Uyghur diyaridiki arxé'ologiye tépilmiri xitay teshwiqatigha ishlitilmekte

Xitay hökümiti bashqurishidiki “Yer shari waqit géziti” ning 26-féwraldiki én'glizche xewiride éytilishiche, xitay arxé'ologliri nilqa nahiyesi tewesidiki bir qedimiy qebristanliqtin haywanat söngekliridin sipta qilip yasalghan kanka ayaqlirini tapqan. Nöwette bu ayaqlarning buningdin 3500 yil burunqi dewrge mensupluqi békitilgen. Xitay alimliri bu qebridin chiqqan bashqa tépilmilargha asasen, bu qebre igisining ‍öz zamanisidiki katta zerdarlar jemetige mensup ikenlikini muqimlashturghan.

Xewerde Uyghur diyarining dunya miqyasida “Qar téyilish peyda bolghan jay” dep qarilidighanliqi eskertilish bilen birge “Bu qar téyilishning dölitimizde peyda bolghanliqining yene bir ispati” déyilgen. Shuningdek Uyghur diyaridiki medeniyet muweppeqiyetlirini xitaygha xas özgichilik qatarida alahide teshwiq qilghan. Bu hal bir qisim xitay mutexessisler mongghullarning milliy qehrimani chinggizxanni xitaydin chiqqan qehriman süptide teshwiq qilghanliqidek ré'alliqni eske séliwatqanliqi melum.

Xitay hökümitining mushu yosunda Uyghur diyaridiki arxé'ologiyelik tépilmilarni özlirining siyasiy teshwiqatlirigha tedbiqlishi yéqindin buyan köplep otturigha chiqishqa bashlighan. “Xitay xewerliri tori” ning bu heqtiki xewiride Uyghur diyaridiki qedimiy tarixiy izlar, jümlidin qizil ming'öyliri, turpan karizlirining birdek “Shinjangning ezeldin xitayning bir qismi bolup kelgenliki” ning delili süpitide mewjut bolghanliqi tekitlen'gen. Xewerde bu toghrisida söz bolghanda, xitay hökümitining Uyghur diyarida qanche orunda “Nuqtiliq qoghdilidighan medeniyet yadikarliqi” tesis qilghanliqi tilgha élin'ghan. Shuning bilen birge Uyghur diyaridiki medeniyet muweppeqiyetlirining qandaq qoghdiliwatqanliqi, bu xildiki medeniyet yadikarliqlirini “Janlandurush” arqiliq tarixni delillesh we teshwiqat ma'aripini omumlashturushqa töhpe qoshqili bolidighanliqi tekitlen'gen. Yene bir yaqtin mushu xildiki medeniyet yadikarliqliri we u jaylargha munasiwetlik arxé'ologiyelik tépilmilarning “Jungxu'a ortaq kimliki” chüshenchisini turghuzush, ijtima'iy muqimliq we uzun mezgillik eminlik berpa qilish qatarliq jehetlerdiki roli alahide sherhilen'gen.

Halbuki, Uyghur kishilik hoquq qurulushi teyyarlap chiqqan “Étiqad weyranchiliqi” namliq doklatta Uyghur diyaridiki medeniyet yadikarliqliri we tarixiy izlarning qandaq yoqitiliwatqanliqi, medeniyet sahesidiki bu xil yoqitish herkitining maddiy medeniyettin bashqa yene Uyghurlardiki meniwi medeniyet durdanilirighiche kéngiyiwatqanliqi tepsiliy bayan qilin'ghan idi.