Qazaqistan dunya jama'etchilikini yadro qoraligha qarshi küreshke chaqirmaqta
Muxbirimiz oyghan
2010.08.27
2010.08.27

RFA Photo / Erkin Tarim
Mezkur muhakime qatnashquchiliri qazaqistan jumhuriyiti hökümitining we birleshken döletler teshkilatining, qazaqistan we xelq'ara teshkilatlarning wekilliri, xelq'ara birleshmilerni we jama'etchilikni 29 - awghustni yadro siniqini üzül - késil men'i qilish meqsitide emeliy ishlar élip bérish xelq'ara küni süpitide ötküzüshke chaqirdi.
Ular qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéfning quwwiti jehettin dunya boyiche tötinchi orunni igiligen yadro qoralidin öz erki bilen waz kéchish hem dunyadiki eng chong yadro sinaq meydanlirining birini yépishqa oxshash muhim qedemni bashlighanliqini, buning arqiliq qoralsizlinish we yadro qoralini tarqatmasliq jeryanigha chong ülüsh qoshqanliqini alahide tekitligen.
Muhakime qatnashquchiliri shundaqla n.Nazarbayéfning birleshken döletler teshkilati da'iriside 29 - awghustni xelq'ara yadro sinaqlirigha qarshi heriket küni dep belgilishi pütkül dunya boyiche yadro qoralini men'i qilishqa hem shundaqla yadro qoralsiz ténch we xatirjem hayatni qolgha keltürüshke qaritilghanliqini otturigha qoyghan. Ular bu meqsette xelq'ara kélishimning téz arida öz küchige kirishinimu teklip qilghan. Muhakime yighinida b d t ning bash katipi ban kimunning uning qatnashquchilirigha yollighan xéti tonushturulghan bolup, uningda qazaqistanning yadro qoralidin bash tartip, yadro qoralsiz alemni qurushning ülgisige ayliniwatqanliqi ilgiri sürülgen.
Qazaqistan jumhuriyiti tashqi ishliri ministiri, dölet katipi qanat sa'udaba'éf dölet rehbiri n. Nazarbayéfning yighin qatnashquchilirigha ewetken muraji'etnamisini oqup bergen. Uningda, n.Nazarbayéf özining yighin qatnashquchilirigha chong hörmet bildüridighanliqini, 1991 - yili 29 - awghustta shemey yadro sinaq meydanini yépish toghriliq buyruqqa qol qoyush arqiliq qazaqistanning dunyadiki eng quwwetlik yadro sinaq meydanlirining biridin öz erki bilen bash tartqanliqini hemde buning xelqning xahishigha bina'en dunyada birinchi qétim emelge ashuruluwatqanliqini éytqan. U qazaq yéride 40 yil mabeynide 490 yadro yérilishi yüz bérip, 1.5 Milyondin oshuq ademning zerdap chekkenlikini, xelqqe keng kölemde ziyan yetküzülgenlikinimu tekitligen. Prézidéntning muraji'etnamisini toluqi bilen qobul qilghan yighin qatnashquchiliri shundaqla b d t agéntliqliri bilen birlikte qazaqistan jumhuriyiti hökümiti teripidin meblegh ajritish közde tutuluwatqan shemey rayonining 2011 - 2015 - yillardiki tereqqiyat programmisini qollap - quwetleydighanliqini bildürgen.
Agéntliqning xewer qilishiche, qazaqistan jumhuriyitining yunéskodiki da'imiy wekili oljas süléyménof birleshken döletler teshkilatigha yadro sinaqliridin zerdap chekkenlerning xelq'ara fondini qurush teklipini bergen. U mezkur fondining peqet shemeydila emes, belki yadro siniqi élip bérilghan dunyaning bashqa jayliridimu ish élip bérishni, yadro siniqini ötküzüshke xelq'arada chek qoyulup, 20 yil ichide iqtisad qilin'ghan milyardlighan dollarning melum qismini fondqa bölüp, shu zerdap chekkenlerning salametlikini qoghdashqa ishlitish kéreklikini ilgiri sürgen.
Melumatlargha qarighanda, hazir a q sh, rusiye, en'gliye, fransiye we xitay qatarliq yadro döletliri bolup, ular yadro qoralini tarqatmasliq heqqide kélishimge qol qoyghan. Buningdin tashqiri bu kélishimge qol qoymighan, amma bu qoralgha ige döletler qatarigha hindistan, pakistan, shimaliy koriye, yadro qoraligha ige bolushida yaki uni ishlepchiqirishta guman qiliniwatqan döletler qatarigha isra'il, iran, süriye we bérma kiridu. Emdi ilgiri yadro qoraligha ige bolup, kéyin uningdin öz erki bilen bash tartqan döletler qatarigha okra'ina, bélorus, qazaqistan we jenubiy afriqa jumhuriyiti yatidu. Hazirche testiqlanmighan melumatlargha qarighanda, yadro qoralgha ige döletler sani kélechekte yigirmidin éshishi perez qilinmaqta.
Dunyadiki eng küchlük hésablan'ghan besh atom döliti 1945 - yildin 1996 - yil ariliqida jemi bolup 2070 ke yéqin yadro bombisi atqan. Uning ichidin a q sh 1054 sinaq ötküzgen bolup, sinaqlar asasen néwada shtati we marshal arallirida élip bérilghan. Sowét ittipaqi asasen shemey we yéngi yer sinaq meydanlirida 715 yadro bombisi atqan. Fransiye 210 yadro siniqini asasen aljir we fan'gatufa we moruro'a sinaq meydanlirida, en'gliye bolsa 45 sinaqni awstraliyide we bashqa yerlerde ötküzgen.
Asiya qit'eside deslep bolup yadro qoraligha ige bolghan xitay 45 sinaqning hemmisini Uyghur rayonining lopnor sinaq meydanida ötküzgen. Buning netijiside nechche milyonlighan adem qurban bolghan hemde muhitqa cheksiz ziyan yetküzülgen. Mushu kün'giche yadro sinaqlirini ötküzgen döletler bu paji'ening aqiwetlirini dunya jama'etchilikidin yoshurup kelmekte.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.