Zeherge qarshi küreshtiki yene bir düshmen- neshe

90 - Yillarning bashliridin tartip Uyghurlar " xiro'in" din ibaret zeherning küchlük hujumigha duch keldi, nurghun Uyghur yashliri bu xil zeherlik chékimlikke öginip qélish seweblik yashliqini, hayatini nabut qildi, pütün a'ilisini bextsizlikke yoluqturdi, eydiz we bashqa egeshme bala ‏- qazalar Uyghur jem'iyitide éghir bir ijtima'iy mesilige aylandi.

Zeherlik chékimlik yéqinqi 20 yil mabeynide Uyghurlar duch kéliwatqan eng éghir ijtima'iy mesilining birige aylinip, Uyghurlargha türlük balasi ‏- apetlerni élip kelmekte. Uyghur yashliri zeherlik chékimlikler ichide, bolupmu xiro'inning tesirige hemmidin bekrek uchridi. Bu zeherning zor balasi ‏- apetlirige uchrighan Uyghurlar xro'in'gha " aq alwasti" depmu nam bergen.

Uyghur élidiki zeher cheklesh eydizning aldini élish meslihet sorash merkizining bashqurghuchilirining biri bolghan zahidening bildürüshige qarighanda, gerche yillardin buyan Uyghur jem'iyitide élip bérilghan zeher cheklesh heriketliri shundaqla xelq arisida qattiq sawaq élishtin shekillen'gen zeherdin hezer eylesh we uninggha qarshi telim ‏- terbiyilerning tesiride, Uyghurlardiki xiro'in'gha öginip qélish mesilisi bir qeder tizginlen'gen bolsimu, yéqinqi yillardin buyan neshidin ibaret zeherlik chékimlik Uyghur yashliri arisida bekrek yamrashqa bashlighan. Yarp zeher tashlash qiziq liniyisige téléfon qilghanlar arisidimu neshige a'it meslihet soraydighanlar barghanche köpeymekte iken.

Zahide özining ürümchide zeher chekleshke a'it élip barghan xizmetliri jeryanida hés qilghanliri boyiche neshining Uyghur yashliridiki yamrash ehwalini tonushturdi.

Bu heqte yéqinda chet'elge chiqqan bir Uyghur yashmu, yéqinqi yillardin buyan hetta aliy mektep oqughuchiliri arisidimu neshe chékishning omumliship qalghanliqini, shundaqla buning asasen Uyghur yashliridiki chüshkünlüktin kélip chiqiwatqan alametler ikenlikini bildürdi.

Uyghur élining zeherlik chékimlik we eydiz weziyitini közitip kéliwatqan shundaqla öz aldigha bu heqte tetqiqatlar élip bériwatqan kolombiye uniwérsitétining tetqiqatchisi memtimin ependi neshining ziyanliri heqqide toxtaldi.

Memtimin ependi yene, Uyghur élidiki da'irilerni Uyghur élide zeher chekleshte qalaq, qélipliship qalghan wasitilerni tashlap, zeher chekleshte, jem'iyetke éqip kiriwatqan türlük ziyandash zeherlerni ortaq tazilash, menbesini üzüp tashlash, zeher chekleshte uchur sistémisini berpa qilish we tehlil qilish, shundaqla her xil zeherlerge omumyüzlük ortaq zerbe bérishke chaqirdi.