Ziya semidining "exmet ependi" romani(6)
2005.02.09

Merhum yazghuchi ziya semidi özining "exmet ependi" namliq romanining 1-kitabining axirqi bablirida yene 1944-yili 12-noyabir küni ghuljidiki qozghilang netijiside sherqiy türkistan jumhuriyiti waqitliq hökümitining tesis qilin'ghanliqi, hemme ishlarning mezkur hökümetning rehberlikide élip bérilip, asta-asta öz tertipige chüshkenliki,exmetjan qasimining gézitxanida ishlesh jeryanidiki pa'aliyetliri we uning jumhuriyet re'isi élixan törige terjimanliq qilghanliqi shuningdek bashqa bir qatar weqeler heqqide yazidu.
Exmetjan nahayiti chiqishqaq we mesuliyetchan idi
Ziya semidining bayan qilishiche؛ pütün ghulja shehirining we ili wilayitining toluq azad bolushi jeryanida exmetjan qasimimu köp pidakarliqlani körsitidu. Ziya semidi exmetjanning bu jeryandiki ehwali shuningdek uning oy-xiyalliri hem pilanliri heqqide mundaq teswirleydu:
"Exmetjan qasimining hökümet mu'awin bash katipiliq lawazimige teyinlengenlikige ikki ayche bolsimu, u mushu az waqit ichide hökümet apparatlirini retke sélish, nazaret- bashqarmilarning kespiy bashqurush salahitini qanunlashturush we mesuliyetchanliqini sistémilashturush, xususen neq shara'it telipi boyiche eng aldi bilen herbiy we maliye ishlirini tertipke sélishqa, ünümlük orunlashturushqa alahide diqqet étiwarini böldi"
Aptorning bayanlirigha tayan'ghanda, hökümet yighinida u da'im tekitleydighan nuqta herbiy we maliye mesililiri bolup, exmetjan qasimi jengchilerning urushlarda ghalip chiqishigha kéreklik bolghan shert-shara'itlarni teyyarlash üchün, maliye mesilisige köngül bolup, maliye mesilisini hel qilishni muhim xizmet dep tekitleyti. U, her qétimliq yighinda muhim teklip we lahiyilerni otturigha qoyatti. Lékin hökümet terkibi intayin murekkep, mepkuriwi ishench –étiqat hemde pikir qilish usulimu xilmu –xil bolghanliqtin hemmini birdek qayil qilish, pikirge ten alghuzush besiy müshkül idi. Shundaq bolsimu, emxetjan asasiy herketlendürgüch küch süpitide hemmining dégüdek hetta élixan töriningmu ditidin chiqalayti. Uning ishchan, bilimliki, mijez –xuliqi, rohi- keypiyati we xususen parasetlikliki tüpeyli az waqit ichidila u hörmet ishenchke érishti.
Ziya semidining yézishiche, élixan töre we uning etrapidiki hemme kishiler dégüdek exmetjan'gha qayil bolushup, uning bu yéngi qurulghan hökümet üchün nahayiti kéreklikini tonup yétidu shu sewebtin re'is élixan töre uni yaxshi köridu we qedirleydu.
Exmetjan milliy armiye qurulush layihisini tüzidu
Ziya semidining bayan qilishiche؛ sherqiy türkistan jumhuriyiti waqitliq hökümiti muntizim milliy armiye qurushni qarar qilghandin kéyin, mexsus bir hey`et teshkil qilip, milliy armiye qurush layihisini tüzüshke mesul qilidu. Biraq, talash-tartishlardin kéyin, yenila bu layihe exmetjan qasimining ishlep chiqishigha hawale qilinidu.
Milli armiye qurush layihisini muzakire qilish yighinida bir meydan keskin munaziriler hem her xil teklipler otturigha qoyulidu. Beziler bu yéngi qurilidighan muntizim armiyini "sherqiy türkistan ordusi", "islam qoshuni", " azadliq qoshuni" dep atashni otturigha qoysa, yene beziler uni milliy armiye dep atash teklipini béridu. Exmetjan qasimi hökümet ezalirini qayil qilip ularning pikirlirini birlikke keltürüsh üchün sowét ittipaqi, türkiye, xitay, iraq we iran qatarliq memliketlerning herbiy tüzülmiliri heqqide matériyallarni körüp, öginish arqiliq axiri milliy armiyining herbiy tüzülmisi, herbiy formisi we bashqa terepliri heqqide sistémiliq layihe teyyarlap muzakirige sunidu.. Talash-tartishlardin kéyin, axiri bu layihe maqullinidu,. Re'is élixan törimu uninggha qoshulup, jiddiy teyyarliqlar netijiside 1945-yili 8-aprél küni milliy armiye resmi yosunda meydan'gha kélip, ghulja shehiride herbiy parat ötküzülidu. (Ümidwar)
Munasiwetlik maqalilar
- Ziya semidining "exmet ependi" romani(5)
- Ziya semidining "exmet ependi" romani (4)
- Ziya semidining "exmet ependi" romani(3)
- Ziya semidining "exmet ependi" namliq romani (2)
- Ziya semidining "exmet ependi" namliq romani (1)
- Ziya semidi-yillar siri (10)
- Ziya semidi-yillar siri (9)
- Ziya semidi-yillar siri (8)
- Ziya semidi –yillar siri (7)
- Ziya semidi-yillar siri (6)