Xitayning ölkiliridiki sergerdan Uyghur ösmürliri mesilisining siyasiy arqa körünüshi

• Obzorchimiz perhat muhemmidining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Ghurorsiz we insapsiz adem etkeschiliri teripidin xitay ölkilirige bulap we aldap élip bérilip, oghriliq we yanchuqchiliqqa oxshighan türlük nashayan ishlarni qilishqa mejburliniwatqan sergerdan Uyghur ösmürlirining yürekni lerzige salidighan échinishliq teqdiri, weten ichi we sirtidiki Uyghurlarning küchlük diqqet - étibarini qozghawatqan jiddiy mesililerning biri.

Amérika awam palatasi kishilik hoqoq komitétining charshenbe küni Uyghur ayallar we balilar etkeschiliki toghrisida mexsus guwahliq bérish yighini chaqirip, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimni bu heqte ispat bérishke chaqirghanliqimu, xelq'ara jama'etchilikning bu mesilige jiddiy köngül bölüwatqanliqini körsitip turmaqta.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi teripidin élan qilin'ghan kishilik hoqoq doklatidimu, xitayning adem etkeschilikige qarshi turush we etkeschilerning ziyankeshlikige uchrighanlarni qutquzush mesiliside semimiy emesliki alahide tekitlep ötülgen idi.

Xitay metbu'atlirida Uyghur sergerdan ösmürlirige qaritilghan qarilash kampaniyeliri

Yéqinqi yillardin buyan xitay ölkiliridiki köpligen metbu'atlarda, bezi imansiz, ghurorsiz we qara yürek mel'unlar teripidin mejburlash we aldash usulliri bilen xitay ölkilirige élip kétilgen Uyghur ösmürlirining kechürmishliri heqqide xewer we resimler élan qilinip, bir pütün Uyghur millitining omumiy obrazi gherezlik halda xünükleshtürülmekte.

Xitay metbu'atlirida, Uyghur ösmürlirining hemmisila tughma oghri, yanchuqchi we bulangchi qilip körsitilip, xitay puqralirining bu sebi balilargha bolghan nepret tuyghulirining küchiyishige sewebchi bolmaqta.

Xitay metbu'atlirida körsitilishiche, hazir xitayning köpligen ölkiliride mexsus sergerdan Uyghur ösmürliridin mudapi'e körüsh xelq etretliri qurulghan bolup, hökümet we saqchi organlirining astirittin qollishigha érishken we mehelle lükchekliridin terkip tapqan bu etretler, meyli gunah ötküzsun yaki ötküzmisun, Uyghur ösmürlirini uchratqan haman tutuwélip, bolushigha dumbalap chala ölük qilip tashliwitidighan, yashliri 5 - 13 ariliqidiki bu bicharilerning qolini arqisigha qilip ching baghlap, kochilarda aylandurup sazayi qilidighan adetni chiqiriwalghan. Yene herqaysi ölkilerdiki intérnét torlirida köpligen Uyghur ösmürlirining resimliri élan qilin'ghan bolup, xitay puqralirini bulardin éhtiyat qilish alahide uqturulghan.

Xitay ölkiliride qanchilik sergerdan Uyghur ösmüri bar?

Xitayning " féng xu'ang " heptilik zhurnilida élan qilin'ghan, " ichki ölkilerdiki Uyghur sergerdan ösmürliri heqqide tekshürüsh " namliq doklatta körsitilishiche, " aptonom rayonluq qutquzush we yardem bérish ponkiti " ning sanliq melumatlirida, ichki ölkilerdiki sergerdan Uyghur ösmürlirining omumiy sani 4000 din artuq dep körsitilgen bolsimu, emeliyettiki san texminen 7000 - 8000 etrapida.

" Shinjang ijtima'iy penler akadémiyisi " ning yene bir doklatida körsitilishiche, 2003 - yili 1 - aydin, 2005 - yili 12 - ayghiche, " aptonom rayonluq hökümet " teripidin xitayning ichki ölkiliridin qayturup kélin'gen Uyghur ösmürlirining sani 3660 neper bolup, bu, ichki ölkilerdiki sergerdan Uyghur ösmürlirining aranla 12.7 Pirsentini teshkil qilidiken. Bularning 90 pirsentidin köpreki sherqiy türkistanning jenobiy rayonlirigha mensup.

