅដិតស្នាមព្រះបាទច្បាស់ក្រឡៅ ទោះបីជាពុទ្ធសាសនាបានកន្លងផុតជិត ២៥៥៨ឆ្នាំទៅហើយក្តី៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។