Xitay tashqi ishlar ministiri li jawshinggha reddiye


2006.10.30

Sizlerge melum bolsa kérek, 1971 – yili 10 – ayning 25 – küni, birleshken döletler teshkilatining 26 – nöwetlik omumiy qurultiyida élin'ghan, 2758 – nomurluq qarargha asasen, xitay xelq jumhuriyiti, birleshken döletler teshkilatigha ezaliqqa qobul qilin'ghan idi. Ötken charshenbe küni, xitay tashqi ishlar ministiri li jawshing, xitay xelq jumhuriyitining b d t gha eza bolup kirgenlikining 35 – yilliqi munasiwiti bilen, "xelq géziti" de mexsus maqale élan qildi. Uning maqaliside körsitilishiche, xitay b d t gha eza bolup kirgen 35 yildin buyan, xelq'ara siyasi sehnilerde, "qaltis" netijilerni qolgha keltürüp, insaniyet dunyasi üchün "zor" töhpilerni qoshqanmish, xitay hazirgha qeder 22 türlük xelq'araliq kishilik hoquq ehdinamisigha imza qoyup, xelq'ara kishilik hoquq sahesidiki mejburiyitini toluq ada qilghanmish. Méningche li jawshingning bu bayanliri, asmandiki qaghilarnimu küldürüp tashlighan bolsa kérek.

Xitay, dunyadiki, kishilik hoquq tajawuzchiliq qilmishlirining bashlamchisi we chong lagiri

Xitay b d t gha eza bolup kirgendin tartip bügün'ge qeder, xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliri we démokratik ellerning neziride her waqit, eyiblen'güchi qataridin orun élip keldi, chünki xitay, dunyadiki, kishilik hoquq tajawuzchiliq qilmishlirining bashlamchisi we chong lagiri idi.

Xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliri we démokratik gherb ellirining, xitayning kishilik hoquq tajawuzchiliq qilmishlirini eyiblinip, dunyagha élan qilghan doklat, qarar we bayanatlirini bu yerde bir – birlep sanap olturushning hajiti yoq. Bu heqte xelq'arada, peqetla Uyghurlarning, kishilik hoquq ehwali toghrisida, élan qilin'ghan doklatlarni yighip kelsekmu nechche roman chiqidu.

Bu yerde méning alahide diqqitimni chekken nuqta shu boldiki, li jawshing "xelq géziti" diki maqaliside, 1995 – yili xitayning, "4 – nöwetlik dunya ayalliri qurultiyi" gha sahibxanliq qilghanliqi we bu yighinda, "béyjing xitapnamisi" bilen "béyjing herket nizami" ning élan qilin'ghanliqini, xitayning b d t gha eza bolup kirgendin buyan, xelq'ara kishilik hoquq sahesige qoshqan eng zor töhpisi qilip körsetken.

Eyni chaghda, xitayda chaqirilghan bu qurultayda élan qilin'ghan, "béyjing xitapnamisi" bilen, "béyjing heriket nizami" ning asasi mezmuni we yétekchi idiyisi, dunya ayallirining heq – hoquqlirini qoghdash, ana – balilarni insanche yashash muhitigha ige qilish we ana – balilarning ten salametlikige kapaletlik qilish idi.

Xitayning emeliyiti – lewzide turmasliq

Uyghurlarning hélimu éside bolsa kérek, nöwette amérikida siyasi panahliq tilep turiwatqan rabiye qadir xanim, 1995 – yili béyjingda chaqirilghan, 4 – nöwetlik dunya ayalliri qurultiyigha qatnashqan resmiy wekillerning biri idi, uning béshigha nime külpetler kelgenliki hemmige ayan. Rabiye xanim ene shu dunya ayalliri qurultiyining rohigha mas halda, ürümchide, "ming ana shirkiti" ni qurup, azap we qayghu ichide yashawatqan bichare Uyghur ayallirini iqtisadi jehettin qed kötürüshke, öz – özige xoja bolushqa ündigen we righbetlendürgen. "Ming ana shirkiti" pa'aliyitini pütün sherqiy türkistan miqyasida qanat yaydurghan idi, yétim – yésirlarning béshini silighan, mohtajliq ichidiki ayallargha, ata – anisiz qalghan ösmürlerge yardem bérishni, özining künlük aditige aylandurghan idi. 4 – Nöwetlik dunya ayalliri qurultiyi chaqirilip, aridin 4 yil ötmeyla, yeni 1999 – yili xitay hökümiti, bu qurultay teripidin élan qilin'ghan "béyjing xitapnamisi" da körsitilgen, "ana – balilarning heq – hoquqini qoghdash" dégen prinsipqa emel qilish uyaqta tursun, bu prinsipning rohi boyiche ish qilip, ana – balilarning heq – hoquqliri üchün küresh qilghan rabiye xanimni yoqilang siyasi bahaniler bilen qolgha élip, 8 yilliq qamaq jazasigha höküm qilip türmige tashlidi. Rabiye xanim mehbusluq hayatidimu izchil halda xitay saqchi da'irlirining gheyri insaniy mu'amilisidin hali bolalmidi, ayilisidikiler bilen körüshtürmidi, aghrip qalsa dawalimidi, ene shu teriqide uning 6 yilliq hayati qarangghu zindanlarda ötti.

Xelq'araning küchlük bésimi tüpeylidin ötken yili xitay hakimiyiti rabiye xanimni qoyup bérishke mejbur boldi, emma xitay hökümiti, rabiye xanim amérikigha chiqip kétishi bilenla, uning weten ichidiki perzentlirining we uruq – tughqanlirining péyigha chüshti, perzentlirinimu siyasi intiqam élish meqsitide yoqilang töhmetler bilen türmige tashlidi.

Yuqiriqi échinishliq tragédiyelerni köz aldimgha keltürgünümde, "4 – nöwetlik dunya ayalliri qurultiyi" gha sahibxanliq qilghanliqini we bu yighinda, "béyjing xitapnamisi" bilen "béyjing herket nizami" ning élan qilin'ghanliqini, xitayning b d t gha eza bolup kirgendin buyan xelq'ara kishilik hoquq sahesige qoshqan eng zor töhpisi qilip körsetken li jawshing janaptin shu so'alni sorighum kélidu:

Hey li ependi, qaysi yüz we qaysi wijdan bilen bu sözlerni tilgha éliwatisiz ?

"Dunya ayalliri qurultiyi" ning bir wekilige, bir anigha we uning perzentlirige qilmighan ziyankeshliki qalmighan bir hakimiyettin, bashqa dunya ayallirigha we balilirigha qandaqmu heyr kelsun ?

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.