' Altun hilal ay ' Uyghur wetinige qara saye tashlimaqta

Uyghur éli da'irlirining zeherlik chékimlikke munasiwetlik élan qiliwatqan doklatliridin, yéqinqi bir qanche yildin buyan Uyghur élidiki zeherlik chékimlik chekküchiler sanida barghanche yuqirilash körülüwatqanliqi melum.
Muxbirimiz gülchéhre
2009.07.02
uyghur-elide-eydiz-305.jpg Namelum eydiz chékermenlirining körünüshi chüshürülgen süret.
RFA Anglighuchisi teminligen.

Bolupmu bu, asasliq zeher kirish menbesi bolghan ilgiriki "altun üch burjek" rayonining ornini nöwette "altun hilal ay " atalghan afghanistan, pakistan qatarliq jaylarning igilishi, Uyghur élining zeher kiridighan jaydin zeher istimal qilinidighan chong rayon'gha aylan'ghanliqini, shundaqla Uyghur élining zeherlik chékimlik weziyitining intayin jiddiylikini körsitip turmaqta.

Altun hilal ay Uyghur diyarini sétish bazisi qiliwaldi

Uyghur élide yüz bériwatqan zeherge chétishliq qilmishlarning yüz bérish ehwalidin qarighanda, bu yil kirgendin buyan " altun halal ay " zehirining Uyghur élige singip kirish weziyiti yenimu jiddiyleshken. Zeher türlirimu barghanche köpeygen. Zeher sétish mesilisi gewdilik bolghan. Chégra, tamozhna, tash yol, hawa qatnash hem poyizgha oxshash türlük qatnash transiport yolliri arqiliq " altun hilal ay" din kirip pash bolghan zeherning miqdari 5.788 Kilogramgha yetken.

Shundaqla bu yil yanwardin hazirgha qeder bolghan yérim yilgha yetmigen waqit ichide pütün Uyghur élide zeher délosidin 749 i pash bolghan, 9 kilogramgha yéqin zeher qolgha chüshürülgen. Bu jeryanda 740 jinayet gumandari tutulghan. Bu héchqachan Uyghur élide zeher chekleshning yaxshi ünüm bergenlikini körsitip bermeydu elwette, halbuki Uyghur élidiki alaqidar statistikiliq melumatlardin ashkarilinishiche, 2000 - yili Uyghur élide tizimgha élin'ghan zeher chekküchiler 12 ming 590 bolghan bolsa, bu yil bu san 26 ming 765 ke yétip toqquz yildin buyanqi eng yéngi rékortni yaratqan.

Chünki afghanistandiki altun hilal ay zeher ishlepchiqirish bazisining dunyadiki chong zeher ishlepchiqirish ornigha aylinishi we zeher etkeschilirining asiya qit'elirige tutashqan zeherlik chékimlik toshush yolining birinchi ötkili Uyghur éli bolghachqa, Uyghur éli hem Uyghurlar altun hilal ayning eng zor ziyinigha uchrighan, yeni bu diyar altun hilal aydin zeher kiridighan we yene istimal qilinidighan jaygha aylan'ghan.

Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik nazariti zeher cheklesh bash etriti mes'ulining bildürüshiche, altun hilal ay zeher etkeschilik guruhlirining herikiti chégridin sheherlerge yötkelgechke, weziyet téximu keskinleshken.

Qeshqerdiki melum saqchixanigha téléfon qilghinimizda, zeherge öginip qélip oghriliq qilghan bir Uyghur yashni soraq qiliwatqan bir Uyghur saqchi wezipe üstide so'allirimizgha qisqila jawab bérip zeherlik chékimlik chekküchilerning barghanche köpiyiwatqanliqini bildürdi:

Zeher chekkenlerning zeher artuq kétip ölüsh hadisisi köpeymekte

Zeherning ademge bolghan ziyini köp tereplime, fizi'ologiyilik jehettin u zeher chekküchini ajizlashturup pütün beden organlirini éghir zexmilendürse, yene bir tereptin rohiy jehettin chüshkünleshtürüp, béqindürüp pütünley bashqa mexluqqa aylanduralaydu.

