Uyghurlarning ghulja nahiyiside quruluwatqan ximiye zawuti heqqidiki inkasliri

Xitaydin chiqidighan “Pul-mu'amile tori” hem ili oblastliq hökümet torining xewer qilishiche, xitayning ichki mongghul we béyjinggha jaylashqan “Chingxu'a” guruhi, ghulja nahiyisidiki pilichixangni merkez qilghan kömür kan rayonigha 80 milyard yüen etrapida meblegh sélip, ghulja nahiyiside chong tiptiki ximiye zawuti qurup chiqidiken.

Igiligen uchurlardin melum bolushiche, “Jingmiy ximiye sana'et baghchisi” dep nam bérilgen bu chong tiptiki ximiye shirkiti eslidiki kan rayoni pilichixangni igiligendin bashqa, ghulja nahiyisi we ghulja shehirige qarashliq, choluqay, qariyaghach, yuqiriqi penjim, turpanyüzi, noghaytu, rozimetyüzi qatarliq yézilardiki déhqan-charwichilarning yerlirini mejburi sétiwélish asasida quruluwatqan bolup, shirketning igiligen da'irisi 22.7 Kwadrat kilométir kélidiken.

Ghulja nahiyisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir déhqanning bildürüshiche, bultur we aldinqi yilliri ghulja nahiyisi turpanyüzi yézisida baghlirini sétishqa mejburlan'ghan déhqanlar hem qariyaghach yézisidiki yaylaqliridin köchüshke mejburlan'ghan qazaq charwichilarning hökümetke bolghan naraziliq erzliri hélimu dawamlishiwatqan bolup, ularning yerliri ili oblasti hem ghulja nahiyilik hökümetning bésimi bilen mana mushu “Chingxu'a guruhi” dep atalghan shirketke sétip bérilgen iken.

Xitay xewerliridin melum bolushiche, “Chingxu'a guruhi” qarmiqidiki “Jingmiy ximiye sana'et zawuti” 2012-yili ishqa kirishtürülüsh pilanlan'ghan bolup, bu shirket asasliqi kömür gazi, métanol (yaghach ispirti) sirke kislatasi, formalin, nilon qatarliq 15 xildin artuq ximiyilik mehsulatlarni ishlepchiqiridiken.

Ili oblastliq hem ghulja nahiyilik hökümet da'iriliri ikki yildin buyan ghulja nahiyiside halqisiman tereqqiyat rayoni dep atalghan chong tiptiki sana'et rayoni qurulidighanliqini xewer qilghan bolsimu, emma mezkur sana'et rayonidiki asasliq qurulush bolghan ximiye zawutining ghulja nahiyisining ékologiyilik muhitqa élip kélidighan eks tesiri we uninggha taqabil turush chariliri heqqide héchqandaq xewer bermigen.

Matériyallardin melum bolushiche, ximiye zawutining ékologiyilik muhitqa bolghan eks tesiri eng éghir bolup, xitayda qurulghan ximiye zawutlirida kéreksiz gaz we bulghan'ghan sular yaxshi bir terep qilinmaydighanliqi üchün, bular shu jayning sumenbesi hem hawasini bulghighandin bashqa da'im weqe keltürüp chiqiridiken. Xitay hökümiti bolsa iqtisadiy menpe'etnila qoghliship, muhit bulghinishi hem xelqning salametlik ehwaligha da'im étibarsiz qaraydiken.

Ötken ayda radi'omiz ziyaritini qobul qilghan mongghul doxtur almas sirnud ependi, öz bayanida 1992-yili ichki mongghulning tonglyaw shehiride yüz bergen ximiye zawutidiki partlash sewebidin shu jaydiki mongghul charwichilirining, ximiye zawutidin tarqalghan zeherlik gaz hem bulghan'ghan su tesiridin xilmu-xil yaman xaraktérlik ösme késellirige giriptar bolghan bolsimu, hökümet da'irilirining bu mesilini puqralar razi bolghudek derijide bir terep qilmighanliqi heqqide toxtalghan idi.