Xitay ölkiliridiki metbu'atlarda, balilirini yoqatqan ata - anilarning, birqanche yillap öz perzentlirining iz - dérikini qilmighanliqi, ichki ölkilerge ularni sürüshtürüp barmighanliqi, qanun orunlirigha waqtida murajet qilmighanliqi eyiblinip, Uyghur ata - anilar goyaki qara yürek we rehimsiz qilip teshwiq qilinmaqta.

Emeliyette bolsa Uyghurlarning en'eniside, ata - anilarning perzentlirige köyümchan, perzentlirining bolsa ata - anilirigha wapadar ikenliki hemmige ayan.

Uyghur ata - anilarning xitay ölkilirige perzentlirini izdep baralmasliqidiki asasliq sewebler

Undaqta ata - anilar néme üchün yoqalghan perzentlirining iz - dérikini qilalmaydu ? buning sewebliri nahayiti addi, xuddi xitay hökümitining yuqurqi doklatida körsitilginidek, sherqiy türkistanning jenubiy rayonliridiki Uyghur déhqanliri intayin namrat bolup, kishi béshigha toghra kilidighan yilliq kirimi aran ming yu'en etrapida, yeni xitay hökümitining tili buyiche éytqanda, ularning mutleq köp qismi ach - yalingachliq weziyitide yashimaqta, ehwal shundaq iken, qosiqini toyghuzidighan'gha puli bolmighan bichare Uyghurlar, qaysi puligha xitayning ölkilirige bérip perzentlirining iz - dérikini qilalisun ? chünki qeshqer yaki xotendin xitayning melum bir ölkisige bérish üchün kira heqqi üchünla eng az bir qanche ming yu'en serp qilishi lazim, barghandin kéyin, méhmanxanida yétishi lazim, yilda aran ming yu'en kirim qilidighan déhqanning buninggha qandaqmu qurbi yetsun ? shunga ularning özliri turushluq jaylardiki qanun orunlirigha murajet qilishtin bashqa charisi yoq.

Xitay qanun organlirining pütün küchi atalmish " 3 xil küchler " ge zerbe bérishke qaritilghan

Bügünki künde sherqiy türkistandiki pütün qanun orunlirining asasliq küchini atalmish " 3 xil küchler " ge zerbe bérishke qaritiwatqanliqi hemmige ayan, ehwal shundaq iken, ulardin xitayning ölkilirige bérip balingizni tépip kélishini kütishingiz bolsa, quruq xiyaldin bashqa nerse emes.

Xitay ölkiliride soda we tijaret bilen shughulliniwatqan bezi Uyghurlarning inkas qilishiche, qaysi ölkining qaysi shehiride qanchilik sergerdan Uyghur ösmürning barliqi hemmige ayan bolup, ularni izdeshmu ketmeydiken, eger sherqiy türkistandiki qanun orunliri xalisa, ularni bir - ikki hepte ichidila pütünley qayturup kiteleydiken, emma hazirgha qeder bu ösmürlerning iz - dérikini qilip sherqiy türkistandiki qanun organliridin birer qétimmu adem kélip baqmighan, emeliyette bolsa sherqiy türkistandin mexsus kélip xitay ölkiliridiki herqaysi sheher we rayonlarda timisqilap yürgen we hetta mexsus ponkitlarni qurup yatqan saqchi we bixeterlik xadimlirining sani intayin köp bolup, ularning asasliq wezipisi bolsa, xitay ölkiliride qéchip yürgen Uyghur siyasiy qachqunlarni qolgha chüshürüsh iken. Mana bu, xitayning qanun jehettiki ikki xil ölchem siyasitining tipik örniki.

