ជាទូទៅ ពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា តែងនិយមនាំគ្នាដុតទៀនធូបជាផ្នែកមួយនៃគ្រឿងបូជា នៅក្នុងពិធីប្រពៃណី វប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ផ្សេងៗ ដូចជាពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ ពិធីក្រុងពាលី ពិធីបួងសួងថ្វាយបង្គំគ្រូ និងពិធីសុំទឹកភ្លៀង ជាដើម។
ក្រៅពីនេះ នៅក្នុងពិធីបុណ្យទាក់ទងនឹងពុទ្ធសាសនា រួមមានបុណ្យទក្ខិណានុប្បទាន បុណ្យបច្ច័យបួន ឬបុណ្យសង្ឃទាន បុណ្យកឋិនទាន បុណ្យចូលឆ្នាំ និងបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ បុណ្យចម្រើនព្រះជន្ម និងបុណ្យសពជាអាទិ៍ ក៏ឃើញមានការបូជាទៀន និងធូបដែរ។
នៅក្នុងនាទី «សាសនា និងសង្គម» នាសប្ដាហ៍នេះ អ្នកនាង កេសរណ្ណីយ្យា ជូនសេចក្តីអធិប្បាយអំពីទំនៀមដុតទៀនធូបរបស់ពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរ ថាតើជាការគោរពបូជាតាមគោលពុទ្ធសាសនាដែរឬយ៉ាងណា?
៚ភ្លេងពិណពាទ្យ៚
ក្នុងពុទ្ធសាសនាមានចែងអំពីទានវត្ថុ ១០យ៉ាង ដែលក្នុងនោះរួមមានប្រទីបផងដែរ។ តាមន័យពាក្យប្រទីប ដែលជាភាសាបាលីបានដល់គ្រឿងដុតបំភ្លឺ មានចង្កៀង គោម ទៀន និងចន្លុះ ជាដើម។ រីឯការឲ្យ ឬបូជាប្រទីបជ្វាលានេះ ពុទ្ធសាសនាចាត់ទុកថាជាការឲ្យនូវសេចក្តីសុខមួយផ្នែកដល់ជនដទៃ ដែលបានជាពន្លឺបំបាត់នូវភាពអន្ធការក្នុងទីងងឹត និងនាពេលរាត្រីកាលចូលមកដល់។
សៀវភៅ «ទានកថា» និពន្ធដោយ ភិក្ខុ ហែម ចៀវ អាចារ្យសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់ក្រុងភ្នំពេញ ដែលជាការផ្សាយរបស់វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ កាលពី ៥០ឆ្នាំមុននោះ បានកត់ត្រាដកស្រង់សេចក្តីអធិប្បាយនៃគម្ពីរពុទ្ធសាសនាថា ការឲ្យទានជាកិច្ចបវេណី ឬប្រពៃណីទំនៀមដ៏ប្រសើរតំណវង្សត្រកូលរបស់កល្យាណជន និងបណ្ឌិតទាំងឡាយ។ រីឯផលនៃការឲ្យទានរមែងនាំមកនូវប្រយោជន៍ សេចក្តីល្អ សេចក្តីសុខ និងសេចក្តីចម្រើនរុងរឿងច្រើនប្រការដល់បុគ្គលអ្នកម្ចាស់ទាន។
លោកគ្រូធម្មាចារ្យ លាវ សុមនោ នៅភូមិវត្តស្វាយ ឃុំសាលាកំរើក ក្រុងសៀមរាប អធិប្បាយអំពីសេចក្តីនេះហើយដែលជាផ្នែកមួយញ៉ាំងឲ្យពុទ្ធបរិស័ទអ្នកមានសទ្ធាជ្រះថ្លាក្នុងពុទ្ធសាសនា តែងនាំគ្នាបូជានូវប្រទីបជ្វាលាជាគ្រឿងអុជបំភ្លឺ តាំងពីសម័យពុទ្ធកាលជាប់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ៖ «បាទ! នៅក្នុងទានវត្ថុ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សម្ដែងដែរពីរឿងប្រទីបហ្នឹង ហើយមានតាំងពីសម័យព្រះពុទ្ធមុនៗមកដែរ ធ្លាប់បរិស័ទនាំគ្នាបូជាប្រទីបហ្នឹង មិនមែនតែទៀនទេ សូម្បីតែចន្លុះក៏ដោយ គ្រប់បែបយ៉ាងទាំងអស់ក៏ជារួមមក គឺហៅថាប្រទីប ដែលជាឲ្យនូវការដុតបំភ្លឺ ហើយសព្វថ្ងៃដល់ទៅងាយជាងហ្នឹងទៅទៀត គឺភ្លើងអគ្គិសនីនេះឯង។ ប៉ុន្តែលក្ខណៈរួម គឺជាការឲ្យប្រទីបជាទាននេះឯង ដែលព្រះអង្គសម្ដែងថា «ទីបទោ ចក្ខុទោហោតិ» អ្នកឲ្យប្រទីប គឺឈ្មោះថាឲ្យចក្ខុ គឺភ្នែកនេះឯង»។
