"Xelq'ara kishilik hoqoqni küzitish teshkilati" xitayni kishilik hoqoqni yaxshilashqa chaqirdi

2004 -Yilliq olimpik tenterbiye yighinini ötküziwatqan giritsiyining aféna shehiri bu ayning 29 - küni olimpik tenterbiye yighinining yépilish murasimida, olimpik bayriqini béyjinggha ötküzüp béridu. Del buning harpisida " xelqara kishilik hoqoqni küzitish teshkilati" doklatida béyjingni agahlandurup, xelq'ara olimpik tenterbiye yighinini ötküzüshtek bundaq sherepke érishken sahibxan döletning ,yene nurghun muhim wezipiliri barliqini körsetti. Doklatta éytilishiche,xitay hökümitining puqralarning kishilik hoqoqlirini dawamliq türde depsende qilishi, béyjingning xelq'arada alqishqa érishishige tosqunluq qilmaqta.

Doklatta mundaq diyilgen: " xitay hökümiti metbu'at we intirnetke bolghan kontrolluqni bikar qilishi kérek. Xitaydiki ishchilarning musteqil halda oyushma qurushigha yol qoyishi kérek. Hökümet teripidin mejburiy halda köchürülgen ahalilarning hoqoqigha kapaletlik qilishi kérek. Xelq'ara olimpik komititi shundaqla yene xitaygha bésim ishlitip, xitaydiki muxbirlar we puqralarning olimpik yighinining aldi- keyni we yighin jeryanidiki söz erkinlikige kapaletlik qilishi kérek."

"Xelq'ara kishilik hoqoqni küzitish teshkilati"ning xitay ishliri tetqiqatchisi, mezkür doklatning yazghuchisi sara deywis xanim bu heqte muxbirimizgha mundaq didi:

- Xelq'ara jem'iyetning bir ezasi bolush salahiyiti bilen,xitayning xelq'ara kishilik hoqoq ölchemlirige ri'aye qilish mejburiyiti bar. Halbuki 2008 - yilidiki olimpik tenterbiye yighinigha teyyarliq körüsh basquchidila xitayda nurghun kishilik hoqoq depsendichilikliri yüz berdi. Biz bundaq qilmishlarni derhal toxtutush kérek dep qaraymiz. Öz puqralirigha ziyankeshlik qilish bedilige dunya ehlini qarshi élish , hergizmu muwapiq usul emes.

"Xelqara kishilik hoqoqni küzitish teshkilati" doklatida ilgiri sürishiche, xitayning olimpik bayriqini ötküziwélishi we 2008 - yilliq béyjing olimpik yighinigha teyyarliq körüshige egiship, pütün dunyaning neziri xitaygha merkezlishidiken. Bu xitayning xelq'ara sehnidiki obrazini yaxshilaydighan bir yaxshi pursiti bolup, eger xitay yenila özining kishilik hoqoq xatirisini yaxshilimisa, u halda xelqaradiki obrazini yaxshilimiqi intayin teske toxtaydiken.

Doklatta éytilishiche, 2008 - yili yazda olimpik tenterbiye yighini échilishning harpisida minglighan, on minglighan chet'el muxbirliri béyjingda yighilidu hemde metbu'atlar qattiq kontrol qiliniwatqan, nurghun muxbirlar türmige tashlan'ghan, tor betliri pichetlen'gen , kishilik hoqoq we emgekchiler hoqoqi pa'aliyetchiliri tutup turiliwatqan bir weziyetke düch kélidu. Doklatta körsitilishiche, xitay hökümitining muxbirlarning xizmitini bimalal élip bérishigha yol qoyush - qoymasliqi, béyjingda ötküzidighan olimpik yighinining muweppiqiyetlik bolghan - bolmighanliqini ölcheydighan muhim bir ölchem bolup hisablinidiken. Doklatta misal élip chüshendürilishiche, yéqinda béyjingda ötküzülgen asiya putbol longqisini talishish musabiqiside, xitay saqchiliri chet'el muxbirlirining xitay- yapuniye komandisi arisidiki musabiqidin kiyinki xitay tamashibinlirining yolsiz qilmishlirini söretke tartishigha ruxset qilmighan.

Bash shitabi parizhdiki " chigrasiz muxbirlar" teshkilati asiya- tinch okyan ishliri ishxanisining mes'oli wénsént ependi xitaydiki axbaratqa bolghan kontrolluqning boshashmighanliqini körsütüp, mundaq didi:

ـ Tejribimizge asaslan'ghanda, chet'el we xitay muxbirliri xitayda chiriklik, muhit bulghunishi, ahalilerning mejburiy köchürülishi digen'ge oxshash mesililerni xewer xalighanche qilalmaydu. Chünki hökümet buni qattiq chekleydu. Xitay hökümiti 2008 - yilliq olimpik tenterbiye yighini ötküzüsh hoqoqini tapshurup alghanda moskiwada wede bérip, olimpik yighini échilishning aldi - keynide dölet ichi - sirtidiki muxbirlargha olimpik tenterbiye yighinini xewer qilishta toluq erkinlik béridighanliqini bildürgen idi. Biz buni teqezzaliq bilen kütiwatimiz.

"Xelqara kishilik hoqoqni küzitish teshkilati "doklatida körsitishiche, olimpik tenterbiye yighini échish üchün kéreklik bolghan eslihelerni sélish üchün, xitay hökümiti béyjingda nurghun ahalilerni mejburiy köchürgen. Bu xil qilmish xelq'ara kishilik hoqoq ölchemlirige xilap bolupla qalmay, xitayning qanunighimu xilap iken. Mejburiy köchürülgen xelq öz dewasini aqturidighan hichqandaq qanuniy yol tapalmighanliqtin , nurghunliri kochilargha chiqip namayish ötküzüshke mejbur bolghan. Emma ular saqchilarning basturishigha uchrighan. Doklatta tekitlinishiche, xitay hökümiti choqum tinch halda namayish ötküzgenlerning hoqoqini qoghdap , ularning mesililirini waqtida hel qilishi kérek.

Mezkür doklat eng axirida, " xelq'ara kishilik hoqoqni küzitish teshkilati" ning asiya- tinch okyan bölimining ijra'iy re'isi bired edimisning sözini neqil keltürüp, mundaq digen : " pütün dunyaning neziri barghansiri xitaygha merkezlishidu. Uning puqralirining hoqoqigha heqiq türde hörmet qilamdu - yoq digen'ge diqqet qiliwatidu. Eger xitay dawamliq türde özining kishilik hoqoq xatirisini yaxshilimisa,2008 - yilliq olimpik tenterbiye yighini ,xitay hökümitining qolgha keltürgen netijilirini emes, belki uning bir diktator hakimiyet ikenlikini dunyagha roshen namayen qilip béridu". (Arzu)