Xitay kompartiyisining 17 - qurultiyi, Uyghurlar üchün yéngi bexitsizliklerning xewerchisi

• Obzorchimiz perhat muhemmidining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Yéqinqi künlerdin buyan sherqiy türkistandiki her derijilik hökümet tarmaqliri yighin üstige yighin, murasim üstige murasim ötküzüp, pütün teshwiqat organlirini seperwerlikke keltürüp, xitay kommunistik partiyisining bu qétimqi 17 - nöwetlik qurultiyini goya beriket we bext - sa'adetning elchisi süpitide, bolushigha teshwiq qilip, xitay kompartiyisining yalghan wediliridin seskinip ketken Uyghur xelqi ichide qaytidin quruq ümid peyda qilishqa tiriship kelmekte.

Asasi meqset, sherqiy türkistanning tebi'iy bayliqlirini talan - taraj qilish qedimini tizlitish

Emeliyette bolsa xuddi aldinqi qétimliq qurultaylirigha oxshashla, bu qétimqi qurultaydimu Uyghur xelqining iqtisadini we medeniyitini tereqqi qildurush, ularning diniy, qanuniy we bashqa heq - hoqoqlirini qoghdash heqqide birer kelimimu éghizgha élin'ghini yoq, qurultay höjjetliridiki sherqiy türkistan'gha munasiwetlik sözler bolsa, atalmish " chong gherbiy shimalni échish qedimini tizlitip, shinjangni memlikitimizning asasliq énérgiye bazisigha aylandurush " dégen kelimidinla ibaret, xalas !

Bu, aldimizdiki 5 yil ichide xitay hakimiyitining sherqiy türkistanning tebi'iy bayliqlirini talan - taraj qilish qedimini yenimu tizlitidighanliqidin direk bermekte.

Sherqiy türkistandiki tebi'iy bayliqlarning Uyghurlargha bir tiyinliq paydisi tekkini yoq

Xitayning resmiy statistikilirida, ötken yili sherqiy türkistanning néfit ishlepchiqirishi 24 milyon tonnigha, tebi'i'iy gaz ishlepchiqirishi 16 milyard 400 milyon tonnigha, kömür ishlepchiqirishi 50 milyon tonnigha yetküzülgen.

Xitay hakimiyitining sherqiy türkistanning tebi'iy bayliqlirini échish sür'iti her yili ottura hésab bilen bir hessige yéqin éship barmaqta, emma buxil éshishning, bu bayliqlarning heqiqiy igiliri hésablan'ghan Uyghurlargha bir tiyinliq paydisi tekken emes.

Mesilen, bashqisini qoyup turup, peqetla néfitni élip éytsaq, hazir xelq'ara bazarlarda bir tonna xam néfitning bahasi 600 amérika dolliridin ashidu, bu baha buyiche hésablisaq, sherqiy türkistanda ötken yili ishlepchiqirilghan 24 milyon tonna néfitning omomi qimmiti 14 milyard 400 milyon amérika dolliridin ashidu.

Xitayning resmiy statistikilirida hazir Uyghurlarning nopusi 10 milyon'gha yéqin qilip körsitilmekte, 14 milyard 400 milyon amérika dollirini texminen 10 milyon Uyghurgha bölsek, kishi béshigha ottura hésab bilen 1400 dollardin köprekke toghra kélidu. Bu, hazir xitay hakimiyiti teripidin sherqiy türkistanda ishlepchiqiriliwatqan 100 xildin artuq kan mehsulatining peqetla bir türi heqqidiki mölcherdin ibaret.

Eger Uyghur xelqi sherqiy türkistanning tebi'iy bayliqliridin toluq behriman bolush hoqoqigha ige bolghan bolsa idi, bügünki künde Uyghurlar dunyaning eng bay milletliri qataridin orun alghan bolatti, epsuski bügün Uyghur déhqanlirining yilliq kishi béshigha toghra kilidighan otturiche kirimi aran 1000 yu'en etrapida bolup, yerlik xelqning iqtisadi kirimining yilliq éshish nisbiti kéyinki 10 nechche yildin buyan 10 pirsenttinmu töwen bolup kelmekte. Mana bu, sherqiy türkistan xelqining qaysi derijide talan - tarajgha uchrawatqanliqini ochuqche körsitip turmaqta.

Xitay kompartiyisining 86 yildin buyan az sanliq milletlerge bergen quruq we yalghan wediliri

Eger biz, xitay kommunistik partiyisi qurulghan 1921 - yilidin buyan ötküzülgen 17 qétimliq qurultiyining omumi mezmonlirini qisqiche sherhilep ötkinimizde, xitay kompartiyisining ötken 86 yilining, pütünley Uyghurlarnimu öz ichige alghan yerlik milletlerni quruq we yalghan wediler arqiliq aldash bilen ötkenlikini körüwélish tes emes.