តាមសៀវភៅ «ពិធីប្រចាំដប់ពីរខែ» របស់ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែររៀបរៀងដោយ អ្នកស្រី ពេជ្រ សល់ បោះពុម្ពផ្សាយកាលពី ៥០ឆ្នាំមុនដែរនោះសរសេរថា ទៀន និងធូប គឺជាគ្រឿងសក្ការៈដែលគេនិយមប្រើនៅគ្រប់ពិធីទំនៀមទម្លាប់ផ្សេងៗក្នុងសង្គមខ្មែរ។ គេច្រើនអុជធូបចំនួន ៥សរសៃ ដែលតំណាងទិសធំៗទាំង៤ និងទីកណ្ដាលនៃទិសទាំង៤ ដែលគេចាត់ទុកជាទិសមួយដែរ។ ក្នុងគំនិតដូចគ្នានេះ ប្រសិនបើគេដុតធូបចំនួន ៩សរសៃវិញ គឺតំណាងទិសតូចធំទាំង៨ និងទិសកណ្ដាលមួយទៀត។
ប៉ុន្តែទាក់ទងនឹងការអុជធូបបូជាជាគ្រឿងសក្ការៈនេះ គឺពុំមានចែងក្នុងគម្ពីរដីកាពុទ្ធសាសនាឡើយ។
លោកគ្រូធម្មាចារ្យ តាន់ សុចន្ទ នៃសាលាធម្មវិន័យស្វាយកល្ប ក្នុងឃុំកកោះ ស្រុកសន្ទុក ខេត្តកំពង់ធំ មានប្រសាសន៍បញ្ជាក់ថា ទំនៀមបូជាធូបនេះ គឺជាឥទ្ធិពលនៃជំនឿផ្នែកព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលមាននៅក្នុងសង្គមខ្មែរតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយនោះ៖ «បាទ! សាធុ! តាមបែបបទប្រពៃណីព្រហ្មញ្ញ លោកមានទៀនធូបគ្រឿងសក្ការៈហ្នឹងពិតប្រាកដហើយ។ ប៉ុន្តែតាមបែបពុទ្ធសាសនាយើងនេះ ការបូជាព្រះរតនត្រ័យ ការបូជាព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ដោយចំពោះត្រង់នោះ កាលដើមឡើយ គឺមានតែកាយវាចាចិត្តប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងពុទ្ធសាសនាក៏មានពាក្យថាប្រទីប ការបូជាប្រទីបចំពោះព្រះរតនត្រ័យដែរ អត់តែធូបតែប៉ុណ្ណោះទេ។ តែក្រោយមក អ្នកប្រាជ្ញលោកតែងកាព្យជាបទសូត្រថា ឥមេ ហិ ទិបធូបា... គឺមានទៀនធូបនៅក្នុងហ្នឹង ប៉ុន្តែនេះមិនមែនជាទ្រឹស្ដី ឬជាពុទ្ធដីការបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទេ...»។
ចំពោះការប្រើធូបជាគ្រឿងសក្ការបូជានេះ ភិក្ខុព្រះញាណកោសល យ៉ង សេងយៀត សកលវិទ្យាធិការរងនៃពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យ ព្រះសីហនុរាជ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ក៏មានថេរដីកាបញ្ជាក់ដូចគ្នាដែរថា ជាប់ទំនៀមពីជំនឿសាសនាព្រាហ្មណ៍ដែលបានហូរចូលមកក្នុងដែនដីខ្មែរតាំងពីក្នុងសម័យបុរាណ ហើយក៏បានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងសង្គមខ្មែររហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ប៉ុន្តែទោះបីជាក្នុងគម្ពីរក្បួនច្បាប់ពុទ្ធសាសនាពុំមានចែងអំពីការបូជាធូប ជាគ្រឿងសក្ការៈចំពោះព្រះរតនត្រ័យក្តី ភិក្ខុព្រះញាណកោសល យ៉ង សេងយៀត មានថេរដីកាលើកយកអំពីការប្រើធូប ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់ព្រះសង្ឃក្នុងពុទ្ធសាសនា៖ «ក្នុងព្រះវិន័យ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ ព្រះអង្គលោកទ្រង់អនុញ្ញាតឲ្យភិក្ខុសង្ឃលោកប្រើធូប ប៉ុន្តែធូបនោះប្រើពេលដែលព្រះអង្គគង់ឆាន់ឲ្យដោយចន្លោះពេលព្រះអង្គគង់ឆាន់ ធូបហ្នឹង គឺធូបក្រអូបទៀត។ ប៉ុន្តែសារសំខាន់នៃពុទ្ធានុញ្ញាតដែលឲ្យប្រើធូបនោះ គឺដើម្បីកាត់ចំអាបក្លិបនៃអាហារ។ ក្រោយមកទៀត ក្នុងសង្គមខ្មែរឃើញមានបូជាដល់ព្រះពុទ្ធរូប ក៏ឃើញប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងលោកបូជាទៀនធូប។ ត្រង់នេះ អាត្មាសង្កេតមើលប្រទេសកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទនេះ ឃើញធ្វើគ្រប់គ្នា ប៉ុន្តែពិធីធ្វើផ្សេងៗពីគ្នា។ នៅប្រទេសកម្ពុជា ឃើញមានគាថាមួយមេ ដែលសូត្រថា ឥមេ ហិ ទិបធូបា ជាដើម ប្រែមកថា ខ្ញុំព្រះករុណាសូមបូជាចំពោះព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ដោយគ្រឿងសក្ការៈទាំងឡាយ មានទៀន និងធូប ជាដើម។ ព្រះគាថានេះ នៅប្រទេសកាន់ពុទ្ធសាសនាថេរវាទដទៃ មិនឃើញមានអ្នកចេះទេ...»។
ក្នុងទានវត្ថុទាំង ១០យ៉ាង ក្រៅពីប្រទីបជាគ្រឿងដុតបំភ្លឺដែលមានទៀន និងចង្កៀងគោម ជាដើមនេះ គឺព្រះពុទ្ធទ្រង់អនុញ្ញាតឲ្យមានការបូជាគន្ធជាតិទាំងឡាយដែលជាគ្រឿងក្រអូប។ ភិក្ខុព្រះញាណកោសល យ៉ង សេងយៀត មានថេរដីកាអំពីពុទ្ធានុញ្ញាតចំពោះការបូជាគ្រឿងក្រអូបផ្សេងៗជាទាន ដែលអាចជាប្រភពមួយនាំឲ្យមានការជាប់ជាទំនៀមនៃការបូជាធូប នៅក្នុងពិធីបុណ្យផ្សេងៗទាក់ទងនឹងពុទ្ធសាសនា៖ «នៅក្នុងសម័យពុទ្ធកាល មានពុទ្ធបរិស័ទបូជាគ្រឿងក្រអូប ដូចជាខ្លឹមច័ន្ទ ដាក់នៅក្នុងព្រះគន្ធកុដិ ឲ្យមានក្លិនក្រអូប កាលដែលព្រះអង្គគង់នៅ។ ប៉ុន្តែឥឡូវ ខ្លឹមច័ន្ទនេះវាថ្លៃណាស់ ពុទ្ធបរិស័ទលោកមិនអាចបូជាបានទេ។ ដូច្នេះ គេធ្វើធូបក្រអូបតិចៗ ដែលមានតម្លៃល្មមដែលពុទ្ធបរិស័ទអាចបូជាចំពោះព្រះរតនត្រ័យ។ ប៉ុន្តែឥឡូវ ដោយព្រះអង្គលោកបរិនិព្វានទៅ ពុទ្ធបរិស័ទជាទំនៀមមក ក៏បូជាចំពោះព្រះពុទ្ធរូប ដោយផ្ដោតចិត្តចំពោះព្រះដ៏មានព្រះភាគទៅជាទម្លាប់តៗគ្នាមក ពរ!»។
ការបូជាទៀនធូបផ្កាភ្ញី ផ្កាកម្រង ផ្ការាយ ជាដើមនេះ បានក្លាយទៅជាទំនៀមប្រពៃណីដែលជាផ្នែកមួយនៃជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ពលរដ្ឋពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរ។ រីឯគោលបំណងសំខាន់ក្នុងគោរពបូជាចំពោះព្រះរតនត្រ័យ មានព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ដោយគ្រឿងសក្ការៈទាំងឡាយនេះ ជាទូទៅ គឺម្ចាស់ទានតែងប្រាថ្នានូវសេចក្តីសុខ សុភមង្គល សេចក្តីចម្រើនរុងរឿង សម្បូរសប្បាយ ដោយសម្បត្តិទ្រព្យធនធាន និងយសស័ក្ដិ ជាដើម។
ការបូជានូវគ្រឿងដុតបំភ្លឺ និងមាលាជាផ្កាឈើគ្រប់យ៉ាង ដែលស្ថិតក្នុងទានវត្ថុ ១០ប្រការនេះ គឺជាអាមិសទាន ឬអាមិសបូជា។ រីឯទានមួយប្រការទៀត គឺធម្មទាន ដែលជាការចែករំលែកនូវចំណេះដឹង ការអប់រំផ្នែកចរិយាសម្បត្តិ គុណធម៌ និងសីលធម៌។
ក្នុងពុទ្ធសាសនា ការបូជាធម្មទានដែលនឹងជួយដល់បុគ្គលអ្នកសិក្សាប្រតិបត្តិដោយត្រឹមត្រង់ ឲ្យទទួលបាននូវសេចក្តីសុខផ្លូវចិត្ត ឲ្យបានរួចចាកផុតទាំងស្រុងពីរាគៈ ក្តីលោភលន់ ទោសៈ ភ្លើងកំហឹង និងមោហៈ ភាពវង្វេងមិនដឹងខុសត្រូវ គឺជាការបូជាដ៏ប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់ និងមានផលច្រើនជាងអាមិសទាន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។