Xitay hakimiyiti bilen Uyghur teshkilatliri arisidiki " wetenperwerlik " teshwiqat kürishi

• Obzorchimiz perhat muhemmidining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Kéyinki birqanche yildin buyan, kommunist xitay hakimiyiti bilen chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri otturisida " wetenperwerlik " terbiyisi jehette intayin keskin bir teshwiqat kürishi dawam qilmaqta.

Bir - birige zit " qosh bayram " lar

Xitay hakimiyiti her yili 10 - ayning 1 - künini, yeni, xitay xelq jumhuriyiti bilen atalmish " shinjang Uyghur aptonom rayoni " qurulghan künni Uyghur xelqighe qaritilghan " wetenperwerlik " terbiyisining yuqiri pellisi we siyasiy qiblinamisi qilip kelgen bolsa, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri 1933 ‏- we 1944 - yilliri musteqil sherqiy türkistan jumhuriyetliri qurulghan 11 - ayning 12 - künini özlirining wetenperwerlik terbiyisining siyasiy bayraqdari qilip, sherqiy türkistan xelqini xitay hakimiyiti terghip qilip kéliwatqan yuqurqi atalmish " qosh bayram " gha emes, belki özlirining heqiqiy iradisige we arzusigha wekillik qilidighan qosh bayramgha tentene qilishqa chaqirip kelmekte.

Undaqta, wetenperwerlik " dégen zadi néme ? xitay hakimiyiti terghip qiliwatqan " wetenperwerlik " bilen, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri teshebbus qiliwatqan wetenperwerlik otturisida qandaq bir perq bar ?

" Wetenperwerlik " dégen uqum heqqide

Méningche " wetenperwerlik " dégen bu uqumning asasiy menisi, ejdadliri yashap kelgen we ejdadlirigha tewe bolghan yurtini, tupriqini, wetinini söyüsh, wetinidiki xelqini söyüsh, öz xelqining medeniyitini we milliy miraslirini söyüsh we uninggha sadiqliq bilen warisliq qilish hem qoghdash, öz xelqining qayghu we shadliqigha ortaq bolush, öz wetinini muqeddes bilish we uni janpidaliq bilen qoghdash, wetini we xelqining menpe'etlirini hemmidin ela bilish.

Démek, " wetenperwerlik " dégen bu uqum, mahiyette cheksiz söygü we sadaqet bilen mujessemlen'gen xasiyetlik bir uqumdin ibaret.

Chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri teshebbus qiliwatqan wetenperwerlikning yétekchi idiyisi

Chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatlirining öz xelqighe qarita séstimiliq we jiddiy halda élip bériwatqan " wetenperwerlik " teshwiqatining asasiy mezmunigha qarighinimizda, ularning, yuqirida dep ötülgen " wetenperwerlik " heqqidiki chüshenchilerni chöridigen asasta, töwendikidek birqanche qarashni yétekchi idiye qilghanliqini körüwélish tes emes:

Birinchidin, mustemlikichilikning mehsuli hésablan'ghan " shinjang " ni emes, belki Uyghur xelqining hör iradisining mehsuli hésablan'ghan " sherqiy türkistan " ni söyüsh, " shinjang " kelimisini éghizgha élishni nomus dep bilish.

Ikkinchidin, xitay hakimiyiti teripidin " qosh bayram " dep tentene qiliniwatqan 10 - ayning 1 - künini, "Uyghur xelqi üchün matem küni we qarangghu, zulmetlik bir dewrning bashlinishi " dep tonush.

Üchinchidin, qehriman ejdadliri teripidin 1933 ‏- we 44 - yilliri 11 - ayning 12 - küni qurulghan ikki qétimliq musteqil sherqiy türkistan jumhuriyitini qibliname qilip, uni Uyghur xelqining hörlükke we azadliqqa érishkenlikining simwoli süpitide her zaman iptixarlinish tuyghusi ichide yad étip turush.

Tötinchidin, ana wetinini zorluq bilen ishghal qilghan, wetinining bayliqlirini talan - taraj qiliwatqan, xelqining medeniyitini shundaqla pütün milliy qimmetlirini yoqitishqa urunuwatqan, xelqighe rehimsizlerche zulum séliwatqan we ayaq ‏- asti qiliwatqan xitay hakimiyitige bolghan ghezep - nepritini éniq ipade qilish, sherqiy türkistan xelqining insani heq - hoqoqlirini we hör - azatliqini qolgha keltürüsh shundaqla xitay hakimiyitining sherqiy türkistan xelqighe séliwatqan yuqurqidek shepqetsiz zulumlirini erkin dunya xelqighe pash qilish üchün küresh qiliwatqan erkinlik jengchilirini we teshkilatlarni qollap - quwwetlep, ularning shereplik sépidin orun élish.

