Xitay hökümiti türme séstimisini islah qilidighanliqini bildürdi

Xitay hökümitining zuwani bolghan shinxu'a agéntliqining xitay mu'awin ediliye ministiri fen fangpingning sözini neqil keltürüshiche, xitay hökümiti yéqindin buyan sin'gapor we kanada qatarliq döletlerning tejribisidin ülge qilip, türme sistémisida psihologiyilik dawalash usulini qollinishqa bashlighan. Yeni mehbuslarni psixologiye jehettin yitekchilik qilalaydighan xadimlarni teyinlep, dawalash üskünilirini ornatqan.

Yéngi usul

U sözide "dunyada nurghun döletler türme we özgertish pilani arqiliq köpligen jinayetchilerni qanun'gha ri'aye qilidighan kishilerge aylandurdi. Bu shundaqla xitay hökümitining siyasiti" digen. Uning körsitishiche, xitay hökümiti yene mehbuslarni jaza mudditining uzun qisqiliqi boyiche türmilerge ayrip solash tüzümini özgertip, mejbuslarni ötküzgen jinayitining xaraktérige qarap, derijige bölüp ayrip bashqurush tüzümini yolgha qoyidiken.

Setengler hiylisi

Biz xitay hökümitining türmilerde yéqindin buyan yürgüzgen psihologiyilik dawalash usulliri heqqide tepsili melumat igilesh üchün, Uyghur élidiki siyasiy jinayetchiler eng köp qamilidighan ürümchi 3 - türmisige téléfon qilduq. Ziyaritimizni qubul qilghan mezkur türmining shü pemililik bir mes'uli, ularning 2002 - yilidin bashlap, psihologiyilik dawalashni yürgüziwatqanliqini bildürüp mundaq dédi:

"Biz pisxologiyilik dawalashni élip bériwatimiz. Bu yil ediliye ministirliki mehbuslarni özgertish süpitimizni östürüsh heqqide yolyoruq bergen. Bu meqsetke yitish üchün biz köp xil usullarni qollanduq. Pisxologiyilik dawalashmu buning ichidiki bir xil usul . Biz bolupmu ayallarning biraz etrapliq we asan chiqishidighan pisxikisidin paydilinip, ayal saqchilarni er mehbuslar bilen paranglishishqa salduq we bu arqiliq ularning pisxikisini we idiyisini özgertishke tirishtuq. Emeliyette biz buni élip bériwatqili xéli uzun boldi. 2002 - Yili deslepte a'ile ezaliri bilen téléfonda körüshtürüsh arqiliq ularni özgertish usulini qollanduq. 2003 - Yili yene qarshi terep bir- birini körgili bolidighan téléfonlarni ornattuq. Bu yil emdi ayal saqchilarni er mehbuslar bilen söhbetlishish taktikisini qolliniwatimiz".

"Setengler hiylisi" ning küchi

Xitay da'iriliri éytqan psixika bilen jehettin dawalashning ayal saqchilarning mehbuslar bilen sözlishish we nesihet qilip özgertish shekli bilen élip bériliwatqanliqini igiligendin kiyin, biz bu xil usulning ünümini sorighinimizda,u bu xil usulning ünümining yaxshi ikenlikini, nurghun er mehbuslarning éytishni xalimighan geplirini ayal saqchilargha asanla töküp béridighanliqini, buning bilen mehbuslarning idiyiwiy ehwalini igileshning asan'gha chüshiwatqanliqini bildürdi.

-- Undaqta siler siyasiy jinayetchilerge qandaq mu'amile qilisiler?

-- Ular siyasiy jinayetchi dep atalmaydu. Ular dölet bixeterlikige tehdid yetküzüsh jinayitini sadir qilghanlar. Xelq'araliq atalghu bilen éytqanda térroristlar. Biz ularnimu mushundaq pisxika jehettin özgertip, bizning insaniy teripimizni chüshendürimiz. Ularghimu oxshashla qayil qilish, nesihet qilish we ayal saqchilar bilen söhbetlishish qatarliq usullarni qollinimiz. Ular deslepki küzitish mezgilide tuqqanliri bilen uchrushush men'iy qilin'ghandin sirt, kamirlargha teqsim qilin'ghandin kéyin bashqa mehbuslargha oxshash tuqqanliri bilen uchrushush, sirt bilen alaqilishish qatarliq barliq hoquqlardin behriman bolidu.

Ürümchi 3 - türmisining mezkur mes'uli gerche siyasiy sewebtin türmige tashlan'ghanlarni térroristlar dep atighan bolsimu, emma xelq'ara kechürüm teshkilati, xitay hökümitining térrorchiliqqa qarshi köreshtin paydilinip, öz siyasiy hoquqini telep qilghan Uyghurlarni basturiwatqanliqini bildürgen idi. Shü pemililik bu emeldar yen ularning türmiside siyasiy seweb bilen tutup turiliwatqan mehbuslarning sanini ashkarilashni ret qilip, buni döletning mexpiyetliki dep körsetti.

Dunya boyiche mehbuslar sani eng köp dölet

Fransiye axbarat agéntliqning xewirige qarighanda, xitay dunya boyiche mehbuslar sani eng köp dölet bolup, xitay hökümiti élan qilghan 670 türmidila az digende bir yérim milyon kishi tutup turulmaqta.

Kishilik hoqoq teshkilatliri, xitayda emiliyette tutup turiliwatqan mehbuslar sanining bu sandin köp yuqiri ikenlikini chünki, nurghun kishilerning sotlanmayla emgek bilen özgertish meydanigha ewetilidighanliqini bildürgen. Shundaqla xitay türmiliride mehbuslarni urush, tillash we qattiq qiyin qistaqqa élish ehwallirining intayin omomlashqanliqini körsetken. Ziyaritimizni qubul qilghan yuqiriqi türme emeldari kishilik hoqoq teshkilatlirining bu melumatlirini ret qilip, xitay türmiliride mehbuslarni urush emes, hetta tillash ehwalliriningmu yéqinqi 9 yil ichide pütünley yoq qilin'ghanliqini, mehbuslarning ten jazasigha uchrimaydighanliqini tekitlidi.

Bir siyasiy jinayetchining sergüzeshtiliri

Biraq, yette yil ilgiri siyasiy jehettin gumanliq unsur dep eyiplinip, xitay türmiside yétip chiqqan, nöwette chet'elde yashawatqan abduqadir ependi, xitay da'irilirining bu sözlirining pütünley chet'el jama'etchilikining közini boyash üchün qiliniwatqan sepsete ikenlikini bildürüp, özining türmidiki kechürmishlirini sözlep berdi.

• U mundaq dédi
• Download story audio

(Arzu)