Mesilen, xitayda neshr qilin'ghan " milletler tetqiqati " zhurnilining 86 - yilidiki 4 - ayliq sanida élan qilin'ghan bir maqalide körsitilishiche, xitay kompartiyisi, 1921 - yili 7 - aydiki tunji nöwetlik wekiller qurultiyida, manju impiratorluqining zulumi astida ézilgen Uyghur, tibet we mongghul qatarliq yerlik milletlerning öz teqdirini özi belgilesh hoqoqini étirap qilidighanliqini jakarlighan, 1931 - yili chaqirilghan wekiller qurultiyida bolsa, eger özliri hakimiyet béshigha chiqip qalsa yolgha qoyidighan asasiy qanun layihisini élan qilghan, " jungxwa sowit hökümiti asasiy qanun layihisi " dep atalghan bu asasiy qanun layihiside, " jungxwa sowit hakimiyiti, jungxwa chégrisi ichidiki az sanliq milletlerning öz teqdirini özi hel qilish hoqoqini étirap qilidu we buxil étirap qilishni taki herqaysi ajiz milletler jungxwadin ayrilip, özlirining musteqil döletlirini qurghan'gha qeder dawamlashturidu " dep körsitilgen idi. Xitay kompartiyisi buxil teshebbusini taki 1947 - yili chaqirilghan 7 - nöwetlik partiye wekiller qurultiyighiche izchil türde tekitlep kelgen idi.

Xitay kompartiyisi hakimiyet béshigha chiqqan 1949 - yilidin kéyin chaqirilghan 8 - nöwetlik wekiller qurultiyidin buyan, xitay merkizi hökümitining Uyghur, tibet we mongghul qatarliq yerlik milletlerge qandaq siyaset yürgüzüp kelgenliki hemmige ayan, bu jeryanda xitay kompartiyisining pütün siyasiti, yerlik milletlerni assimilyatsiye qilip yoqitish we tebi'iy bayliqlirini talan - taraj qilish asasigha qurulghan idi.

Xitay kompartiyisi wang léchu'enni néme üchün etiwarlap ishlitidu ?

Biz, burunqisini qoyup turup, xitay kompartiyisining aldinqi qétimliq 16 - nöwetlik wekiller qurultiyidin buyanqi sherqiy türkistanning weziyitige nezer sélip baqayli.

2002 - Yili chaqirilghan shu qétimliq qurultayda, atalmish shinjang Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékritari wang léchu'enning, xitay kommunistik partiyisi merkizi komitéti siyasi byurosining ezaliqigha teyinlen'genliki, xitay merkizi hökümitining sherqiy türkistan xelqighe qarita téximu qattiq we rehimsiz bir siyasetni yürgüzidighanliqining éniq bishariti idi.

Chünki hemmige melum bolghinidek, wang léchu'en, aptonom rayonluq partkomning sékritarliqigha teyinlen'gen 1995 - yili 12 - aydin, taki xitay kompartiyisining 16 - nöwetlik wekiller qurultiyi chaqirilghan 2002 - yilighiche bolghan mezgil, sherqiy türkistanda yerlik xelqning xitay hakimiyitige qarshi isyan we naraziliq heriketliri tarixtin buyanqi eng kücheygen dewirge qedem qoyghan, muqimsizliq amilliri misliy körülmigen derijide janlan'ghan, yerlik xelqqe qaritilghan qanliq basturush we tutqun qilish heriketlirimu eng shepqetsizlerche élip bérilghan we bu sewebtin xitay hakimiyiti Uyghurlar mesiliside xelq'araliq kishilik hoqoq teshkilatlirining we gherb ellirining eng qattiq naraziliqigha duch kelgen bir mezgil idi, bundaq bir shara'i'itta xitay merkizi hökümitining bu hadisilerde bash rol oynighan wang léchu'enning mensipini éliwitish uyaqta tursun, eksiche uni téximu etiwarlap ishletkenliki, yene shundaqla 16 - nöwetlik qurultaydin buyan wang léchu'enning xitaydiki bezi zor xiyanetchilik diloliri bilen chétishliqi barliqining otturigha chiqishigha qarimastin, bu qétimqi qurultayda yene özining xitay kommunistik partiyisi merkizi komitéti siyasi byurosining ezaliqiliq salahiyitini saqlap qalghanliqi, xitay merkizi hökümitining Uyghurlargha qaritip kéliwatqan bésim we zulum siyasitining bundin kéyin yenimu qattiq halda dawam qilidighanliqini ochuqche körsitip turmaqta.

Xitay kompartiyisining 16 - qurultiyidin buyanqi sherqiy türkistan siyasiti

Xitay kommunistik partiyisining 16 - nöwetlik wekiller qurultiyidin, bu qétimqi 17 - nöwetlik qurultiyighiche bolghan mezgilni, Uyghurlarning milliy we diniy mewjutluqi tarixtin buyanqi eng zor xewpke duch kelgen mezgil déyish mumkin, chünki bu mezgilde xitay hakimiyiti Uyghurlarning milliy ma'aripini xitaylashturush meqsidide yolgha qoyghan atalmish " qosh tilliq oqutush " siyasitide kishini chöchütidighan derijide zor qedem tashlidi.

Atalmish " éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh " dégen niqap astida élip bériliwatqan we Uyghur qizlirini xitayning ichki ölkilirige apirip assimilyatsiye qilip yoqitishni meqset qilghan siyasitimu del mushu mezgilde yolgha qoyuldi, Uyghurlarning milliy heriketlirini basturush we Uyghurlarning diniy étiqadini yoqitish meqsidide otturigha qoyulghan atalmish " 3 xil küchlerge zerbe bérish " dégen sho'armu yene mushu mezgilde otturigha chiqti.

Qisqisi, xitay kompartiyisining her qétimliq wekiller qurultiyi, sherqiy türkistan xelqi üchün bir shumluqning, balayi - qazaning we bexitsizlikning xewerchisi bolup keldi. (Perhat muhemmidi)