Zeher chékishtiki yuqiri xeterlik qilmish, bashqilar ishletken shprisni yaki yingnini ortaq ishlitish, buning zeherlik chékimlik chekküchilerning eydiz we bashqa késeller bilen yuqumlinishtiki eng asasliq amil boluwatqanliqi hemmige melum, buningdin bashqa yene, zeherlik chékimlikni okul qilip tomurdin uridighanlarda yüz bériwatqan yene bir yushurun xéyimxeter bolsa zeher chékip qétip qélish, yeni zeher artuq kétish hadisisidur.

Yéqinqi yillardin buyan Uyghur jem'iyitide "palani zeher chékip qétip qaptu" dégen söz, zeherni okul qilip tomurigha urup tuyuqsiz hayatidin ayrilghanliq heqqide tarqilidighan omumlashqan shum xewerning biri bolup qaldi.
Zeherlik chékimlik chekküchilerde körülüwatqan bu xil qétip qélish adette zeher miqdari artuq kétish depmu atilidu, zeherlik chékimlik miqdari bedenning berdashliq bérish chékidin köp éship ketkende yüz béridighan éghir alametler yaki ölüsh hadisisini körsitidu. Démek bu bir xil bedenning zeherlinishi.

Uyghur élide zeherning barghanche yamrishidiki asasliq seweb néme?

Undaqta néme üchün bu artuq kétish xetiri yéqindin buyan pewqul'adde köpeydi? melumatlargha asaslan'ghanda, nöwette altun hilal aydin biwaste kiriwatqan zeherning sapliq miqdari ilgiri xitaydin yeni altun üch burjek rayonidin Uyghur élige kirgen zeher yeni xiro'inning sapliq miqdarigha nisbeten yuqiri bolup, altun hilal ay xro'inliri Uyghur élidiki zeherlik chékimlik qarangghu bazarlirigha éqip kirishi bilen zeher chekküchiler arisida qétip qélish we buning bilen ölüsh hadisiliri köpeymekte iken.

Zeherlik chékimliktin zeherlinish weqeliride waqtida bir terep qilinmighanliqtin ölüm hadisisi kélip chiqidu. Uyghurlarning inkaslirigha qarighanda, Uyghur élide zeherge öginip qalghuchilarning köpinchisi yash ösmürler, shundaqla ular xeterlik, yochun jaylarda kishilerdin, saqchilardin yoshurunup yürüp yalghuz halda zeher chékidighan bolghachqa, köpinche hallarda zeher chekküchiler zeher artuq kétip qétip qalghandin kéyin yeni ölüp ketkendin kéyin bayqalmaqta.

Zeher artuq kétish we bu xil ehwalda qandaq qilish, hazirqi Uyghurlarning zeherlik chékimlikke öginip qélish ehwalliri heqqide ürümchidiki xro'in chekküchilerni détadon bilen qamdap dawalash ambulatoriyisining tejribilik mutexessisliridin doxtur gheni, bir qanche yilliq xizmet tejribisige asasen so'allirimizgha jawab berdi.

Gerche xitay da'iriliri, Uyghur élige zeherlik chékimlikning tesiri resmiy körülgen 10 yildin buyan zeherlik chékimliklerge qattiq zerbe bérip kéliwatqanliqini teshwiq qilip kéliwatqan bolsimu, radi'omiz igiligen melumatlar hemde Uyghurlarning inkaslirigha qarighanda, xitay hökümiti zeherlik chékimliklerni chekleshte asasliq küchini yenila zeher chekküchilerni tutush we waqitliq tizginleshke qaritip, zeherning kirish menbesi yeni tarqilishini chekleshke sel qarimaqta.

Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ilgiri xitay hökümitining Uyghur élidiki zeher chekleshke sel qarawatqanliqigha qarita naraziliq bayanati bérip, "xitayning pütün küchi peqet Uyghur élining muqimliqini qoghdashqa qaritilghan, eger xitay hökümiti Uyghur élide zeherlik chékimlikni heqiqeten chekleymen dése, ene shu muqimliqqa ajratqan küchining intayin az qismi arqiliqla chekliyeligen bolatti, halbuki xitayning zeherlik chékimlikning Uyghur élige yamrishigha tutqan pozitsiyisi, emeliyette zeherge yol échip bériwatqanliqidin dérek bermekte," dégen idi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.