Démek, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri teripidin teshebbus qiliniwatqan buxil yétekchi idiyidin, ularning xitay hakimiyitige qarshi nahayiti zor bir idé'ologiyilik jeng élan qilghanliqini körüwélish tes emes. Bolupmu bu yil 11 - ayning 12 - küni chet'eldiki 10 din artuq dölette sherqiy türkistan jumhuriyetlirining qurulghan künining Uyghur musapirliri teripidin tarixta héch körülüp baqmighan derijide nahayiti keng we daghdughiliq halda bir tutash xatirilen'genlikimu, chet'ellerdiki Uyghur teshkilatliri teripidin élip bériliwatqan wetenperwerlik terbiyisi teshwiqatining zor siyasiy we ijtima'iy ünümge érishkenlikini ispatlap turmaqta.

Xitayning Uyghurlargha qaratqan atalmish " wetenperwerlik " teshwiqati

Undaqta xitay hakimiyiti teripidin sherqiy türkistandiki Uyghurlargha qarita heshem bilen élip bériliwatqan atalmish " wetenperwerlik " terbiyisi teshwiqatichu ?

Bu heqte artuqche toxtalmisaqmu, xitay hakimiyitining bu jehettiki teshwiqatining mundaq birqanchila nuqtigha merkezleshkenlikini körüwélish tes emes: xitay hakimiyitining pütün derdi, " shinjang " dégen uqumni Uyghurning kallisigha zorlap singdürüsh, " shinjang memlikitimizning ayrilmas bir parchisi " dégen kona sepsetisini mejburlap qobul qildurush, xitay kommunistik hakimiyitige we uning emir - permanlirigha xuddi qoy - kalilardek shertsiz - sadasiz halda cheksiz ita'et qilishni qolgha keltürüshtin ibaret.

Xitay köchmenlirige qaritilghan " gitlérche wetenperwerlik "

Buyerde yene shuni qisturup ötmekchimenki, xitay hakimiyitining sherqiy türkistanda Uyghurlargha qaratqan yuqurqidek " wetenperwerlik " teshwiqatidin sirt yene, bu zéminda yashawatqan xitay köchmenlirige qaritip kéliwatqan ayrim bir xil " wetenperwerlik " terbiyisi teshwiqati bar, buxil teshwiqatining xaraktéri we mezmuni gitlérning 2 - dunya urushi harpisidiki gérman xelqighe élip barghan atalmish " wetenperwerlik " teshwiqatidin qilche perqi yoq, gitlérmu özini dunyadiki birinchi nomurluq wetenperwer zat dep qaraytti, uning terghip qilghan wetenperwerliki, némis millitini zowulisi chong üzülgen, ésil irqqa mensup millet dep qarash, némis bolmighan milletlerning hemmisini pes we xor körüsh, gérmaniyidiki bashqa ajiz milletlerning yashash heqqini étirap qilmasliq, ularni xalighanche qirghin qilish, bulap - talash we ézish. Gitlérning bu xil " wetenperwerliki " sewebidin, eyni chaghda milyonlighan bigunah insan hayatidin ayrilghan, aqiwet gitlérning özimu béshini yep, gérmaniye xelqighimu cheksiz balayi - apetlerni élip kelgen idi.

Xitay hakimiyitimu sherqiy türkistandiki xitay köchmenlirige qarita del bu xil teshwiqatni yürgüzüp kelmekte, yeni, buyerdiki xitaylar özini xojayin millet dep qarishi kérek, öz hakimiyitining mustemlikichilik siyasitige masliship, hakimiyetning yerlik milletlerni ézishige, xorlishigha, talan - taraj qilishigha, hetta rehimsizlerche qirghin qilishigha yantayaq bolup bérishi lazim, ene shundila ular hakimiyetning tili bilen éytqanda " büyük jungxu'a millitining ésil ewladliri " bolalaydu.

Chet'ellerdiki Uyghur ösmürlirining " shinjang " kelimisidin xewiri yoq

Emma, xitay hakimiyitining teshwiqat jehette shunche zor imkaniyetlerge ige bolushigha qarimastin, bügünki künde Uyghurlar arisida, bolupmu chet'ellerde yashawatqan Uyghurlar ichide xitay hakimiyiti terghip qiliwatqan atalmish " wetenperwerlik " idiyisige pütünley qarshi bolghan birxil chüshenchining omumyüzlük halda küchiyishke bashlighanliqi, xitay hakimiyitining bu jehettiki sün'iy teshwiqatining héchbir ünüm bermigenlikini körsetmekte.

Eng addi misal, hazir yawropada yashawatqan Uyghurlarning bu jayda tughulup ösken perzentlirining héchbiri " shinjang " dégen bu kelimini bilmeydu, ular özlirini " sherqiy türkistanliq " yaki " Uyghuristanliq " dep bilidu, bu dölet namini hetta sawaqdashlirigha we oqutquchilirighimu qobul qildurghan, ular chet'ellik dost we sawaqdashliri bilen weten heqqide söhbetliship qalsa, wetinini xitaylarning bésiwalghanliqini we Uyghurlarning hazir qandaq zulum körüwatqanliqini zérikmey - térikmey anglitishqa bashlaydu, mana bu, chet'ellerdiki Uyghur ösmürlirining ehwali, ösmürlerning weziyiti bundaq iken, démek chonglarning bu jehettiki rohiy dunyasini tesewwur qilish tes emes! (perhat muhemmidi)