Уйғур дияри екологийисиниң вәйран болуш сәвәблири

Сүрәттә, түркийә воң йүзинчи йил университетиниң уйғур оқутқучиси, биологийә саһәсидә докторлуқ унвани алған муһәббәт камал ханим сөздә.

Әмма, йеқиндин буян бу районға өлчәмдин артуқ хитай көчмәнләрниң йәрлишиши вә саяһәтчиләрниң көпләп келиши уйғур диярида муһит булғиниш, екологийилик муһит еғир дәриҗидә бузғунчилиққа учраш вә явайи һайванларниң нәсли қуруп кетиш һадисини кәлтүрүп чиқармақта икән.

Бу һәқтә биз түркийә воң йүзинчи йил университетиниң уйғур оқутқучиси, биологийә саһәсидә докторлуқ унвани алған муһәббәт камал ханимниң бу һәқтики мулаһизилиригә диққәт берәйли.

Доктор муһәббәт камал ханим, уйғур дияриниң биологийилик алаһидиликлири һәққидә тохтилип мундақ деди: "уйғур дияри, шимали қисмида алтай тағлири вә оттуридин таки қирғизистандин башлап таки қумулғичә болған арилиқтики тәңритағлири, алтун тағлири, қарақурум тағлири, памир тағлири дегәндәк тағлар билән қоршалған. Алтай тағлири билән тәңритағлириниң оттурисида қалған җуңғар ойманлиқи, тәңритағлири билән қарақурум тағлири вә алтун тағлири оттурисидики тәклимакан чөли тағлири билән биргә һәр бири айрим айрим бир екологийилик система болуш сүпити билән өзигә хас һайван вә өсүмлүкләр йетилгән бай вә мунбәт тупрақларға игә алаһидә бир җуғрапийилик район. Бу районниң һәр бир орунниң җуғрапийилик йәр шәкли, иқлим алаһидиликлири, буниңға мунасивәтлик һалда өсүмлүкләр вә һайванлар һәтта инсанларниң у җуғрапийидә пәрқлиқ бир түзүлүшигә игә."

Муһәббәт ханим сөзидә йәнә, хитай көчмәнлириниң уйғур дияриға көчүши сәвәбидин, уйғурлар иқтисадий вә тәлим ‏- тәрбийә җәһәттила тосалғуға учрап қалмай бәлки биологийилик тәбиий районниң булғинишиға вә вәйран болушиға сәвәб болуватқанлиқини билдүрди.

Муһәббәт камал ханим сөзидә йәнә, хитайниң 2010 ‏- йилидики саяһәт пиланида, қанас көлигә 200 милйон хитайни саяһәт қилдурушни пилан қилғанлиқини билдүрүп, бундақ көп адәмниң тәбиий екологийилик муһитқа еғир дәриҗидә бузғунчилиқ елип келидиғанлиқини, уйғур дияридики тәбиий қоғдилидиған районларниң тәкшүрүп тәтқиқ қилишқа еһтияҗи барлиқини вә қоғдилиш керәкликини билдүрди.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.