Ili rayonidin ziyaritimizni qobul qilghan bireylen nöwette rayondiki yerlik xelqning ghulja nahiyiside quruluwatqan ximiye zawutining rayon muhitini éghir derijide bulghishidin ensirewatqanliqini, emma ili oblastliq hökümet we nahiyilik hökümetning peqet pul tépishnila közde tutup, xelqning salametlik ehwali bilen bilen kari bolmaywatqanliqini bildürdi.

Undaqta ghulja nahiyiside quruluwatqan bu ximiye zawuti heqiqeten xitay hökümet da'iriliri teshwiq qilghinidek rayondiki Uyghurlardiki ishsizliq mesilisini hel qilish üchünmu? zawutqa yerlik Uyghurlardin ishchi qobul qilinamdu?

Ghuljidin ziyaritimizni qobul qilghan bu Uyghur öz öz bayanida hazir özige oxshash nurghun Uyghurlarning hökümet da'iriliri ghulja nahiyiside quruwatqan bu ximiyilik zawutqa yerlik Uyghurlarni ishqa orunlashturushidin ümid kütmeydighanliqini, “Bu zawutqa yenila xitay ölkiliridin ili rayonigha köchürüp kéliniwatqan xitay köchmenliri ishqa orunlashturulidu” dep qaraydighanliqini bildürdi.

Bu kishi yene yerlik hökümet da'irilirining bulturdin buyan ghulja shehri hem ghulja nahiyisi nopusining tézlikte köpeygenlikini xewer qilghanliqini bayan qildi. U sözide yéngidin köpiyiwatqan bu ahalining muqerrer halda xitay köchmenliri ikenlikini tekitlep mundaq dédi: “Ghulja sheherlik téléwiziye istansisida bérilgen xewerde, ghulja sheher nopusining bulturqi 400 ming ahalidin köpiyip, bu yil 500 minggha yetkenlikini élan qilindi. Téléwizorda bérilgen xewerde yene ili oblastliq hökümetning yéqinqi bir nechche yil ichide ghulja shehirini bir milyon nopusluq chong sheher qilip quruq chiqish pilani barliqi élan qilindi. Mana mushuning özila rayon'gha köplep yéngi köchmenler kéliwatqanliqining ispati emesmu?”

Xitay hökümet da'iriliri 2009-yil i“5-Iyul ürümchi namayishi” din kéyin, “Shinjang xizmet yighini” échip, Uyghur élide yéngiche tereqqiyat pilanini yolgha qoyidighanliqini jakarlighan. Xitay hökümiti öz teshwiqatida Uyghur rayonidiki yerlik Uyghurlarning turmushini yaxshilap, rayondiki ishsizliq mesilisini hel qilidighanliqini bildürgen idi.

Emma, Uyghur weziyitini közetküchilerning qarishiche, rayondiki emeliy ehwal bolsa bu xil tereqqiyat pilanidin behrimen boluwatqanlar yenila xitay hökümiti hem xitay hökümiti teripidin rayon'gha türküm-türkümlep köchürüp kéliniwatqan xitay köchmenliri ikenlikini ispatlawatqini üchün, nöwette rayondiki yerlik Uyghurlarning hökümetke bolghan naraziliqi bésilmayla qalmastin, belki xitay hökümiti rayonda yürgüzüwatqan “Yéngiche tereqqiyat pilani” dep nam bérilgen bu xil rayondiki yer asti yer üsti bayliqlirini tézlikte xitay ölkilirige yötkep, rayon'gha köplep xitay köchmenlirini orunlashturush siyasiti yerlik Uyghurlarning “5-Iyul weqesi”dinmu chong bolghan naraziliq herikitini qozghishi mumkin iken.

Buni bésish arqiliq, pikringizni yézing

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar