Б д т ниң “шинҗаң доклати” ға бир йил болғанда йеңи тәнқидләр диққәт қозғимақта
2023.11.24
Бирләшкән дөләтләр тәшкилати (б д т) 2022-йили 8-айниң ахири “шинҗаңдики кишилик һоқуқни баһалаш доклати” намлиқ мәхсус доклатни елан қилип, хитайниң бу райондики қилмишлирини “инсанийәткә қарши җинайәт болуши мумкин” дәп бекиткәниди. Әмма бу доклат елан қилинип бир йилдин көп вақит өткәндә, мәзкур тәшкилатниң хитайға һечқандақ бесим қилалмиғанлиқи, чүнки хитайниң мәзкур тәшкилаттики орни вә тәсириниң йәнила муқим болуватқанлиқи илгири сүрүлмәктә.
“хәлқара кишилик һоқуқ хизмити” ториниң 24-ноябир күнидики обзорида ейтилишичә, бу йил 10-айниң 18-күни өткүзүлгән бирләшкән дөләтләр тәшкилати омумий һәйәт йиғинида әнглийә қатарлиқ 51 дөләт хитайниң уйғур районида өткүзүватқан кишилики һоқуқ дәпсәндичиликлирини тохтитишини һәмдә кишилик һоқуқ алий комиссари ишханисиниң доклатиға җавабкар болуп, кишилик һоқуқ әһвалини яхшилашни тәләп қилғандин кейин, хитай тәрәп буниңға мақуллуқ җаваби бәрмигән. Шундақла өзиниң бирләшкән дөләтләр орнидики тәсиридин пайдилинип, бу тәләпни бесиқтурушқа, б д т ниму һәрикәтсиз вә тәдбирсиз һалға кәлтүрүшкә урунуп кәлгән. Б д т кишилик һоқуқ алий комиссари волкер түрк (Volker Turk) “хитайниң бу җәһәттә бирәр һәрикәт қолланғанлиқини көрмидуқ” дейиш арқилиқ өзиниң нәқәдәр пассип һалға чүшүп қалғанлиқини билдүргән.
Кишилик һоқуқ адвокати рәйһан әсәт бу һәқтә мундақ дегән: “50 нәччә дөләт бирләшмә баянатқа имза қоюп, хитайға күчлүк сигнал бәрди. Гәрчә хитай уйғурларға йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқи һәққидә муһакимә вә пикирниң оттуриға чиқишини җан-җәһли билән тосуватқан болсиму, иттипақдашлиримиз давамлиқ биз билән биллә”.
Хәвәрдә көрситилишичә, келәр йил биринчи айда бирләшкән дөләтләр тәшкилати хәлқара кишилик һоқуқ әһвалини қайта көздин кәчүридикән. Бу вәзийәт алдида хитай йәнила чоң бесимға дуч келидикән.