Xitay hakimiyitining sergerdan Uyghur ösmürliri mesilisige köz yumushtiki tüp meqsiti

Undaqta, xitay ölkiliridiki hökümet we qanun organlirining sergerdan Uyghur ösmürlirining mewjutluqigha, hetta ularning bezi munapiqlar teripidin oghriliqqa we yanchuqchiliqqa sélinishigha köz yumushidiki asasiy seweb néme ?

Xitay ölkiliridiki saqchi organliri xitay metbu'atlirigha bu heqte izahat bergende, özlirining atalmish " az sanliq milletlerge qanuniy jehettin étibar bérish siyasiti " ni ijra qiliwatqanliqini, eger ulargha qattiq tedbir qollan'ghan teqdirde, kompartiyining " milletler siyasiti " ge xilap kélidighanliqini bayan qilishmaqta, bu sewebtin xitay ölkiliridiki puqralar ichide, kompartiyining az sanliq milletlerge qaratqan bu xil " étibar bérish " siyasitige bolghan naraziliqlar üzlüksiz küchiyip barmaqta.

Emeliyette bolsa, xitay qanun organlirining Uyghur ösmürlirini aldap we bulap élip kéliwatqan adem etkeschilirige köz yumushi, xitay merkizi hakimiyitining Uyghurlargha qaratqan omumiy istratégiyisining muhim terkiwi qismidin ibaret bolup, tüp meqsiti, xitay xelqining Uyghurlargha bolghan öchmenlik tuyghulirini kücheytishtin ibaret. Chünki, xuddi chet'ellerdiki meshhur xitay démokratliridin wiy jingshing, wu xungda, wang lishyung qatarliqlarning tilgha élip ötkinidek, xitay xelqi ichide Uyghur, tibet qatarliq az sanliq milletlerge qarita hésdashliq tuyghulirining küchiyishi, kelgüside az sanliq milletlerning öz teqdirini özi belgilesh hoquqini qolgha keltürüsh qedimini tizlitishi mumkin, chünki kelgüside xitayda kommunistik hakimiyet aghdurulup, uning ornini démokratik bir hakimiyet igiligende, xitayning mustemlikisi astidiki Uyghur, tibet we mongghul qatarliq milletlerning xitay térritoriyisi ichide qélip - qalmasliqida xitay puqralirining pozitsiyisi hel qilghuch muhim rol oynaydu, xitay démokratik herikitining rehbiri wiy jingshingmu 1999 - yili jenwede Uyghur wekilliri bilen élip barghan söhbiti jeryanida, " silerning musteqilliqinglarni étirap qilish mesiliside hazir men qarar bérelmeymen, kelgüside biz hakimiyet béshigha chiqqandin kéyin, bu mesilide xelqimizning rayigha qarap qarar birimiz " dégen idi.

Kommunist xitay hakimiyitimu buning kelgüsi xetirini hés qilip yetkini üchün, bir qanche yildin buyan öz xelqi ichide Uyghurlargha bolghan öchmenlik tuyghulirini kücheytish üchün meqsetlik we pilanliq halda teshwiqat élip barmaqta.

Bir tereptin Uyghurlarni, " radikal, térrorchi, qatil, yawayi " dep bolushigha teshwiq qilsa, yene bir tereptin, yuqurqidek Uyghur ösmürlirini bulap kélip nashayan ishlargha mejburlawatqan adem etkeschilirining yirginishlik qilmishlirigha qesten köz yumush we Uyghur ösmürlirining tayaq - toqmaq we bésim astida qilishqa mejbur bolghan oghriliq we yanchuqchiliqqa oxshash ishlirini keng kölemde teshwiq qilip, Uyghurlarni goya tughma oghri, yanchuqchi, bulangchi we qatil qilip körsitishke urunup kelmekte. Uyghurlar ichidin chiqqan bezi imansiz, ghurorsiz, wijdansiz, insapsiz mexluqlarmu namrat Uyghur déhqanlirining perzentlirini xitay ölkilirige bulap we aldap apirip nashayan ishlargha sélish arqiliq, kommunist xitay hakimiyitining Uyghurlarning obrazini xunükleshtürüsh üchün yolgha qoyuwatqan omumiy istratégiyisige yéqindin masliship kelmekte. (Perhat muhemmidi)